Brest

Gant ar ger Brest e tegouezher amañ. Evit sterioù all ar ger, gwelit Brest (disheñvelout).

---

Brest
Brest gwelet eus ar c'hastell.
Anv gallek (ofisiel)	Brest
Bro istorel	Bro Leon
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Brest
Kanton	Pennlec'h 5 kanton
Kod kumun	29019
Kod post	29200
Maer Amzer gefridi	François Cuillandre 2001-2020
Etrekumuniezh	Brest Meurgêr ar Mor
Bro velestradurel	Bro Brest
Lec'hienn web	Ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	140 064 ann. (2017)
Stankter	2 830 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 23′ 27″ Norzh 4° 29′ 08″ Kornôg 48° 23′ 27″ Norzh 4° 29′ 08″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 34 m bihanañ 0 m — brasañ 103 m
Gorread	49,5 km²
Brest

Brest (distaget: [ˈbʀest]], a-wechoù: [ˈbʀeːst]) eo trede kêr Breizh goude Naoned ha Roazhon, e kornôg pellañ ar vro, e Breizh-Izel hag e Bro-Leon. E departamant Penn-ar-Bed emañ, Kemper o vezañ e bennlec'h. Ur porzh hag un diazezlec'h bras eus ar morlu gall eo. Kêr a oa enni 140 064 annezad e 2017, ha 209 722 er meurgêr.

Ur porzh a-bouezh abaoe Duged Breizh, diorroet e voe evel porzh milourel hepken gant Bro-C'hall goude ma voe staget Breizh outi. Abalamour d'he rol milourel, ha dreist pep tra he bon splujerezioù, e voe bombezet taer gant ar Gevrididi e-pad an Eil Brezel Bed, o tistrujañ al lodenn vrasañ eus ar gêr.

Hiziv e gaver e Brest Skol-veur Breizh-Izel ha skolioù all, en o zouez skolioù ijinourien. Ur pol imbourc'h hag armerzh pennañ war dachenn ar mor eo deuet da vezañ. Sez sokial an IFREMER eo, koulz ha Servij Hidrografek hag Oseanografek ar Verdeadurezh (SHOM), Ensavadur skol-veur europat ar mor (ESEM) hag Ensavadur Gall Paul Emile Victor evit ar Poloù.

Douaroniezh

Kêr vrasañ departamant Penn-ar-Bed eo Brest met n'eo ket e bennlec'h. Da Gemper e voe roet ar statud-se gant ar Vodadeg Vonreizhel e 1791 rak ur prefeti mor e oa d'an amzer-se dija.

Ur gêr stag ouzh ar mor eo. Lec'hiet war ul ledenez n’he deus krec'h ebet. War du ar Su e kaver al lenn-vor hag emañ ledenez Kraozon en tu all. War du ar reter emañ harpet he levezon gant Landerne ha Montroulez.

War bladenn Bro-Leon emañ Brest, war lein tornaodoù hogozik a-blom hag a furm unan eus jeloù pennañ Torosad Arvorig. N'eo torret ar voger-se nemet gant un aber gev, ar Penfell, ur blegenn eus naoz kozh ar Stêr Aon. Ur porzh naturel peurvat eo ar Penfell. Gwarezet eo gant ur roc'h, 200 metr hec'h hirded, dour en he zro war daou gostez ha disrannet diouzh an douar gant ur stankenn war an trede. War ar c'hreñvlec'h naturel-se e voe savet Kastell Brest.

Anv

Stummoù skrivet

• Bernard Tanguy ( 1990) ː Bresta super Caprellam, 1019; (Havre et ville de) Brest, XIIè; Villa, castrum et portus de Brest, 1239
• Erwan Vallerie (1995) ː Le Duc Bresta super Cap(r)ellam, XIVè; Brast, 1383; Breste, 1398; Breest, 1378; Bresta, 1516

Gerdarzh

Kemer a reas Brest anv unan eus torgennoù ar gêr Bresta super Caprellam ("Brest-war-ar-C'havrig"). Mont a reas an anv-se da Vrest pa adkrogas ar gêr da greskiñ.

Martezeadennoù

Anv kozh Brest a oa marteze Urbs Ossismii pe Civitas Occismorum. (daveoù mar plij). Koll a reas anezhañ er V^vet kantved pa voe damzistrujet gant an Huned (daveoù mar plij).. Kêr-benn meuriad an Ossismii a voe kaset da Castrum Pauli (Kastell-Paol hiziv) (daveoù mar plij)..

Ardamezioù

Rannet : ouzh 1 en glazur e deir flourdilizenn en aour, ouzh 2 en erminoù.

