Gwened

Evit implijoù all, gwelet Gwened (disheñvelout).

Gwened

Ar ramparzhioù.

Anv gallek (ofisiel)

Vannes

Bro istorel

Bro-Gwened

Melestradurezh

Departamant

Mor-Bihan (pennlec'h)

Arondisamant

Gwened (pennlec'h)

Kanton

Pennlec'h tri c'hanton: Gwened-1, Gwened-2, Gwened-3

Kod kumun

56260

Kod post

56000

Maer
Amzer gefridi

David Robo
2020-2026

Etrekumuniezh

Mor Bihan - Gwened Tolpad-kêrioù (sez)

Bro velestradurel

Bro Gwened

Lec'hienn Web

(fr)br.mairie-vannes.fr

Poblañsouriezh

Poblañs

54 955 ann. (2022)^[1]

Stankter

1 701 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

47° 39′ 21″ Norzh
2° 45′ 37″ Kornôg / 47.6559, -2.7603

Uhelderioù

kreiz-kêr : 22 m
bihanañ 0 m — brasañ 56 m

Gorread

32,3 km²

Gwened

Gwened a zo ur gêr eus Breizh ha kêr-benn Bro-Gwened, e foñs ar Mor Bihan. Pennlec'h departamant ar Mor-Bihan, Arondisamant Gwened ha tri c'hanton eo ivez. 53 218 annezad a oa enni d'ar 1añ a viz Genver 2016, 135 882 e Gwened Tolpad. Prizet eo ar gêr gant an douristed evit he glad hag he endro. Ur pol deskadurezh uhel eo.

Darioritum a oa he anv e mare ar Weneted hag ar Romaned. Kêr-benn Bro-Ereg e teuas da vezañ er VI^vet kantved e mare ar brezelioù etre ar Franked hag ar Vrezhoned. Ur gêr a-bouezh e teuas da vezañ gant an Duged. Mogeriet eo ar gêr kozh c'hoazh hiziv gant ramparzhioù bras eus ar mare-se, arouez galloud Dugelezh Breizh.

Douaroniezh

War aod ar Mor Bihan emañ Gwened.

Kumunioù amezek

Pleskob	Sant-Teve	Sant-Nolf
Ploveren	N	Teiz, Trevlean
	K Gwened R
	S
Aradon	Mor Bihan, Sine	Sine

Anv

Stummoù skrivet

Benetis, 400; Venetis, VIIt; Veneda, 818; Venedia, 826; Vednedia, 833; Venedi, 850; Vanetensis, 1187; Vennes, 1263; Venes, 1288; Vennes, 1311; 1316; 1318; Vanes, 1320; Vannes, 1332; Vanne, 1334; Vannes, 1339; Vannes, 1343; Vennes, 1428; 1440; 1516; Vannes, 1560; Vennes, 1561; 1592; Vannes, Vannetois, 1592; Vennes, 1709

Gerdarzh

Dont a ra hec'h anv eus poblad ar Weneted.
Vannes a vez graet anezhi e galleg, distaget [van].

Ardamezioù

« En gul e erminig tremenant en argant, gwakoliet etre aour hag erminoù »

Sturienn : À ma vie

Istor

Kêr-benn gozh Bro-Ereg hag eskopti Gwened eo kêr Gwened ivez.

Henamzer

Darioritum eo anv ar gêr savet eno gant ar C'halianed-Romaned.
Un hent roman a gase eus Darioritum (Gwened bremañ) da Lokmaria-Kemper^[2].

Dispac'h Gall

Melestradurezh: krouet e voe kumun Gwened e 1790. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet Gwened da benn ur c'hanton, hini Gwened, da benn ur bann, Bann Gwened^[3], seizh kanton ennañ: an Elven, Aradon, Gregam, Gwened, Sant-Teve, Sarzhav ha Surzhur, ha da benn departamant ar Mor-Bihan. Gant Bonreizh Bloaz III (22 a viz Eost 1795) e voe lamet ar bannoù ha bodet e veze kuzulioù-kanton (ne chome tamm emrenerezh ebet gant kumunioù ar c'hanton)^[4]. Lodennet e voe Kanton Gwened e kantonioù Gwened-Kornôg ha Gwened-Reter, e 1801 gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801)^[5], dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e oa bet Gwened da bennlec'h Arondisamant Gwened krouet e 1800.

