Landerne

Tier kozh war Pont Roc'han.

Anv gallek (ofisiel)

Landerneau

Melestradurezh

Penn-ar-Bed

29103

29800

Maer
Amzer gefridi

Patrick Leclerc
2014-2026

Etrekumuniezh

KK Bro Landerne-Daoulaz

Poblañsouriezh

16 025 ann. (2020)^[1]

Stankter

1 215 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

48° 27′ 06″ Norzh
4° 14′ 53″ Kornôg / 48.451667, -4.248056

Uhelderioù

kreiz-kêr : 21 m
bihanañ 1 m — brasañ 175 m

Gorread

13,19 km²

Landerne

Landerne ([lãn.ˈdɛr.ne]) zo ur gumun e Bro-Leon ha Bro-Gerne e departamant Penn-ar-Bed, e gwalarn Breizh. Penngêr kanton Landerne eo.

Douaroniezh

War lez ar stêr Elorn emañ Landerne.

Anv

Bernard Tanguy ː Landergneau, 1206 ; Landerneu, 1218 ; Landerneau, 1233 ; Landergnau, 1296 ; Landerniau, c. 1330 ; Landerneau, 1467.
Erwan Vallerie ː Landergneau, 1206 ; Landerneu, 1218 ; Landernau, 1233 ; Landerinau, 1265 ; Landergnau, 1296 ; Landerniau, c. 1330 ; Landerneau, 1336, 1467 ; Lanternoc, 1536 ; Lenderneau, 1630.

Gerdarzh

Lan - Theernoch, anv un eskob.

Ardamezouriezh

En glazur e deirgwern greet en aour, sparrarouez e wern-volosk gant ardamezioù Roc'han en gul e nav mailhenn en aour 3-3-3, sparrarouez e wern-greiz gant ardamezioù Breizh en erminig, sparrarouez e wern-vizan gant ardamezioù Leon en aour e leon kudennek en sabel.

Ger-ardamez : Dalc'h soñj, dalc'h mat
Katalog d'Hozier, 1696
Treser : Bernard Le Brun

Istor

Orin

A-gozh e sav diazezadur ur gêr e traoñ aber ar stêr Elorn. Seblantout a ra an anv Landerne dont pe eus Lann + Ternog pe eus Lann + Tenenan, a oa o-daou ermited eus ar VII^vet kantved.

Anv a zo eus Landerne er paperoù ofisiel er boaz 1206.

Gouzout a reer avat e oa annezet al lec'h gant Galianed-ha-Romaned dre ma oa ur c'hroashent a-bouez-bras en em gave aze a-drugarez d'ar roudour da vont eus an daou du eus ar stêr. Pemp hent kozh a zo:

Hent Montroulez, a dremene dre an ospital gozh hag ar Roc'h-Morvan;
Hent Karaez, dre an ospital gozh ha krec'hienn gozh Penn-ar-C'hrann (hent ospital Ferdinand Grall bremañ);
Hent Kemper, dre straed Daoulaz ha Lannurvan;
Hent Brest dre Gêrlaran ;
Hent Lesneven dre Beler.

Henamzer

Adalek ar V^vet kantved, ec'h en em gav ar Vrezhoned en Arvorig hag e annezjont en draoñienn. E-pad meur a gantved e voe gwarezet ar stêr Elorn gant kestell ar Roc'h-Morvan hag, izeloc'h, Kastell Goueled ar Forest.

Krennamzer

Adalek penn-kentañ ar Grennamzer e oa Landerne perc'hentiezh tiegezh galloudus Leon hag e 1363 e voe hini tiegezh ar Roc'haned, dre un dimeziñ. An dimeziñ-se a verzer dre sellout ouzh ardamez kêr Landerne : al leon evit tiegezh Leon ha kroazvein evit tiegezh Roc'han.

Amzerioù modern

Dindan ren ar rouaned e oa ur gêr a-bouez rak kêr-benn Priñselezh Leon e oa. Meur a wech e voe gwallaozet ar gêr en abeg d'ar brezelioù : gant an Normaned, gant ar Saozon (Brezel Kant Vloaz), gant Brezel an Ere ivez. Da vare an Dispac'h Gall e oa endeo ur geoded vihan a veve diwar Kenwerzh ar Mor, gant ur c'huzul-kêr, a veze kadoriet gant ur prokulor-sindik da gentañ ha goude-se gant ur maer, adalek 1692.