Istor

Henamzer

N'eus roud ebet eus ur c'hreñvlec'h a-raok hini ar Romaned met lec'hienn ar c'hastell a zo hini un oppidom stanket, un uhelgompezennig a-us d'an dour mor a c'hleb kostezioù al ledenezig. Gant meuriad galian an Osismied e voe dalc'het lec'hienn Brest goude an aloubidigezh roman. N'eo ganet ar gêr nemet en III^e kantved, pa savas ar Romaned ur c'hreñvlec'h gant meur a dour (ouzhpenn 20 war a seblant) da zifenn an aod diouzh ar vorlaeron saoz hag ouzh ar Bagaudae a gase skrapadegoù war ar maez. Ar "c'hastrum"-se a voe savet en hevelep amzer ha mogerioù Gwened, Naoned ha Roazhon gant mein ar monumantoù publik, ar pezh a ziskouez moarvat e oa mall bras war ar saverien. Ouzhpenn-se e oa an impalaeriezh oc'h aozañ ur frammadur milourel nevez hag a voe anvet Tractus armoricanus et nervicanus er c'hantved war-lerc'h, gant ur morlu, Classis armoricana hec'h anv. Ul lejion a voe staliet er gêr met n'eas ket Brest da gêr-benn an Osismied. E Vorgium (Karaez) e chomas ar gêr-benn betek donedigezh ar Vrezhoned.

War manatioù e voe diazezet frammadur relijiel ar Vretoned kozh, a pezh a zispleg perak ne oa eskopti ebet e Bro-Leon kent an VIII^vet kantved. Pa voe krouet unan e oa re vihan Brest da vezañ choazet.

Ar c'hreñvlec'h roman a voe damzistrujet gant goprsoudarded hunat er V^vet kantved met Kont Morvan Leon en adsavas da wareziñ ar rannvro diouzh ar Vikinged. E-barzh ar mogerioù-se e kreskas kêr e-pad ar Grennamzer. Ar gêr vogeriet a yeas d'ur c'hastell er XVI^vet kantved pa'z eas hec'h annezidi da chom er fabourzhioù.

Ar Grennamzer hag an Azginivelezh

Un darn eus Dugelezh Breizh e oa Brest e-pad ar Grennamzer. Goude stagidigezh Breizh ouzh Bro-C'hall e roas ar roue Herri IV an titl a gêr dezhi e 1593. E 1631 e lakaas Richelieu sevel ur porzh brezel eno. Ar porzh arnevez hag an arsanailhoù a oa savet neuze. Lojerisoù evit ar vicherourien a lakaas sevel ivez.

Ar Renad Kozh

Ti ar Feunteun, unan eus an tiez koshañ e Brest

E 1683 e kreñvaas Vauban ar gêr hag ar vorlenn. E fin ren Loeiz XIV e oa 15 000 annezad enni. E Brest eo e tilestras kannadourien roue Siam e 1686. Diwarno e voe anvet Straed Siam.

En XVIII^vet kantved e savas an ijinour brestat Antoine Choquet de Lindu savadur ar galeoù a zlee degemer prizonidi betek an XIX^vet kantved. Unan eus e brizonidi vrudetañ a oa Eugène-François Vidocq.

Dispac'h gall

• 1790: gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer e voe lakaet Brest da benn ur bann;
• Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le diouzh ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant tri beleg ha tregont eus parrezioù Rekourañs ha Sant-Loeiz, nac'het e voe gant an daou berson ha pevar c'hure.
• Ur pouez bras he doe Brest e-pad an Dispac'h. Eus tu an dispac'herien e voe e 1789 ha tud eus Gward broadel Brest a gemeras an Tuileries e 1792 gant ar Varsilhiz.
• Goude taol-stad tud ar menez, kêr Vrest, jirondin e oa, en em savas a-enep d'ar galloud kreiz. Ur c'hwitadenn e voe, avat, ha d'ar 5 a viz C'hwevrer 1794 e voe kemeret gant Bréard, unan eus "kannaded ar bobl e kefridi", an diviz da sevel ul lez-varn dispac'hel, pevar barner enni (Goarant, kadoriad, Lignières, Palis, Barz), un tamaller, Huges, gant Granjean da erlerc'hier, ur grefier, Dayot, ha daouzek jure. He c'hefridi a oa barn an holl sitoianed tamallet da vezañ graet un dra bennak enep al liberte, ar bobl, gouarnamant ar republik. Staliet e voe al lez-varn d'ar 21 a viz C'hwevrer 1794, ha kerkent e roas Huges urzh d'ar c'huzul-kêr lakaat war blasenn al Liberte, a-benn seizh eur, warc'hoazh, ar c'hilhotin santel, pezh a voe graet. Tri den a voe barnet da vervel diouzhtu, ul letanant a vor, Claude-Robert Rougemont, 36 vloaz, ha daou vartolod, Charles-Marie Le Dall de Kereon, eus Kemper, 19 vloaz, hag Herri-Louis Monteclair, 18 vloaz, ha kaset e voent war eeun d'ar c'hilhotin. Ragmey a voe lakaet da brezidant al lez-varn, Donze-Verteuil da damaller ha Fouquier-Tinville da c'hrefier. D'an 13 a viz Meurzh e voe barnet d'ar marv ha dibennet an aotrou Kozh, person didou Poullaouen, bet serret eno e penn-kentañ ar miz; d'ar 25 a viz Meurzh e c'hoarvezas memes mod gant Jean Drevez, kure e Rekourañs, bet tamallet abalamour d'ur badeziant e Plonger. E dibenn miz Mae e voe barnet 30 melestrour eus departamant Penn-ar-Bed: didamallet e voe pevar anezhe, tri all na voent ket barnet dre m'edont pell eus an departamant, ar 26 melestrour a chome a voe kondaonet d'ar marv ha dibennet diouzhtu war-lerc'h. En holl e voe kondaonet 70 a dud d'ar c'hilhotin.
• Adsavet eo ar morlu gant André Jeanbon Saint André.
• Keloù eus marv Robespierre a erruas diwezhat a-walc'h e Brest hag ar c'huzul kêr jakobin a oa kaset kuit e miz Gwengolo. Pennoù bras kozh a adkavas o galloud e dilennadeg 1875 met koll a rae ar gêr he fouez strategel en abeg da c'hronn ar Saozon.

