Brezhoneg

brezhoneg

yezh naturel, yezh vev

Iskevrennad eus	predeneg ar mervent
Rann eus	yezhoù rannvroel Frañs
Anv er yezh a orin	brezhoneg, Brezhoneg
Stad	Frañs
Genidik a	Breizh, Rannvro Breizh
Deiziad kregiñ	5. century
Linguistic typology	Yezh VSO, Yezh V2, Nominativel-akuzativel, yezh enteuzel
Reizh yezhadurel	gourel, benel
Lizherenneg	lizherenneg ar brezhoneg
Language regulatory body	Ofis publik ar brezhoneg
Statud ar yezh hervez an UNESCO	4 en arvar bras
Ethnologue language status	7 Shifting
Hashtag	bzhg
Has conjugation class	regular Breton conjugation
Rummad tost	Category:Breton pronunciation
Kod yezh Wikimedia	br

Brezhoneg
Perzhioù
Komzet e :	Breizh
Rannved :	Europa
Komzet gant :	etre 206 000 ha 295 000.
Renkadur :	goude 100
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù keltiek Predeneg Brezhoneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :
Akademiezh :
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	br
ISO 639-2	bre
ISO 639-3
Kod SIL	BRE
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ur yezh keltiek a orin eus Enez Vreizh (Breizh-Veur/Preden) hag eus skourr ar yezhoù predenek eo ar brezhoneg, pe ar breton e lec'hioù zo. Deuet e vije diwar ur voutinded yezh a vije bet etre Enez Vreizh ha Breizh Vihan (Arvorig) e-tro dibenn an Henamzer. A-gozh e vez komzet ha skrivet e Breizh.

Biskoazh ne voe komzet en darn vuiañ eus Breizh-Uhel (Bro-Naoned ha Bro-Roazhon), buan e yeas da get e Bro-Zol hag e Bro-Sant-Maloù levezonet-don e voe gant ar romaneg e bro Werrann hag e Bro-Wened Tamm-ha-tamm ez eas ar brezhonegva war-gil ; hiziv ne vez komzet nemet e Breizh-Izel, er c’hornôg d’ul linenn hag a dreser dre vras eus Plouha da Wened).

Istor diavaez ar brezhoneg

Hervez sontadeg TMO-KR Breizh 2018 hag OPaB, 246 180 a dud en holl

Bet eo komzet ar brezhoneg gant pennoù bras Stad Breizh betek an XII^vet kantved a-raok bezañ dilezet ganto. Deuet eo tamm-ha-tamm da vezañ yezh Goueled Breizh hag ar bobl vunut p'eo bet dilezet d'e dro gant an noblañs hag ar vourc'hizien, a zo aet war ar galleg. Al latin e oa yezh skrivet duged Breizh, hag ar galleg adalek ar XV^vet kantved. Chomet ez eus gerioù prizius diwar ar brezhoneg kozh a vez implijet hiziv an deiz da sevel gerioù brezhonek nevez war tachennoù evel ar brederouriezh ha skiantoù mab-den, da skouer.

Kar-tost eo ar brezhoneg d'ar c'hembraeg ha, marteze, un tammig d’ar galianeg hag a zo aet da goll da vat war-dro kreiz ar VII^vet kantved, met n'eus tamm prouenn ebet e vefe bet levezonet ar brezhoneg gant ar galianeg peogwir n'ouzer ket nemeur a dra a-zivout stad ar galianeg en amzer donedigezh Brezhoned an Inizi da Vreizh-Vihan ha n'ouzer ket kalz hiroc'h diwar-benn brezhoneg an amzer-se kennebeut. Anavezet eo ar brezhoneg gant Aozadur ar Broadoù Unanet evel ur yezh evel a re all.

Brezhoneg ha Dispac'h gall

N'he deus ket ar vonarkiezh graet netra a-enep ar yezhoù disheñvel diouzh ar galleg, met adal an Dispac'h gall eo bet cheñchet an traoù. Kroget ez eus bet da gelenn galleg d'an holl dud ha da waskañ war un dro an holl yezhoù all a veze graet patois anezho en un doare dismegañsus, e Breizh peurgetket a-drugarez da zoareoù kriz da lakaat mezh war bugale er skolioù Stad pe gatolik. Dalc'het e voe d'ar politikerezh-se da lazhañ ar brezhoneg betek ar bloavezhioù 1960, da lavaret eo betek ar mare ma voe echuet well-wazh gant ar skolioù da zegemer bugale dic'hallek desavet e brezhoneg gant o zud.