XIX^vet kantved

An ti-gar.

1862: dont a ra an hent-houarn betek Gwened.
Brezel 1870-1871: mervel a reas 39 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel^[6].

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

Mervel a reas 774 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 3,30 % eus he foblañs e 1911^[7].
Fuzuilhet e voe ur milour breizhat bet soudardaet e Gwened gant al Lu gall d'an 10 a viz Gwenholon 1916^[8].

Eil brezel-bed

D'an 21 a viz Even 1940 e tegouezhas al lu alaman e Gwened^[9].
Daou frontstalag a oa e Gwened e 1940, an Niv. 183 hag an Niv. 183a^[10];
Maurice Marchais, maer ar gumun, a voe digarget evit miz d'an 28 a viz Du 1940 gant ar prefed Piton evit bout bet graet Vieille ganache (Beulke kozh) eus Pétain; flatret e oa bet gant ur jeneral gall eus Aradon d'ur senedour kozh, hennezh a zislerias anezhañ d'ar prefed; digefridiet e voe Marchais da vat d'an 11 a viz Kerzu 1940 gant ur skrid-embann maodiernel^[11]^,^[12].
Dieubet e voe Gwened d'ar 5 a viz Eost 1944 gant "Combat Command B" ar 6th Armored Division eus lu SUA hag ar Rezistañs^[13].
D'ar 16 a viz C'hwevrer 1945 e voe skoet Gwened gant tri obuz alaman tennet eus Plouharnel, lazhet e voe seizh den^[14].
D'an 16 a viz Mae 1945 e voe kavet korfoù marv pevar den eus ar gumun, izili eus ar Rezistañs, bet boureviet, lazhet ha mañsonet d'an 13 a viz Gouere 1944 gant al lu alaman e kreñvlec'h Pentevr e Sant-Pêr-Kiberen^[15].

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

D’an 12 a viz Here 2007 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
D'an 8 a viz Kerzu 2007 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 1.

Deskadurezh

Kumun gentañ Breizh eo bet e-keñver an niver a vugale skoliataet er skolioù divyezhek hag e Diwan e 2009.
Klasoù divyezhek hag ur skol Diwan a zo eno abaoe 1993.
E distro-skol 2024 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 344 skoliad (6,5 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[16].

Bugaligoù

Ur vagouri vrezhonek dre soubidigezh zo bet digoret gant ar gevredigezh "Babigoù Breizh".

Tud

Youenn Drezen a zalc'has un davarn e kreiz-kêr Gwened, e-tal ar maerdi.
Jean Mathurin Thomazo (26 a viz Even 1892 e Pluergad-10 a viz Gwenholon 1916), soudard breizhat, soudardaet e Gwened, bet fuzuilhet gant al Lu gall e departamant Somme (Bro-C'hall) e-pad ar Brezel-bed kentañ^[17]^,^[18].

Tud bet ganet eno

1842 : René Kerviler (bet ganet René Mathurin Marie Pocard du Cosquer de Kerviler), ijinour, henoniour ha levrrollour breizhat (ha gall).
1860 : Émile Jourdan, arzour.
1861 : Aogustin Gwilhevig, beleg katolik breizhat ha yezhadurour brezhoneg.
1866 : Edmond Filhol de Camas, milour, skiantour ha senedour ar Mor-Bihan^[19].
1923 : Geneviève Asse, livourez hag engravourez
1934 : Yves Coppens, henouennoniour.

Tud bet marvet eno

1805 : Pêr Gwilhmod, penn chouan, lesanvet "roue Begnen", fuzuilhet d'ar 5 a viz Genver.
1825 : Marie-Louise de Lamoignon (Mamm Sant-Loeiz hec'h anv relijiel) gwenvidigez, savet ganti Urzh Seurezed Sant-Loeiz.
1888 : Yann-Vari ar Joubiouz, barzh brezhonek.
1959 : Iwan an Diberder, skrivagner brezhonek.
1964 : Joseph Le Pévédic, maer Pleñver, kuzulier Kanton Belz ha kannad ar Mor-Bihan e Kambr an deputeed^[20].
2001 : Turiaw ar Menteg, beleg ortodoks ha brezhonegour.
2021 : Yannig Audran, skolaer, soner ha skrivagner brezhonek.