XIX^vet kantved

• Armerzh ar gêr a rousinas betek an Eil Impalaeriezh. E 1856 ec'h aotre Napoleon III ar gêr da sevel ur pont war ar Penfell. Gweladenniñ a reas ar gêr etre an 9 hag an 12 a viz Eost 1858. Brasaat a reas an arsanailh, astenn a reas div linenn hent-houarn betek Brest ha sevel a reas ar porzh kenwerzh.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ: Brest a oa unan eus ar porzhioù ma tilestras an Amerikaned e 1917 e fin ar brezel bed kentañ; soudarded eus ar Rouantelezh-Unanet a zilestras eno ivez, da skouer soudarded eus an Antilhez.

Eil Brezel-bed:

• 1939-1940: pourvezioù ha kirri arme ar Rouantelezh-Unanet (British Expeditionary Force) a zilestre e Brest. Dre Vrest ec'h eas kuit ivez ar pezh a chome anezhe, mui soudarded eus Kanada a oa o paouez dilestrañ, p'edo an Alamaned oc'h aloubiñ Bro-C'hall.
• D'an 19 a viz Even 1940 ec'h aloubas an Alamaned ar gêr. Un diazezlec'h evit al listri-spluj a savjont enni. Bombezadegoù ar gevredidi a zeraouas e 1941. Kenderc'hel a raint betek dieubidigezh ar gêr e Gwengolo 1944 goude un emgann 43 devezh. Hogozik peurzistrujet e voe ar gêr. An Tour Tangi, straed Sant-Maloù hag ar c'hastell eo al lec'hioù espernet nemeto.
• Ar porzh e 1940 ha diazezlec'h al listri-spluj

• 

  Ur vag kaset d'ar strad en Arsanailh Brest, miz Even 1940

• 

  Diazlec'h al listri-spluj

• 

  Paread (?) ul lestr-spluj

• 

  Diazlec'h al listri-spluj

• 

  Un toull e toenn unan eus lochoù diazlec'h al listri-spluj goude bombezadegoù Aerlu ar Rouantelezh-Unanet, luc'hskeudenn graet e miz Gwengolo 1944

• 

  Diazlec'h al listri-spluj goude bombezadegoù Aerlu ar Rouantelezh-Unanet, miz Eost 1944

• Implijet e voe ar mikve (ar c'hibelldi yuzev) d'ober ur fouzhlec'h evit ar soudarded alaman.

