Dinarzh

Dinarzh
Tiez-hañv e Beg ar Vilinig.
Anv gallaouek	Dinard
Anv gallek (ofisiel)	Dinard
Bro istorel	Bro-Sant-Maloù
Melestradurezh
Departamant	Il-ha-Gwilen
Arondisamant	Sant-Maloù
Kanton	Sant-Maloù-2
Kod kumun	35093
Kod post	35800
Maer Amzer gefridi	Arnaud Salmon 2020-2026
Etrekumuniezh	KK Aod an Emrodez
Bro velestradurel	Bro Sant-Maloù
Lec'hienn web	http://www.ville-dinard.fr
Poblañsouriezh
Poblañs	10 235 ann. (2020)
Stankter	1 305 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 38′ 00″ Norzh 2° 03′ 37″ Kornôg
Uhelderioù	bihanañ 0 m — brasañ 56 m
Gorread	7,84 km²
Dinarzh

Dinarzh a zo ur gumun eus Breizh e departamant Il-ha-Gwilen e Bro-Sant-Maloù, war aber ar Renk e-tal Sant-Maloù. Ur c'houronklec'h brudet eo, roet ar brall dezhañ gant ar Saozon e fin an XIX^vet kantved.

Istor

Savet eo bet Dinarzh etre bourk kozh Sant-Enogad hag an aber, dirak an draezhenn vras, ha "Sant-Enogad" e oa anv ar gumun betek 1879, "Dinarzh-Sant-Enogad" etre 1879 ha 1921 ha Dinarzh hepken abaoe.

XIV^vet kantved

Izelvos dilestradeg Yann IV war porzh Dinarzh.

Yann IV, bet ganet da vare brezel an Hêrez, a voe desavet e Bro-Saoz betek e driwec'h vloaz. Anavezet e voe da Zug Breizh nemetañ e 1365 hervez Kentañ Feur-emglev Gwenrann da heul e drec'h war Charlez Bleaz en Alre hag a verkas diwezh ar brezel. Met ezhomm en doa eus harp ar Saozon, ha pa darzhas ar brezel etre Bro-C'hall ha Bro-Saoz e 1369 e sinas dre guzh un emglev gant ar Saozon. Charlez V, roue Frañs, a gasas da Vreizh un arme renet gant Beltram Gwesklin hag a lakaas embann an emglev war ar groaz. Dilezet gant holl aotrouien ar vro e rankas Yann IV mont en-dro d’an harlu da Vro-Saoz d'an 28 a viz Ebrel 1373.

E 1378 e kredas da Charlez V e oa deuet poent lakaat e grabanoù war Breizh. Siwazh dezhañ, n'en doa ket priziet nerzh ar santad broadel breton. Sevel a reas ar boblañs a-enep dezhañ, forzh pe du e vefe bet hini pe hini e-doug brezel an Hêrezh. Aspedet e voe Yann IV da zont en-dro. Dilestriñ a reas hemañ e porzh Dinarzh d'an 3 a viz Eost 1379. Degemeret e voe gant un engroez entanet, gant Janed Pentevr (intañvez Charlez Bleaz), ha gant holl noblañsed ar vro.

Taolennet eo an degouezh-se er sonenn hengounel milanavezet An Alarc'h he zitl, bet embannet gant Kervarker er Barzhaz Breizh. D'an 3 a viz Eost 1929, da-geñver 650vet deiz-ha-bloaz dilestradeg Yann IV, e voe staliet un izelvos en arem (s.o. al luc'hskeudenn a-us) e porzh Dinarzh; e welet a c'haller war pourmenadenn ar loargann, eus tu hanternoz ar Yacht Club.

Dispac'h Gall

Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: graet e voe al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant ar person en ur sevel diferadennoù na c'hellent ket bout degemeret gant ar Vodadenn vonreizhañ vroadel.

XX^vet kantved

Ur gêr diouzh ar c'hiz e oa deuet da vezañ, e penn kentañ an XX^vet kantved, gant Saozon binvidik o sevel tier eno. Mari Manac'h, a orin eus Benac'h, anavezet evel Lady Mond, gwreg sir Mond, roue an nikel, he doa un ti eno anvet Castle Mond. Niverusoc'h eo hañvourien Pariz en hon amzer. Brudet eo an traezhennoù, ar c'hazino, fest filmoù Breizh-Veur.

Traezhenn ar Skluz e Dinarzh

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

344 gwaz ag ar gumun gollas o buhez abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, d.le. 4,91% ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911.