Ardamezeg ar familhoù


	de Gibon Aotrounez Coëtlagat, e Sant-Padarn.	En gul e deir manal ed en aour

Monumantoù ha traoù heverk

Mogerioù Gwened
An iliz-veur
Tour-iliz Sant Padern

Iliz-Veur Sant Pêr (XIII^vet-XIX^vet kantved)
Iliz katolik Sant Padern
Chapel Sant-Erwan (XVI^vet kantved) er skolaj Jules-Simon
Chapel ar Roc'hig (XVI^vet kantved)
Mogerioù-kreñv (ramparzhioù) gant tourioù ar Boultrennerezh hag ar C'honestabl
Kastell an Erminig savet e penn kentañ an XVIII^vet kantved war-lerc'h ar c'hastell-kreñv savet gant Yann IV (dug Breizh).
Karterioù kozh
Mirdi hendraouriezh
Mirdi an Arzoù kaer (Mirdi ar C'hoc'hu)
Mirdi ar Pleg-Mor hag ar Mor
Liorzhoù publik
Enez Koulev

Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Bezioù ar C'hommonwealth e bered ar gumun (Boismoreau)


Bro	Niver a soudarded
Aostralia	2
Rouantelezh-Unanet	7
Hollad	9

Karrnijourion e oant holl. Marvet int e-pad an Eil Brezel Bed, pevar anezhe e miz Du 1940, ar re all e miz Du 1942 pa gouezhas o c'harr-nij (Wellington marilhet BJ 768) e Gregam^[21]^,^[22]^,^[23].

Poblañs

Emdroadur ar boblañs 1793-2012

52 648 annezad a oa hervez niveradeg 2012, ha 53 218 d'ar 1añ a viz Genver 2016.

Maered Gwened

1933-1941 : Maurice Marchais
1941-1944 : Edmond Germain
1944-1944 : Maurice Marchais
1944-1944 : Sabine de La Barre de Nanteuil
1945-1945 : Gustave Thébaud
1945-1965 : Francis Decker
1965-1977 : Raymond Marcellin
1977-1983 : Paul Chapel
1983-2001 : Pierre Pavec
2001-2004 : François Goulard
2004-2007 : Norbert Trochet
2008-2011 : François Goulard
abaoe 2011 : David Robo

Sport

Rugbi

Ar c'hlub a-vicher nemetañ e Breizh eo Rugbi Klub Gwened. E PRO D2 e c'hoari, da lavarout eo en eil rummad.

Mell-droad

Gwened Olimpek Klub

Marc'hhouarnezh

Tro Bro-C'hall e Gwened

26 a viz Mezheven 1925 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Nicolas Frantz (Luksembourg).
27 a viz Mezheven 1925 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
25 a viz Mezheven 1927 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
26 a viz Mezheven 1927 : loc'hañ a ra 8vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
21 a viz Mezheven 1928 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Marcel Bidot (Bro-C'hall).
22 a viz Mezheven 1928 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
4 a viz Gouere 1929 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
5 a viz Gouere 1929 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
5 a viz Gouere 1930 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Omer Taverne (Belgia).
6 a viz Gouere 1930 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
3 a viz Gouere 1931 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo André Godinat (Bro-C'hall).
4 a viz Gouere 1931 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
16 a viz Gouere 1947 : 18vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Pietro Tarchini (Suis).
17 a viz Gouere 1947 : 19vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Sant-Brieg (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Raymond Impanis (Belgia).
14 a viz Gouere 1954 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Jacques Vivier (Bro-C'hall).
15 a viz Gouere 1954 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Añje (Maine-et-Loire).
29 a viz Mezheven 1985 : 1añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Lannarstêr ; trec'h eo Rudy Matthijs (Belgia).
5 a viz Gouere 1993 : 2^l tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Wilfried Nelissen (Belgia).
6 a viz Gouere 1993 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Dinarzh ; trec'h eo Djamolidine Abdoujaparov (Ouzbekistan).
5 a viz Gouere 2000 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Gwitreg; trec'h eo Marcel Wüst (Alamagn).
12 a viz Gouere 2015 : loc'hañ a ra 9vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Pluveleg (a-benn d'an eur, a-skipailhoù).