• 

  Milourion alaman dirak ar mikve

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Un nijerez alaman Heinkel He 72 (marilhet WNr 1236) a gouezhas e Brest d'an 22 a viz Kerzu 1940; gloazet e voe he levier .
• Nijerezioù ar Re Gevredet aet d'ar strad e Brest: d'an 2 a viz Meurzh 1941 e kouezhas un nijerez Wellington Ic marilhet R3279 ha kodet KO-DR eus 115th Squadron ar Royal Air Force (aerlu ar Rouantelezh-Unanet) er mor nepell eus Brest; lazhet e voe e voe he c'hwec'h nijour, kavet e voe ur c'horf hepken, douaret eo e Felton (Bro-Saoz). D'ar 6 a viz Ebrel 1941 e voe taolet un nijerez Beaufort marilhet N1016 ha kodet OA-X eus an 22nd Squadron eus ar Royal Air Force d'an diaz gant ar Flak er mor e-tal Kastell Brest; lazhet e voe he fevar nijour, douaret int e Bered Kerfaotraz e Brest; deuet a oa al laz a-benn eus e daol koulskoude: tizhet e oa bet al lestr-brezel alaman Gneisenau gant un darzherez. D'an 10 a viz Ebrel 1941 e kouezhas un nijerez Wellington IC marilhet R1442 ha kodet HA-D eus ar 218th Squadron ar R.A.F. e donvor Brest; lazhet e voe he seizh nijour, douaret e voe daou anezhe e Bered Kerfaotraz e Brest, ne voe ket kavet ar re all. D'ar 1^añ a viz Gouere 1941 e kouezhas un nijerez Wellington marilhet R1343 ha kodet OJ-B eus 149th Squadron ar RAF er porzh kenwerzh e Brest; lazhet e voe he femp nijour, douaret int e Bered Kerfaotraz e Brest; d'ar 26 a viz C'hwevrer 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-24D-5-CO (marilhet 41-23820 ha kodet KY-C) eus aerlu ar Stadoù-Unanet (United States Army Air Forces - 480th Antisubmarine Group / 1st th BS), gant dek den en e vourzh er mor e donvor Brest, ne voent ket adkavet; d'ar 1añ a viz Mae 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-17F-20-VE (marilhet 42-5784 ha kodet GY-?) eus an U.S.A.A.F. e Lenn-vor Brest gant dek milour en e vourzh; ne voe kavet korf ebet; d'an 28 a viz Even 1943 e kouezhas ur B-17 F-70-BO (anvet "Argonaut II", marilhet 42-29817 ha kodet YB-D, 351^vet Bomb Group, 508 ^vet Squadron) eus an United States Army Air Forces er mor e tu Brest gant dek milour en e vourzh; tapet e voe pevar anezhe gant an Alamaned, ne voe ket kavet korfoù ar re arall; er memes devezh e kouezhas ur B-17 F-70-BO (anvet "Thunderbird II", marilhet 42-5724 ha kodet LG-T, 351^vet Bomb Group, 508 ^vet Squadron) eus an USAAF er mor tu Brest gant dek milour en e vourzh; tapet e voe unan anezhe gant an Alamaned, daou a zeuas a-benn da achap, ne voe ket kavet korfoù ar re arall; d'an 18 a viz Du 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-24H (marilhet 42-7640 ha kodet JU-?, 446^vet Bomb Group, 707^vet Squadron) eus an United States Army Air Forces e "Kerinou" e Brest gant dek milour en e vourzh; tapet e voe c'hwec'h nijour gant an Alamaned, daou all a zeuas a-benn da achap, mervel a reas an daou vilour arall; d'ar 5 a viz Kerzu 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-17 G-70-BO (anvet "Bucket Of Bolts", marilhet 42-37747 ha kodet XM-A, 94^vet Bomb Group, 332^vet Squadron) eus an USAAF;er mor er gwalarn da Vrest gant dek milour en e vourzh; ne voe kavet korf ebet; d'an 9 a viz Eost 1944 e kouezhas ur c'harr-nij B-26-C45 (marilhet 42-107636 ha kodet Y5-H, 344^vet Bombing Group, 495^vet Bombing Squadron) eus an USAAF war vord Porzh Brest gant c'hwec'h nijour en e vourzh; lazhet e voent holl, douaret int er Zachary Taylor National Cemetery e Louisville (SUA) .
• Emgann Brest: soudarded SUA o stourm evit dieubiñ Brest

• 
• 
• 
• 

• d'ar 16 a viz Mae 1945 e voe kavet korf un den eus ar gumun, ezel eus ar Rezistañs, bet boureviet, lazhet ha mañsonet d'an 13 a viz Gouere 1944 gant al lu alaman e kreñvlec'h Pentevr e Sant-Pêr-Kiberen.
• Goude ar brezel ec'h adsavas an annezidi (repuet er Sarthe dreist-holl) ur gêr nevez hervez raktresoù an tisavour Jean-Baptiste Mathon. Echuet e voe adsevel anezhi e 1961. An arsanailh a voe an andon a leve pennañ evit kêr betek fin an XX^vet kantved hag e ziskar a voe abeg d'un enkadenn armerzhel er rannvro. Treiñ a raio neuze ar gêr eus tu an imbourc'h diwar-benn ar mor hag an teknologiezhioù nevez.