Repuidi Brezel Spagn e Breizh

E miz Meurzh 1940 e teuas ur repuad gant e diegezh eus Aodoù-an-Hanternoz da gelenn el Lycée Pierre-Cornaille deut a Bariz.

Eil Brezel-bed

Mervel a reas 60 den eus ar gumun abalamour d'ar brezel.
D'an 11 a viz Eost 1940 e kouezhas un nijerez Blenheim IV, marilhet T1850 ha kodet OM-?, eus ar 107 th Squadron eus aerlu ar Rouantelezh-Unanet (''Royal Air Force]]) bet kaset e gefridi war-zu Dinarzh; he zri nijour a varvas, o c'horfoù ne voent ket adkavet.
D'an 11 a viz Meurzh 1943 e kouezhas daou garr-nij Mosquito NF.Mk.II marilhet DD661 ha DD721 eus ar 264st Squadron eus ar Royal Air Force Volunteer Reserve (aerlu ar [[Rouantelezh-Unanet) e donvor Dinarzh; lazhet e voe ar pevar nijour, unan anezhe a voe beziet e Dinard English Cemetery, ul lodenn eus bered nevez kumun Dinarzh, ne voe ket adkavet ar c'horfoù all.
D'ar 7 a viz Even 1944 e voe taolet ur c'harr-nij Typhoon Ib marilhet MN515 eus ar 263rd Squadron eus ar Royal Canadian Air Force (aerlu Kanada) d'an diaz gant ar Flak nepell diouzh enez Sezambr; implijet e voe e harz-lamm gant ar sturier ha gwelet e voe o neuial tro 500 m diouzh kêr-gozh Sant-Maloù a-raok ma'z eas diwar wel; ne voe ket adkavet e gorf.
D'an 29 a viz Gouere 1944 e kouezhas ur c'harr-nij P-38J (marilhet 42-67304) eus aerlu ar Stadoù-Unanet (United States Army Air Forces) er Rue des Vergers e kêr Dinarzh; e sturier a voe tapet d'an Alamaned, gallout a reas achap d'an 3 a viz Eost 1944.

E-doug un nebeud deizioù (9 a viz Eost 1944 - 12 a viz Eost 1944) e voe kollet pemp karr-nij anavezedenniñ Piper L4 gant tirlu SUA e Dinarzh:

• daou d'an 9 (pevar milour lazhet, daou anezhe a zo douaret er Brittany American Cemetery e Montjoie-Saint-Martin e departamant Manche e Bro-C'hall);
• unan d'an 10 (daou vilour lazhet, douaret int er Brittany American Cemetery e Montjoie-Saint-Martin);
• daou all d'an 12.

Dieubet e voe Dinarzh d'ar 15 a viz Eost 1944 gant ar 83rd Infantry Division hag ar 121st Infantry Regiment eus ar 8th Infantry Division eus tirlu ar Stadoù-Unanet.

Trevadennoù

• Brezel Indez-Sina: c'hwec'h soudard a varvas.
• Brezel Aljeria: seizh milour a varvas.

Aod ar Prioldi, war an aber, Gouhere 2011.

Monumantoù ha traoù heverk

Bered ar C'hommonwealth: Dinard English Cemetery e bered nevez kumun Dinarzh

Bro	Niver a soudarded
Kanada	1 (Aerlu)
Rouantelezh-Unanet	59 (Aerlu: 10; Morlu: 49)
Dianv	49
Hollad	109

Ul lodenn eus bered Dinarzh a oa bet gouestlet d'ar Vreizhveuriz gant ar gumun a-raok an Eil brezel-bed. Implijet e voe e-pad ar brezel da zouarañ milourion eus ar C'hommonwealth. Re ar Morlu a varvas pa'z eas an H.M.S. Charybdis d'ar strad d'an 23 a viz Here 1943.

Traezhennoù

Peder zraezhenn bennañ zo er gumun gant ur post evezhiañ hag aveadurioù evit an hañv :

• traezhenn Port-Gwenn (Port-Blanc), e kumun Sant-Luner war un dro, an dachenn-gampiñ kêr en he hed ;
• traezhenn Sant-Enogad, e-kichen karter kozh Sant-Enogad ;
• traezhenn ar Skluz, traezhenn bennañ ar gêr e-kichen ar c'hreiz-kêr. A-hed anezhi emañ ar c'hazino, ar poull-neuial ha palez ar C'hendalc'hioù ;
• traezhenn ar Prioldi, e penn reter pormenadenn ar Sklaer Loar.