XVII^vet kantved

Emsavadeg ar Bonedoù ruz:
- trubuilhoù a voe e Landerne en noz etre an 3 hag ar 4 a viz Gouere; preizhet razh e voe tiez Bigeaud, fermer an dleoù, ha Blaizot, skignour ar paper-timbr; e ti ar sindig e voe tapet kig-bevin ha kig-sall^[2];
- nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh tri den eus Landerne, Paul Menac, François Leffait ha Mathieu Sizon, goude Emsavadeg ar Bonedoù ruz^[3].

Dispac'h Gall

1790: gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer e voe lakaet Landerne da benn ur bann^[4].
Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Pillet, kure e Sant-Julian, Corre, aluzenner an ospital, Thomas ha Leier, beleion, an Tad Alexis, superior ar venec'h eus urzh Sant-Benead, da daou vanac'h eus ar memes kouent, an Tadoù Fidèle ha Pascal; nac'het e voe gant La Rue, person Sant-Houardon ha Jocguet, kure en hevelep parrez, Bodenez, person Sant-Tomaz ha Marc, kure er memes parrez, Roussel, person Beuzid, ha Mouden, kure en hevelep parrez^[5];
an Dispac'h ne voe ket fall evit Landerne rak frankizour e oa ar boblañs dre vras. Ar Gonvañsion a zivizas zoken ober eus Landerne kêrbenn departamant nevez-krouet "Penn-ar-Bed" (dezvad an 19 a viz Gouere 1793). Kement-se a badas 16 miziad hepken avat.

Reverzhioù greantel

A bep seurt atalieroù a voe digoret e Landerne da vare ar reverzhioù greantel.

Labouradegoù boujiennoù, soavon, bier, bangounelloù-burezh, ha dreist-holl ar Wiaderezh, "Société Linière du Léon", war hent Landivizio, he devoe betek 2500 micherour. An hent-houarn a zegasas diorrodur kêr dre he liammañ ouzh Pariz e 1865 hag ouzh Kemper e 1865.

XX^vet kantved

A-raok ar ar brezel 14 e oa ur batailhon ag ar 118vet Rujumant Troadegiezh kazarniet e Landerne, hag e c'her-stur e oa Peg Barz.
Da heul ar brezel 14 e tigreskas ar boblañs e kêr e-pad ur pennad. Goude 1944 e kresk ar boblañs a-nevez.

Brezel-bed kentañ

Mervel a reas 297 gwaz ag ar gumun, da lâret eo 3,60% ag he foblañs e 1911, abalamour d'ar brezel^[6].

Eil Brezel-bed

Mervel a reas 82 zen ag ar gumun abalamour d'ar brezel^[7].
D'an 19 a viz Even 1940 e tegouezh al lu alaman e Landerne; difennet eo kêr gant 150 martolod gall ha 40 soudard eus an Droadegiezh Trevadennel. Goude teir euriad emgann e teu an Alamaned tre e kêr. Tri milour gall a zo lazhet, gant al Letanant-Lestr Jean Moreau, penn an difenn, en o mesk^[8].
D'an 23 a viz Gouere 1942 e kouezhas un nijerez Whirlwind marilhet P7060 ha kodet HE-? eus ar 263th Squadron eus ar Royal Air Force Volunteer Reserve e Landerne; lazhet e voe he levier^[9].

Brezelioù didrevadennañ

Brezel Indez-Sina

Mervel a reas nav milour^[10].

Brezelioù didrevadennañ

Mervel a reas eizh milour eus ar gumun^[11].

Un nebeud darvoudoù o deus merket istor Landerne

1336 : Diazezadur an ospital, a voe dilec'hiet da straed an harluidi e 1660
1510 : Pont Roc'han adsavet
1604 : Savidigezh porched iliz Sant-Houarzhon
1607 : Savidigezh tour iliz Sant-Tomaz
1664 : Savidigezh ti Leurgêr ar Marc'had lesanvet bremañ "Ti an Dugez Anna", gwechall ti ar Sechenaliezh
1701 : Savidigezh kouent an Ursuladezed, a voe implijet goude-se evel ospital, toull-bac'h, kazarn, ha bremañ lise (Lise an Elorn bremañ)
1728 : 1788 Adsavidigezh ar c'haeoù
1828 : Ar Ganol
1860 : Dibenn adsavidigezh iliz sant-Houarzhon, a oa a-raok e plas ar C'hredit Labour-Douar e-kichen ar Family. Dalc'het e voe ar porched (eus an Azginivelezh) hag an tour.