Hiziv an deiz, ha pa gendalc'hfe ar politikerezh gall da lakaat galleg dre holl abalamour m'eo yezh ar republik, e vez komzet brezhoneg gant e-tro da 300 000 a dud c'hoazh (e-skoaz 1 300 000 er bloaz 1930). Evit diskouez pegen kriz eo bet an traoù a-enep ar brezhoneg ez eus ur frazenn anavezet mat hag aa lavar splann an traoù : « Il est interdit de cracher par terre et de parler breton ». E penn-kentañ an XX^vet kantved ne ouie an hanter eus an dud nemet brezhoneg hag an hanter all a ouie an div yezh. Er bloaz 1950 ne chome mui nemet 100 000 a dud na ouient nemet brezhoneg.

Hiziv an deiz ez eo ar brezhoneg ar yezh keltiek nemeti hep statud ofisiel ebet. Ne fell ket d'ar gouarnamant lakaat cheñch mellad 2 ar vonreizh bet degemeret er bloaz 1994 hag a embann La langue de la République est le français.

Ingal en em vod dekviliadoù a dud e Frañs evit goulenn ma vefe kemmet al lezenn-se : en Europa ne vez kavet ul lezenn evel-se nemet e Frañs.

Nevez zo eo bet ar skolioù Diwan o klemm dirak Lez europat gwirioù mab-den evit ma vefe doujet da wirioù ar Vretoned e-keñver o yezh.

Brezhoneg a vez komzet ivez en estrenvro hag e Bro-C'hall, er c'hêrioù bras dreist-holl.

Marevezhioù ar brezhoneg

« Spilhennig » : merk ar vrezhonegerien.

Boas eur da rannañ istor ar brezhoneg e meur a varevezh.
Betek an VIIvet kantved ne oa bet kemm bras ebet etre ar predeneg komzet e Breizh-Vihan hag an hini komzet e Breizh-Veur.

• An henvrezhoneg, eus ar VII^vet kantved betek an XI^vet kantved. N’anavezomp yezh ar mare-se nemet dre dammoù frazennoù berr-berr, gerioù (spisc'herioù), anvioù tud hag anvioù lec’h.
• Ar c’hrennvrezhoneg, eus an XI^vet kantved betek ar XVI^vet kantved. Eus an amzer-se ec’h anavezomp dreist-holl pezhioù-c’hoari, hir-mat alies a-walc’h.
• Ar brezhoneg raknevez eus ar XVII^vet kantved betek penn kentañ an XIX^vet kantved.
• Ar brezhoneg kempred betek bremañ.

An deskadurezh

% a skolidi en un hentad divyezhek er 1añ derez

% a dud a-du pe a-du-kenañ da gaout muioc'h a vrezhoneg er skolioù

Er bloaz 1977 e voe krouet ar rouedad skolioù Diwan. Er skolioù-se e vez desket dre ar brezhoneg (4 337 skoliad da vare an distro-skol e 2018).

Klasoù divyezhek zo ivez e skolioù Stad Div Yezh (8 563 skoliad) hag e skolioù katolik prevez Dihun (5 437 skoliad)). Miliadoù a dud yaouank (18 337 en holl e 2018) a ya da skolioù seurt-se adal ar skol-vamm betek fin al lise.

Pell emañ ar sifroù-se diouzh goulenn an dud c'hoazh, hervez disoc'hoù sontadeg TMO/Kuzul-rannvro Breizh 2018.

Geriadurouriezh

• Gwelit : geriadurouriezh ar brezhoneg.

Rannyezhoù ar brezhoneg

• Gwelit : rannyezhouriezh ar brezhoneg.

Petra zo dibar d'ar brezhoneg ?