• 

  Traezhenn Sant-Enogad.

• 

  Traezhenn Porzh-Riou en dalenn gentañ ha traezhenn Sant-Enogad en eil talenn.

• 

  Gwell a-vras eus traezhenn ar Skluz.

• 

  Traezhenn ar Skluz e Dinarzh da vare izel.

• 

  Teltennoù traezhenn ar Skluz.

Douaroniezh

War aod Mor Breizh emañ Dinarzh, e lez kleiz aber ar stêr Renk; e lez-dehoù an aber emañ Sant-Servan, stag ouzh Sant-Maloù hiriv.

Stêrioù

• Ur stêr, ar Renk.
• Ur wazh, ar Barbine, e en em daol er Renk, e Traezheg ar Prioldi.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

Aveadurioù

• An Arzhez (« L'Ourse »), mediaoueg ar gêr.

Obererezhioù, abadennoù ha darvoudoù

Kit da welout ar rann Sport ivez.

• marc'had teir gwech bep sizhun war reper ar C'hoc'hu
• marc'had ar plant
• foar ar c'hozighelloù
• Festival ar Film breizhveuriat Dinarzh bep miz Here
• Dinard Comedy Festival, festival fent etre fin miz Ebrel ha penn-ketañ miz Mae,
• sizhun ar sinema alaman etre fin miz Mae ha penn-kentañ miz Even
• ar regata Cowes-Dinarzh aozet gant sikour Yacht Club Dinarzh

Touristerezh

Ur c'houronklec'h brudet eo Dinarzh. Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Gevelliñ

Bro	Kêr	Abaoe
Alamagn	Starnberg	1977
Kernev-Veur	Tewynblustri	1986

Tud liammet gant kêr

• an Dug Yann IV a zouar eus Bro-Saoz e dibenn ar XIV^vet kantved. Kontet eo bet an douarañ-se gant unan eus kanaouennoù brudetañ ar Barzaz Breiz anvet An Alarc'h. Diskouez a ra deroù gounid Yann IV e Breizh. Ur blakenn e hent-bale an heol-loar a zalc'h soñj eus an darvoud-se.
• al livour Jean Carzou (1907-2000). E Dinarzh emañ ar mirdi Jean Carzou.

Td ganet e Dinarzh:

• Malo Colas de La Baronnais (1770-1795), ofiser chouan
• Pierre Guillaume Gicquel des Touches (1770-1824), ofiser a vor er morlu gall ha goude holandat

Tud bet e Dinarzh:

• Judith Gautier, merc'h Théophile ha mignonez Victor Hugo
• Victor Hugo, hag a oa o chom e ti Judith Gautier
• Laorañs Arabia. E Dinarzh e voe o chom e-pad e vugaleaj kentañ etre 1891 ha 1894
• Auguste ha Louis Lumière, e 1877.
• Albert Lacroix, embanner
• Kamil Ar Merser Erm (Camille Le Mercier d'Erm), barzh, istorour ha broadelour breton ha krouet en doe Strollad Broadelour Breiz e 1911. Mervel a reas e Dinarzh e 1978.
• Roger Vercel, Priz Goncourt 1934
• Agatha Christie, skrivagnerez eus Breizh-Veur
• Edouarzh VII, priñs Bro-Gembre ha war-lec'h Roue bro-Saoz
• Alberzh Iañ a Velgia
• Pablo Picasso, livour spagnol
• Winston Churchill, kentañ ministr ar Rouantelezh-Unanet
• Pierre Blayau, prezidant pennrener, bet prezidant ar PSG
• Sir Robert Mond, kimiour ha greantour hag e wreg Lady Mond
• Denys de La Patellière (1921-2013), filmaozer ha senarioour breizhat, marvet eno
• ar familh Hennessy, perc'henn ar Cognac brudet
• François Pinault, den a afer breton
• Dominique de Villepin, kentañ ministr gall (2005-2007)
• Hugh Grant, aktour eus Breizh-Veur

Melestradurezh

• Pennlec'h kanton e oa Dinarzh betek 2015. Perzh kanton Sant-Maloù-2 a zo bremañ.