Monumantoù ha traoù heverk

An Ospital, diazezet e 1336
Maner la Petite-Palud, XVvet, XIXvet}}
Kouent ar Gordennerien, XVIIvet
Kouent hag iliz an Ursulinezed, 1715, XVIIvet
Chapel an Ursulinezed
Chapel Sant-Sebastian
Iliz Sant-Houardon, XVIvet, XVIIvet

Prioldi Sant-Tomaz, XVIvet
Iliz Sant-Tomaz a Gantorberi, XVIvet, XVIIvet
Chapel ar Gapusined, XVIIvet
Iliz Beuzit-Konogan , 1591, XVIIvet
Kastell Kerlezerien
Garnell Sant-Tomaz, XVIIvet
Ti Gillard, 1639

Ti an Dugez Anna, 1664
Ti Dutoya, 1667
Ti Itron-Varia Rumengol, 1668
Maner Keranden, XVIIvet, 1823, 1904
Maner Kerlaran, XIXvet

Pont Landerne, savet war an Elorn, a reer anv anezhañ en ur skrid eus 1336. E 1510 e oa bet adsavet gant mein gant Yann II a Roc'han. Abaoe e reer pont Roc'han anezhañ. Da gentañ e oa war ar pont ur vilin, ur gored, ur chapel, un ti-gward hag ur prizon. En XVII^vet kantved e voe savet tiez-annez warnañ.

Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù^[12]^,^[13]. D’an 29 a viz Du 1918 e voe divizet a-unvouezh d’e sevel gant ar c’huzul-kêr. Dioueliet e voe d’an 13 a viz Du 1921. Nevesaet e voe e golonennoù e 2008^[14].

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

^[15]

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

D'an 22 a viz Kerzu 2004 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
D'an 28 a viz Genver 2005 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.

Deskadurezh

Daou hentad divyezhek Div Yezh (168 skoliad e 2010), un hentad divyezhek zo er skolaj hag el lise publik (226 en holl e 2011)
Staliet eo Diwan Breizh e Landerne.
Ur skol Diwan (47 skoliad e 2011).
Ur skol brevez divyezhek Dihun a zo (80 skoliad e 2011).
E distro-skol 2023 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 321 skoliad (19,3 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[16]

Buhez foran

An ti stummañ dibaouez Stumdi zo lec'hiet e Landerne.
Radio Arvorig FM a skign adalek Landerne.
Divyezhek eo an holl banelloù e kreiz-kêr.
Divyezhek eo ti-gar Landerne.
Bep bloaz e vez Gouel Kann al Loar e Landerne gant ur plas a-bouez roet d'ar brezhoneg: kenstrivadegoù lazoù-kanañ Kanomp Breizh, pezhioù c'hoari, kenstrivadegoù istorioù berr a vez kinniget bep bloaz.

Tud

Tud ganet eno

1712 ː Guillaume Mazeas; lennegour (Landerne, 1712 - Gwened, 1776)
1713 ː Jean Mazeas; matematikour (Landerne, 1713 - Paris, 1801)
1726 ː Yves Querboeuf; Istorour ha lennegour (Landerne ,1726 - Brunswick, 1799)
1753 ː Louis-Julien Roujoux; baron Landerne; prefed ha barzh (Landerne, 1753 - Brest, 1919)
1756 ː Yves Le Coat, baron Sant-Haouen; eil-amiral; ijiner arouezioù ar pellskiver (Landerne, 1756 - calais, 1826);
1779 ː Prudence-Guillaume Roujoux; baron Landerne; refed, istorour (Landerne, 1779 - Paris, 1836)
1902 : Remont Jestin, skrivagner brezhonek
1926 : Édouard Leclerc, kenwerzhour
1981 : Kristof ar Menn (Krismenn), kaner
1988 : Romain Thomas, melldroader

Tud marvet eno

1791 : Glaoda Mari al Lae, skrivagner brezhonek
1816 ː Augustin Coeuret de Secqueville; eil-amiral enep an dispac'h gall (Oison, 1749- Landerne, 1816)
1825 ː Jean-Marie Jumel; jeneral an impalaeriezh kentañ (Lyon, 1772 - Landerne, 1825)
1931 : Louis Harel de la Noë, ijinour, saver hentoù-houarn
1946 : Joseph Ollivier, keltiegour ha gouizieg
2000 : Jean Malléjac, marc'hhouarner