Liammoù

Darempredoù etrebroadel

Gevelliñ

Bro	Kêr	Abaoe
Wallonia	Mons	1952
Alamagn (Niedersachsen)	Cuxhaven	1963
Bro-Saoz	Fareham	1967

Keveleriñ

Bro	Kêr	Abaoe
Mali	Baroueli (Ségou)	2002
Polonia (Traoñ Silezia)	Wałbrzych	2001

Liammoù diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Gwened

a vo kavet e Wikimedia Commons.

(br) lec'hienn ofisiel kêr Gwened
(br) Gwened war lec'hienn Geobreizh

Daveoù ha notennoù

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, 1939, (e galleg), pajenn 16
↑ (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 36
↑ (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 187
↑ (fr)Cassini - EHESS - Gwened - Fichenn ar gumun
↑ (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e Bered Boismoreau
↑ (fr)Memorialgenweb - Monumant ar re varv e Pladenn ar Warenn
↑ (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"
↑ (fr)Archives départementales du Morbihan, Le Morbihan en guerre 1939-1945, 2009, pajenn 24
↑ (fr)Anonymes, Justes et Persécutés durant la période Nazie dans les communes de France
↑ (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
↑ (fr)Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 48
↑ (fr)Éric Rondel, Les Américains en Bretagne, pajenn 142, Éditions Astoure, 2008
↑ (fr)"Ouest-France", d'ar 16 a viz C'hwevrer 2015
↑ (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 322-329
↑ (br)Distro-skol ar c’helenn divyezhek
↑ (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"
↑ (fr)Fédération morbihannaise de la Libre Pensée
↑ (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
↑ (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
↑ (en)Commonwealth War Graves Commission
↑ (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajenn 258
↑ (fr)Pertes RAF Morbihan

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, 1939, (e galleg), pajenn 16

[3] (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 36

[4] (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 187

[5] (fr)Cassini - EHESS - Gwened - Fichenn ar gumun

[6] (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e Bered Boismoreau

[7] (fr)Memorialgenweb - Monumant ar re varv e Pladenn ar Warenn

[8] (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"

[9] (fr)Archives départementales du Morbihan, Le Morbihan en guerre 1939-1945, 2009, pajenn 24

[10] (fr)Anonymes, Justes et Persécutés durant la période Nazie dans les communes de France

[11] (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[12] (fr)Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 48

[13] (fr)Éric Rondel, Les Américains en Bretagne, pajenn 142, Éditions Astoure, 2008

[14] (fr)"Ouest-France", d'ar 16 a viz C'hwevrer 2015

[15] (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 322-329

[16] (br)Distro-skol ar c’helenn divyezhek

[17] (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"

[18] (fr)Fédération morbihannaise de la Libre Pensée

[19] (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[20] (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[21] (en)Commonwealth War Graves Commission

[22] (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajenn 258

[23] (fr)Pertes RAF Morbihan

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Douaroniezh

Kumunioù amezek

Anv

Stummoù skrivet

Gerdarzh

Ardamezioù

Istor

Henamzer

Dispac'h Gall

XIXvet kantved

XXvet kantved

Brezel-bed kentañ

Eil brezel-bed

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

Deskadurezh

Bugaligoù

Tud

Tud bet ganet eno

Tud bet marvet eno

Ardamezeg ar familhoù

Monumantoù ha traoù heverk

Bezioù ar C'hommonwealth e bered ar gumun (Boismoreau)

Poblañs

Emdroadur ar boblañs 1793-2012

Maered Gwened

Sport

Rugbi

Mell-droad

Marc'hhouarnezh

Tro Bro-C'hall e Gwened

Liammoù

Darempredoù etrebroadel

Gevelliñ

Keveleriñ

Liammoù diavaez

Daveoù ha notennoù

XIX^vet kantved

XX^vet kantved