Darvoudoù pennañ istor Brest

• 250-350 savadur ar "castellum"
• 410-420 emsavadeg Arvorig a-enep Roma (daveoù mar plij).
• 452 damzistrujet eo kêr gant goprsoudarded hunat (daveoù mar plij).
• 1240 Yann Iañ a bren ar gêr digant kont Leon Herve III
• 1341 Yann Moñforzh a gemer ar gêr ha mogeriañ a ra anezhi
• 1386-1387 Yann IV a seziz en aner ar gêr dalc'het gant ar Saozon
• Richard III Bro-Saoz a ro en-dro ar gêr da Yann IV en eskemm ouzh ur gwerzh-daspren
• Anna Breizh a weladenn kêr
• 1512 Emgann La Cordelière
• 1593 Henri IV a ro ar gwir-bourc'hizelezh da gêr Vrest
• 1629 Ar C'hardinal Richelieu a gas d'Infreville da Vrest.
• 1639 Ar C'hardinal Richelieu a grou an arsanailh hag ar porzh brezel
• 1681 Loeiz XIV a stag Rekourañs ouzh Brest
• 1683 Vauban a grog ar raktres da sevel kreñvlec'hioù en-dro da Vrest
• 1685 Donedigezh kannadourien roue Siam
• 1694 Raktres aozadur kêr gant Vauban
• 1702 Bennigadenn iliz Sant-Loeiz
• 1746-1784 Savadurioù bras an ijinour Antoine Choquet de Lindu
• 1752 Savidigezh Akademiezh ar Morlu
• 1778 Emgann ar Belle Poule
• 1785 Disparti ergerzhadeg La Pérouse
• 1789 Dilennadeg ar gannaded vrestat d'ar Stadoù Jeneral
• 1800 Anvet eo ar prefed morel kentañ Cafarelli
• 1801 Krouidigezh Skol ar Morlu
• 1852 Divizet ez eus kas ar c'haleourion da Wiana
• 1856 Dekred diwar-benn savidigezh ur pont war ar Penfell
• 1858 Gweladenn Napoleon III hag an impalaerez Eujeni
• 1858 (1^añ miz Gwengolo) serret eo ar galeoù
• 1859 Dekred diwar-benn krouidigezh ur porzh kenwerzh e Porzh-Trein
• 1861 Digoret eo ar pont
• 1861 - 1889 Ar porzh-kenwerzh a ya eus ar Penfell da boull Porzh-Trein.
• 1865 Erruout a ra an hent-houarn e Brest
• 1891 Brest-Pariz-Brest kentañ
• 1917-1918 An Amerikaned a zilestr e Brest.
• 1930 Digoridigezh ar pont Albert Louppe, anvet ivez pont Plougastell
• 1940 (19 a viz Even) Al lu alaman a antre e Brest
• 1941 Bombezadegoù kentañ war kêr
• 1941 (22 Meurzh) Ar vorrederien alaman Scharnhorst ha Gneisenau
• 1942 (11 C'hwevrer), ar vorrederien a ya kuit eus kêr
• 1943 (28 Genver) an dud n'eo ket ret dezhe chom a dle mont kuit eus kêr
• 1943 Studioù kentañ diwar-benn ar raktres adsevel kêr
• 1944 (9 Gwengolo) Tarzhadenn ar c'houdorenn Sadi-Carnot (373 annezad ha kantadoù a soudarded alaman a zo lazhet)
• 1944 (18 Gwengolo) Ar gwarnizon en em zaskor
• 1945 Krouidigezh Brest Vras dre stagidigezh Lambezelleg, Kerbêr-Kilbignon ha Sant-Mark
• 1947 Tarzhadenn an Ocean Liberty. Distrujet ez eus un darn eus karter Sant-Mark
• 1946 - 1961 Adsavidigezh kêr
• 1950 Lazhet eo ar micherour Édouard Mazé gant ar polis e-kerzh ur vanifestadeg d'ar 17 a viz Ebrel.
• 1960 Krouidigezh Skolaj ar Skiantoù, a yelo da Skol-veur Breizh-Izel
• 1960 (7 Gwengolo) Kêr a zegemer Medalenn ar Rezistañs
• 1974 (1^añ Genver) Krouidigezh Brest Meurgêr ar Mor
• 1994 Digoridigezh Pont Kanol Iz
• 2000 Krouidigezh Bro Brest

XXIañ kantved

• Mafia Jeorjia a glaskfe gwriziennañ e Brest :