Gweladennerien brudet

1373 : ar Gwesklin
1505 : Anna Vreizh
1681 : Vauban
1777 : Jozef II impalaer Aostria, breur Marie-Antoinette
1796 : Lazare Hoche
1834 : Victor Hugo
1858 : Napoleon III hag e wreg

Ardamezeg ar familhoù

	Le Barzic Aotrounez Kerbiat e Sant Houardon En glazur e gebrenn en argant heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant.
	Olivier ^[17] Aotrouniezhoù dianav En glazur e wezenn en argant heuliet gant teir c'hreskenn en aour.

Buhez Etrebroadel

Gevelliñ

Alamagn : Hünfeld (1968)
Kembre : Caernarfon (1992)

Emglev mignoniezh

Japan : Imadate (1992)

Kevelerezh

Burkina Faso : Bam (1977)
Roumania : Mioveni (1989)
Landerne he deus resevet Plakenn Enor Europa Kuzul Europa e 2001.

Monumant

Hêrezh , ar monumant savet gant Tomaz Godin d'an ñ : ^[18]^[19].

Liammoù diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Landerne

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Levrlennadur

Hervé Abalain : Les noms de lieux bretons. Les Universels Gisserot. 2000
Daniel Delattre : Le Finistère. Les 283 communes. 2004
Embannadurioù Flohic : Le Patrimoine des communes du Finistère. 1998
Michel Froger & Michel Pressensé : Armorial des communes du Finistère. 2001
Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses du Finistère. Chasse-Marée. ArMen. 1990
Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Daveoù ha notennoù

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ Yvon Garlan ha Claude Nières, Les Révoltes bretonnes de 1675 - papier timbré et bonnets rouges, Éditions Sociales, Pariz, 1975 (e galleg), pajennoù 113 ha 119
↑ Arthur Le Moyne de La Borderie , La Révolte du Papier Timbré advenue en Bretagne en 1675, adembannet e Les Bonnets Rouges, Union Générale d'Éditions (dastumadeg 10/18), Pariz, 1975 (e galleg)
↑ J. B. Duverger, Collection complète des lois, décrets, ordonnances, règlemens avis du Conseil d'Etat, Levrenn gentañ, Eil embannadur, Pariz, 1834, p.105
↑ Kristof Jezegoù, Hor Bro e-pad ar Revolusion, Ti-moullañ Ar Bobl, Karaez, 1915, pajenn 45
↑ Memorial Genweb
↑ Memorial Genweb
↑ Le Télégramme, 16 a viz Even 2010
↑ Pertes RAF Finistère
↑ Memorial Genweb
↑ Memorial Genweb
↑ Memorial Genweb
↑ Memorial Genweb
↑ Université de Lille
↑ Cassini hag EBSSA
↑ Kelenn
↑ Julien, noter ar roue e 1668.
↑ Le Télégramme
↑ Ouest-France

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] Yvon Garlan ha Claude Nières, Les Révoltes bretonnes de 1675 - papier timbré et bonnets rouges, Éditions Sociales, Pariz, 1975 (e galleg), pajennoù 113 ha 119

[3] Arthur Le Moyne de La Borderie , La Révolte du Papier Timbré advenue en Bretagne en 1675, adembannet e Les Bonnets Rouges, Union Générale d'Éditions (dastumadeg 10/18), Pariz, 1975 (e galleg)

[4] J. B. Duverger, Collection complète des lois, décrets, ordonnances, règlemens avis du Conseil d'Etat, Levrenn gentañ, Eil embannadur, Pariz, 1834, p.105

[5] Kristof Jezegoù, Hor Bro e-pad ar Revolusion, Ti-moullañ Ar Bobl, Karaez, 1915, pajenn 45

[6] Memorial Genweb

[7] Memorial Genweb

[8] Le Télégramme, 16 a viz Even 2010

[9] Pertes RAF Finistère

[10] Memorial Genweb

[11] Memorial Genweb

[12] Memorial Genweb

[13] Memorial Genweb

[14] Université de Lille

[15] Cassini hag EBSSA

[16] Kelenn

[17] Julien, noter ar roue e 1668.

[18] Le Télégramme

[19] Ouest-France

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]