Maered

An ti-kêr

Roll ar vaered
Mare		Anv	Strollad	Karg
1790	1794	Jean-François Lechapt
1794	1795	Jean Piet
1800	1801	Robert Lotelier
1801	1804	Victor Poulain
1804	1813	Robert Lotelier
1813	1815	Victor Poulain
1815	1815	Jean-Baptiste Guibourg
1815	1815	Robert Lotelier
1815	1828	Victor Poulain
1828	1830	Servan Couyon
1830	1832	Joseph Petit
1832	1837	Jacques Cadet
1837	1839	Servan Hervichon
1839	1844	Jean Lecourt
1844	1848	Servan Hervichon
1848	1850	Jean Lecourt
1850	1852	Julien Lelandais
1852	1857	Servan Hervichon
1857	1861	Jean Bruzzo
1861	1866	Auguste Aubert
1866	1870	Joseph Boinard
1870	1871	Élie Pompon
1871	1871	Henry Merlin
1871	1876	Jean-Marie Simon
1876	1900	Louis Lhotelier
1900	1908	Jean-Marie Degas
1908	1919	Paul Crolard
1919	1927	Paul Thorel
1927	1930	Paul Crolard
1930	1932	René Kieffer
1932	1938	Lucien Kester
1938	1941	Émile Bara
1941	1944	Arsène Jeanne
1944	1944	Armand Doury
1944	1945	Émile Bara
1945	1953	Louis Léouffre
1953	1962	Yves Verney
1962	1967	Yvon Bourges	UNR-UDT	Ministr (1965-1973 / 1973-1980) Kannad europeat (1973-1975) Senedour (1980-1998) Kannad (1962-1978) Prezidant Kuzul Rannvroel Breizh (1986-1998) Kuzulier-departamant (1964-1988)
1967	1971	André Masson	Dehoù-diseurt
1971	1989	Yvon Bourges	UDR, RPR
1989	23 Genver 2010	Marius Mallet	Dehoù-diseurt
23 Genver 2010	4 Ebrel 2014	Sylvie Mallet	Dehoù-diseurt
4 Ebrel 2014	10 Ebrel 2017	Martine Craveia-Schütz	Dehoù-diseurt
10 Ebrel 2017	4 Gouere 2020	Jean-Claude Mahé	Kleiz-diseurt
4 Ebrel 2014	2020	Martine Craveia	Dehoù-diseurt
2020	→ bremañ	Arnaud Salmon
N'eo ket anavezet c'hoazh an holl fedoù.

Brezhoneg

• E distro-skol 2022 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 45 skoliad (8 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez).

Sport

Marc'hegerezh

Jumping etrebroadel 5 sterenn, bep miz Gouere.

Tro Bro-C'hall war varc'h-houarn

• 1añ a viz Gouere 1948 : 2^l tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Trouville-sur-Mer (Calvados) ha Dinarzh ; trec'h eo Vincenzo Rossello (Italia).
• 2 a viz Gouere 1948 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh ha Naoned ; trec'h eo Guy Lapébie.
• 17 a viz Gouere 1950 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Rouan (Seine-Indérieure) ha Dinarzh ; trec'h eo Giovanni Corrieri (Italia).
• 19 a viz Gouere 1950 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh ha Sant-Brieg (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Ferdi Kübler (Suis).
• 29 a viz Mezheven 1962 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh ha Brest ; trec'h eo Robert Cazala.
• 2 a viz Gouere 1968 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Bagnoles-de-l'Orne (Orne) ha Dinarzh ; trec'h eo Jean Dumont.
• 3 a viz Gouere 1968 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh hag an Oriant ; trec'h eo Aurelio González Puente (Spagn).
• 6 a viz Gouere 1989 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Dinarzh ha Roazhon (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Greg LeMond (Stadoù Unanet).
• 6 a viz Gouere 1993 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Dinarzh ; trec'h eo Djamolidine Abdoujaparov (Ouzbekistan).
• 7 a viz Gouere 1993 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Dinarzh war-du Avranches (Manche) (a-benn d'an eur dre skipailh).

Pennadoù kar

• Sant-Enogad

Liammoù diavaez

• (en) (fr) Lec'hienn Kêr Dinarzh
• Al Lec'hienn hag a lâr istor Dinarzh
• (br) Geobreizh, Dinarzh
• Lec'hienn an Ensavadur Douaroniel Broadel
• Lec'hienn Ensavadur Broadel ar Stadegoù hag ar Studioù Armerzhel (EBSSA)
• (en) Kartenn Dinarzh war Mapquest
• (fr) Dinard…ce je ne sais quoi qui nous charme (blog)