Sport

Mell-droad

• Stad Brest

Tro Bro-C'hall

• 24 a viz Gouere 1906 : 11^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Naoned ha Brest ; trec'h eo Louis Trousselier.
• 26 a viz Gouere 1906 : loc'hañ a ra 12^vet hag 2^l diwezhañ tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Caen (Calvados).
• 30 a viz Gouere 1907 : 12^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Naoned ha Brest ; trec'h eo Gustave Garrigou.
• 1^añ a viz Eost 1907 : loc'hañ a ra 13^vet hag 2^l diwezhañ tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Caen]] (Calvados).
• 4 a viz Eost 1908 : 12^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Naoned ha Brest ; trec'h eo François Faber (Luksembourg).
• 6 a viz Eost 1908 : loc'hañ a ra 13^vet hag 2^l diwezhañ tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Caen] (Calvados).
• 27 a viz Gouere 1909 : 12^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Naoned ha Brest ; trec'h eo Gustave Garrigou.
• 29 a viz Gouere 1909 : loc'hañ a ra 13^vet hag 2^l diwezhañ tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Caen (Calvados).
• 27 a viz Gouere 1910 : 13^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Naoned ha Brest ; trec'h eo Gustave Garrigou.
• 29 a viz Gouere 1910 : loc'hañ a ra 14^vet hag eil diwezhañ tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Caen (Calvados).
• 23 a viz Gouere 1911 : 12^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre ar Roc'hell (Charente-Maritime) ha Brest ; trec'h eo Marcel Godivier.
• 26 a viz Gouere 1911 : loc'hañ a ra 13^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Cherbourg (Manche).
• 21 a viz Gouere 1912 : 12^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre ar Roc'hell (Charente-Maritime) ha Brest ; trec'h eo Louis Heusghem (Belgia).
• 24 a viz Gouere 1912 : loc'hañ a ra 13^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Cherbourg (Manche).
• 3 a viz Gouere 1913 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Henri Pélissier.
• 5 a viz Gouere 1913 : loc'hañ a ra 4^re tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du ar Roc'hell (Charente-Maritime).
• 2 a viz Gouere 1914 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Emile Engel.
• 4 a viz Gouere 1914 : loc'hañ a ra 4^re tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du ar Roc'hell (Charente-Maritime).
• 3 a viz Gouere 1919 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Francis Pélissier.
• 5 a viz Gouere 1919 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 1^añ a viz Gouere 1920 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Henri Pélissier.
• 3 a viz Gouere 1920 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 30 a viz Mezheven 1921 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; aet ar maout gant Léon Scieur (Belgia).
• 2 a viz Gouere 1921 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 29 a viz Mezheven 1922 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Robert Jacquinot.
• 1^añ a viz Gouere 1922 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 28 a viz Mezheven 1923 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Henri Pélissier.
• 30 a viz Mezheven 1923 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 26 a viz Mezheven 1924 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Théophile Beeckman (Belgia) ha Philippe Thys (Belgia).
• 28 a viz Mezheven 1924 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 25 a viz Mezheven 1925 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Louis Mottiat (Belgia).
• 26 a viz Mezheven 1925 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Nicolas Frantz (Luksembourg).
• 30 a viz Mezheven 1926 : 6^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Cherbourg (Manche) ha Brest ; trec'h eo Joseph van Dam (Belgia).
• 2 a viz Gouere 1926 : loc'hañ a ra 7^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Brest war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 24 a viz Mezheven 1927 : 6^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinan ha Brest (a-benn d'an eur) ; trec'h eo André Leducq.
• 25 a viz Mezheven 1927 : 7^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 20 a viz Mezheven 1928 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinan ha Brest (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Pé Verhaegen (Belgia).
• 21 a viz Mezheven 1928 : 5^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened](a-benn d'an eur) ; trec'h eo Marcel Bidot.
• 3 a viz Gouere 1929 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinan ha Brest ; trec'h eo Louis Delannoy (Belgia).
• 4 a viz Gouere 1929 : 5^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 4 a viz Gouere 1930 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinan ha Brest ; trec'h eo Charles Pélissier.
• 5 a viz Gouere 1930 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Omer Taverne (Belgia).
• 2 a viz Gouere 1931 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinan ha Brest ; trec'h eo ar Breizhad Léon Le Calvez.
• 3 a viz Gouere 1931 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo André Godinat.
• 12 a viz Gouere 1939 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Roazhon ha Brest ; trec'h eo ar Breizhad Pêr Gloareg.
• 13 a viz Gouere 1939 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest hag an Oriant ; trec'h eo Raymond Louviot.
• 25 a viz Mezheven 1952 : 1^añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Roazhon ; trec'h eo Rik Van Steenbergen (Belgia).
• 13 a viz Gouere 1954 : 6^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Sant-Brieg ha Brest ; trec'h eo Dominique Forlini.
• 14 a viz Gouere 1954 : 7^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Jacques Vivier.
• 2 a viz Gouere 1958 : 7^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Sant-Brieg ha Brest ; trec'h eo Brian Robinson (Bro-Saoz).
• 29 a viz Mezheven 1962 : 6^vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh ha Brest ; trec'h eo Robert Cazala.
• 27 a viz Mezheven 1974 : dalc'het eo rakredadeg Tro Bro-C'hall e Brest (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Eddy Merckx (Belgia).
• 28 a viz Mezheven 1974 : 1^añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Kastell-Paol ; trec'h eo Ercole Gualazzini (Italia).
• 5 a viz Gouere 2008 : 1^añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Pluveleg ; trec'h eo Alejandro Valverde (Spagn).

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

• D’ar 16 a viz Mezheven 2006 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.

• D'ar 7 a viz Kerzu 2017 e oa bet votet gant Kuzul-kêr Brest mont war-zu live 2 ar garta Ya d'ar brezhoneg.
• D'an 20 a viz Ebrel 2018 eo bet roet al label live 1 da gêr Vrest evit bezañ kaset da benn eizh ober a-du gant ar yezh

Deskadurezh

• Div skol Diwan a zo e Brest, an hini gentañ, krouet e 1978, zo e karter Kerango hag an eil e karter ar Gwelmeur.
• Un hentad divyezhek Div Yezh a zo er Skol Jacquard.
• E distro-skol 2018 e oa enskrivet 698 skoliad er skolioù Diwan hag er c'hlasoù divyezhek publik (5,2 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez).

Bugaligoù

• Ar vagouri "P'tit Mousse" a zo gant un tañva d'ar yezh.

Monumantoù ha traoù heverk

Brudet eo Pont Rekourañs ha straed Siam e Brest. Eus ar monumantoù savet a-raok an XIX^vet kantved ne chom nemet ar c'hastell, an Tour Tangi hag un nebeud tiez ha savadurioù kozh, savadurioù evit an arsanailh ha kreñvlec'hioù en o zouez. E Rekourañs e chom un darn eus straed Sant-Maloù distrujet gant bombezadegoù en Eil Brezel Bed.

Anavezet eo Brest abalamour d'ar gouelioù bigi kozh aozet ganto bep pevar bloaz. Savet eo anv ar gouel diwar anv ar gêr mui ar bloavezh (Brest 2008, Brest 1992...).

Bezioù ar C'hommonwealth e bered Kerfaotraz

Bro	Niver a soudarded
Aostralia	3
Kanada	14
Rouantelezh-Unanet	93
Zeland-Nevez	1
Hollad (korfoù anavezet hepken)	104

Diwar ar 104 soudard anavezet douaret er vered ez eus 31 milour eus ar Brezel-bed Kentañ ha 73 eus an Eil Brezel-bed.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

Imbourc'h ha deskadurezh uhel

Dre m'emañ kreizenn armerzhel kêr-benn Breizh-Izel eno ez eus kalz skolioù-meur hag annezadennoù imbourc'h e Brest.