Tres ar verb : ober / bezañ oc'h ober

Evel en iwerzhoneg ez eus daou stumm da bep amzer verb e brezhoneg. Kemm zo etrezo hervez m'eo boas an ober pe n'eo ket. Kavet e vez traoù evel-se e saozneg ivez. Kavout a reer en amzer-vremañ ur stumm boas hag ur stumm war ober :

• Me zo o komz gant ma amezeg (bremañ pa lavaran)
• Me a gomz gant ma amezeg (bep mintin)

Er verb bout (bezañ) hag er verb kaout avat ez eus daou stumm disheñvel hep stumm war ober ebet (gant ar « verb bezañ + o + anv-verb ») :

• Skuizh on hiziv
• Skuizh e vezan da Wener
• Naon am eus heno(a)zh
• Naon am bo fenoz
• Naon am bez bemnoz

Araogennoù displeget

Evel er yezhoù keltiek all a-vremañ e vez displeget an araogennoù e brezhoneg hervez ar gour, da lavaret eo ez a ar raganvioù-gour d'ober ur ger hepken gant an araogenn zo araozo.

Araogenn GANT

Gour	Displegadur
me	ganin
te	ganit
eñ	gantañ
hi	ganti
ni	ganimp, ganeomp
c'hwi	ganeoc'h
i	gante, ganto

Keñveriañ gerioù

En daolenn amañ dindan e kavor perzhioù boutin d'ar brezhoneg (hini Gwened ha KLT) hag ar c'herneveureg ; ar gerioù gallaouek ha gallek zo roet ivez. Gellout a reer gwelet traoùigoù heñvel e brezhoneg ha gallaoueg, da skouer an doare da lavaret « gwiñver », kazh-koad neuze e brezhoneg ha chat-de-boéz savet o-daou war an hevelep patrom, met war harzoù ar brezhoneg hepken e vez kavet an doare-se (Sant-Yann-Brevele), hag e Gwernenez, e Breizh-Uhel e kaver dre vras chat d'étchuiré, chat d'écureuil, evel en ul lodenn vras eus ar yezhoù oil.

Kerneveureg (FSS)	Brezhoneg (KLT)	Gwenedeg	Gallaoueg	Galleg
gwenenen	gwenanenn	guérenen	avètt	abeille
kador	kador	kadoér	chaérr	chaise
keus	formaj/fourmaj/keuz	fourmaj	fórmaij	fromage
yn mes	er-m(a)ez	er-mêz	desort	sortie
kodha	kouezhañ	kouehel	cheir	tomber
gaver	gavr	gavr	biq	chèvre
chi	ti	ti	ostèu	maison
gweus	gweuz/muzell	muzell	lip	lèvre
ganow	genoù/beg	beg	góll	bouche (gueule)
niver	niver	niver	limerot	numéro
peren	perenn	perenn	peirr	poire
skol	skol	skol	escoll	école
gwiwer	gwiñver, kazh-koad	razh-koed, kazh-koed	chat d'écureuil, chat-de-boéz	écureuil
steren	steredenn/sterenn	sterenn	esteill	étoile
megi	butunat/fumiñ	butunat	betunae	fumer (du tabac)
hedhyw	hiziv/hirio/hiriou/hidiv	hiniv, hirio, hidiv	anoet	aujourd'hui
hwibana	c'hwibanañ/c'hwitellat/sutal…	c'hwitellat	sublae	siffler

Stourmoù evit ar yezh

Kalz anezho zo bet ; difeuls alies ha dic'hortoz eo ar re nevesañ.

• Ur strollad nevez anvet Ai'ta! (deomp dezhi, e brezhoneg Treger ; gwelit [1]) a stourm evit ar yezh er vuhez foran gant fent ha preder.
• Ur stourm all zo anezhañ eo ar stourm livadureg, da heul Stourm ar Brezhoneg. Kement hini hag a stourm evit ar yezh zo pedet neuze da ginklañ ur blog gant e wellañ livadurioù (gwelit [2]).

Politikerezh evit ar yezh

En deskadurezh

A-benn talañ ouzh an diouer a gelennerien stummet war an deskadurezh vrezhoneg ez eus bet krouet yalc'hadoù "Skoazell & Desk" gant ar rannvroioù hag ar c'huzul bro.