• Skol-veur Breizh-Izel enni skol uhel stummañ kelennerien Breizh.
• Skolioù uhel
  • Skol Vroadel Ijinourien Brest
  • Skol Uhel Pellgehenterezh Breizh
  • Skol Uhel Vroadel Ijinourien ar Studioù ha Teknikoù an Armoù
  • Skol Uhel kenwerzh Breizh
  • Skol ar Morlu
  • Ensavadur meur war an elektronik hag an teknologiezhioù niverel

• Ensavadurioù imbourc'h
  • CERV : Kreizenn europat reolder amwir
  • Ifremer Ensavadur Gall Imbourc'h evit Gounezerezh ar mor (liamm diavaez)
  • [2] : Ensavadur Gall Pennahelel - Paul Émile Victor (ex-IFRTP)
  • le CEDRE
  • IRD/ORTSTOM : Ensavadurioù Imbourc'h evit an Diorroadur.
  • SHOM

Sevenadur

• (fr) Porched al levraouegoùLevraoueg Ti-kêr Brest : rouedad levraouegoù Brest a zo enni dek levraoueg-karter

Mirdioù

• (fr) Mirdi ar morlur
• (fr) Mirdi an tour Tanguy
• (fr) Mirdi an arzoù

• Mirdi an Eñvor

Melestradurezh

Ti-kêr Brest e Plasenn ar Frankiz

Roll ar vaered

Roll ar maerioù

Dilennadeg	Anv	Titl
2001-	François Cuillandre	Maer
1989-2001	Pierre Maille	Maer
1985-1989	Georges Kerbrat	Maer
1983-1985	Jacques Berthelot	Maer
1982-1983	Pierre Maille	Maer
1977-1982	Francis Le Blé	Maer
1973-1977	Eugène Berest	Maer
1959-1973	Georges Lombard	Maer
1958-1959	Auguste Kervern	Maer
1954-1958	Yves Jaouen	Maer
1954-1954	Lucien Chaix	Maer
1953-1954	Yves Jaouen	Maer
1947-1953	Alfred Pierre Marie Chupin	Maer
1945-1947	Jules Lullien	Maer
1944-1945	Victor le Gorgeu	Prezidant an Delegasion Ispisial
1942-1944	Victor Eusen	Maer
1929-1941	Victor le Gorgeu	Maer
1921-1929	Léon Nardon	Maer
1920-1921	Hippolyte Masson	Maer

Kalz brasoc'h eo teuas Brest da vezañ e 1945 pa voe staget teir c'humun all outi : Lambezelleg, Kerbêr-Kilbignon ha Sant Mark.

Kantonioù Brest

E 5 kanton eo rannet.

• kanton Brest-1 : Brest/Bellevue • Brest/Lambezelleg
• kanton Brest-2 : Brest/Kreiz-kêr • Brest/Rekourañs
• kanton Brest-3 : Brest/Kerbêr • Plouzane
• kanton Brest-4 : Boc'harzh • Brest/An Ermitaj • Brest/Ar Gazeg Wenn • Gouenoù • Gwiler-Leon
• kanton Brest-5 : Brest/Kerichen • Brest/Sant-Mark

Tud

• Georges Thierry d'Argenlieu, amiral.
• André Colin, den politikel.
• Édouard Corbière, paramantour ha skrivagner gallek.
• Béatrice Dalle, aktourez.
• Yves Guéna, den politikel.
• André Guilcher, douaroniour.
• Marie Lénéru, skrivagnerezh gallek.
• Jean Oberlé, livour.
• Pierre Ozanne, livour.
• Henri Queffélec, skrivagner gallek.
• Alain Robbe-Grillet, skrivagner gallek.
• Yvan Ropars, livour ha kizellour.
• Berthe Sylva, kanerez.
• Yves Le Gallo, kelenner Skol-Veur.

Tud bet ganet eno

• 1660 : Isaac Robelin (mab), ijinour milour gall.
• 1748 : Jean-Michel Huon de Kermadec (1748-1792), merdeer.
• 1794 : Prosper Garnot, naturour ha surjian-mor breizhat.
• 1801 : Prosper Levot, istorour breizhat.
• 1803 : Amable-Emmanuel Troude, geriadurour brezhonek.
• 1826 : Nathalie Lemel, anarkourez, e 1826.
• 1840 : Constant Le Doré, dispac'hour, krouer kevrenn an Etrebroadelenn e Brest.
• 1854 : Adrien de Carné, skrivagner brezhonek
• 1869 : Emil Masson, prederour ha stourmer peoc’hgar, saver ar gelaouenn Brug.
• 1874 : Gaston Esnault, yezhour.
• 1875 : Glaoda ar Prad, skrivagner brezhonek.
• 1878 : Victor Segalen, skrivagner gallek.
• 1879 : Jean Cras, ofiser a vor ha sonaozour.
• 1880 : Louis Hémon, skrivagner gallek, brudet e romant Maria Chapdelaine (skrivet gantañ e Kebek).
• 1896: Pierre Keraudren, d'an 20 a viz Kerzu, fuzuilhet d'ar 4 a viz Genver 1918 gant al lu gall e-pad ar Brezel-bed kentañ e Craonne (Bro-C'hall) evit «hutinerezh».
• 1900 : Roparz Hemon, skrivagner brezhonek hag emsaver breizhat.
• 1905 : Per Peron, skeudennour ha livour.
• 1907 : Robert Micheau-Vernez, arzour breizhat.
• 1910 : Joseph Chardronnet, beleg katolik, istorour hag emsaver.
• 1910 : Henri Queffélec, skrivagner gallek.
• 1911 : Fant Rozeg (Meavenn hec'h anv-pluenn), barzhez, romantourez ha dramaourez vrezhonek, e Sant-Mark.
• 1920 : Yves Le Gallo, skolveuriad.
• 1922 : Alain Robbe-Grillet, romantour ha filmour gall.
• 1923 : Pierre-Yves Moign, sonaozour.
• 1923 : Robert Castel, sokiologour.
• 1937 : René Abjean, sonaozour.
• 1939 : Jean-Yves Cozan, politikour.
• 1955 : Patrice Pellerin, saver bannoù-treset.
• 1959 : Jean-Jacques Urvoas, politiker.
• 1960 : Paol ar Meur, skrivagner brezhonek.
• 1961 : Paul Bloas, arzour.
• 1964 : Béatrice Dalle, aktourez.
• 1964 : Christophe Miossec, kaner.
• 1970 : Yann Tiersen, sonour.
• 1972 : Josilin Gourvenneg, melldroader ha gourdoner.
• 1975 : Mikael Bodlore-Penlaez, skrivagner ha kartenour.
• 1987 : Gonzalo Higuaín, melldroader arc'hantinat.

Tud bet marvet eno

• 1728 : Isaac Robelin (mab), ijinour milour gall.
• 1791 : Toussaint-Guillaume Picquet de la Motte, letanant jeneral er morlu gall.
• 1878 : Prosper Levot, istorour breizhat.
• 1885 : Amable-Emmanuel Troude, geriadurour brezhonek.
• 1909 : Pêr Pronost, barzh.
• 1925 : Kaourintin an Ourz, kazetenner brezhonek.
• 1930 : Ivon Krog, skrivagner brezhoneg.
• 1932 : Jean Cras, ofiser a vor ha sonaozour.
• 1939 : Émile Guépratte, ofiser meur a vor gall.
• 1961 : Per Mokaer, politikour ha skrivagner.
• 1971 : Jim Sevellec, livour ha feilhañsour breizhat.
• 1974 : Alan-Gwenog Berr, yezhoniour war ar brezhoneg, e 1974.
• 1978 : Biel Elies, skrivagner brezhonek, e 1978.
• 1988 : Pêr Peron, skeudennour ha livour.
• 2003 : Ronan Huon, embanner ha skrivagner brezhonek.
• 2005 : Ivona Martin, emsaverez.
• 2007 : Kristen Nogues, telennourez.
• 2008 : Reun ar Glev, yezhadurour ha geriadurour brezhonek.
• 2009 : Remi Derrien, skrivagner, kazetenner, aktour ha jubennour brezhonek.
• 2010 : Charlez ar Gall, stourmer evit sevenadur Breizh.
• 2013 : Pierre-Yves Moign, sonaozour.

Tud beziet eno

• Roparz Hemon.

Ardamezeg ar familhoù

	Gaspard Agard, maer Brest e 1661 ː en gul e rodig-kentr en aour a eizh broud; e gab gwriziet en glazur karget gant ur groaz avalaouek"

Gevelliñ

Gevellet eo kêr Vrest gant nav c'hêr :

• Denver (Stadoù Unanet) abaoe 1956
• Plymouth (Bro-Saoz) abaoe 1963
• Kiel (Alamagn, Schleswig-Holstein) abaoe 1964
• Taranto (Italia, Puglia), abaoe 1964
• Yokosuka (Japan, Kantō), abaoe 1970
• Dún Laoghaire (Iwerzhon, Cúige Laighean), abaoe 1984
• Cádiz (Spagn, Andalucía), abaoe 1986
• Saponé (Burkina Faso, Kreiz-Su), abaoe 1989
• Constanţa (Roumania), abaoe 1993

Un emglev-keneilded he deus skoulmet gant :

• Bgayet e Kabilia, abaoe 1995,
• Haiphong e Viêt Nam,
• Qingdao e Sina, abaoe 2006.

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Brest er
wikeriadur, ar geriadur frank.

• (fr) Lec'hienn ofisiel an ti-kêr
• (br) Brest war lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur

• Jeremi Kostiou, Ar marc’h-du e Brest, e-barzh Briac, Avel Reter, Plabenneg, Nadoz-Vor Embannadurioù, 2015, pp. 42-45.
• Jeremi Kostiou, Le commerce de chansons sur feuilles volantes à Brest, 1915-1955, Les Cahiers de l’Iroise, niv. 227, 2017, pp. 174-182.
• Jeremi Kostiou, Quand Pontanezen révèle ses vestiges…, Les Cahiers de l’Iroise, niv. 225, 2017, pp. 176-190.
• Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
• Bernard Tanguy ː Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses du Finistère. Chasse-Marée / Ar Men. 1990
• Erwan Vallerie ː Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995