• 
  Bruderezh evit ar yalc'had Skoazell & Desk
• 
  Levrioùgoù evit broudañ studierien da c'houlenn ar yalc'had Skoazell & Desk

Priziadeg 2018

E miz Meurzh/Ebrel 2018 e voe goulennet gant ar gelennerien vrezhoneg lakaat da dremen arnodennoù live evit ar c'hlasadoù trede e Diwan, en deskadurezh katolik hag an deskadurezh foran, da welet live gwirion ar skolajidi e fin ar c'helc'hiad pevar (sañset B2 ar CECRL).

Er vuhez foran

Er vuhez foran e kaver brezhoneg dindan daou stumm : ur c'hoant da vrudañ ar yezh ha da ziskouez ez eus politikerien a-du ganti, pe un implij gant brezhonegerien war ar pemdez.

Aliesoc'h-aliesañ e kaver ar brezhoneg er bed ekonomikel, ma vez degaset gant tud kar-o-yezh bet desket enni ha deuet da vezañ aktourien er bed-se. An abeg a genwerzh zo ivez dre emdroadur spered an dud a fell dezho adkavout un aergelc'h gwirion ha gwriziennet donoc'h en o endro sevenadurel.

• 
  Panell divyezhek e Stankoù Apigné (Il-ha-Gwilen)
• 
  Panell divyezhek e Baden (Bro-Gwened, Mor-Bihan)
• 
  Panell divyezhek er Vro-Vigoudenn en ur stal bleunioù
• 
  Ti an douristed e Karaez, panell degemer divyezhek
• 
  Panelloù-hent divyezhek e Kemper

Diouer a stourm evit ar yezh

E miz Kerzu 2006 e oa bet Marc ar Fur, kannad UMP (tu dehoù gall) Loudieg o kinnig e parlamant Pariz ur mennad savet evit anavezout ar yezhoù rannvro er Vonreizh c'hall : kannad ebet eus ar PS gall e Breizh (na Jean-Yves an Drian, a zo ivez prezidant Kuzul Rannvro Breizh) n'en doa mouezhiet gant kinnig ar Fur.

Skort eo implij ar brezhoneg war an dachenn bolitikel e-maez an Emsav. Implijet e vez dreist-holl evit desachañ mouezhioù war-du ur strollad pe un den politikel. Ral eo ar c'hoant gwirion da harpañ ar yezh.

An niver a vrezhonegerien

Hervez un enklask kaset gant Fañch Broudig ha TMO, paeet gant Kuzul Rannvro Breizh, ne vije nemet 207 000 brezhoneger ken e 2007. Hervez enklask an INSEE, kempoelloc'h hervez Hervé Abalain, graet e 1999, e vefe 295 000. Hervez Efficience 3 (2001) e vefe 300 000. Ur 100 000 a dud bennak pe ouzhpenn a gompren mat ar yezh hep he c'homz.
Brezhonegerien zo e New York ; ar re-se oa degadoù bennaket anezho e 2012, hervez BZH New York, kevredigezh ar Vretoned eno. N'eo ket gouiet hag ar re-se a gomz ar yezh a-wechoù pe bemdez, pe ar seurt rannyezh komzet ganto enni kennebeut.

Hervez ur studiadenn bet embannet e 2018 ez eus muioc'h evit 207 000 brezhoneger er vro.

Krennlavaroù diwar-benn ar brezhoneg

• Ar Brezhoneg hag ar Feiz A zo breur ha c'hoar e Breizh.
• Hep brezhoneg Breizh ebet

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Brezhoneg er
wikeriadur, ar geriadur frank.

• Jouitteau, M. (2009-bremañ) ARBRES, wikiyezhadur ar brezhoneg, IKER, CNRS. (yezhadur wiki ar brezhoneg (skrivet e galleg), gant skouerioù troet ger-ha-ger ha keñveriadennoù gant yezhoù all).
• L'Ouest en mémoire (Ina) - Petra eo ar Brezhoneg
• Ethnologue
• WikiTongues
• Brezhoneg Bew, YouTube
• Banque Sonore des Dialectes Bretons
• Brezhoneg Bro Vear
• Yezholeiñ, YouTube
• Bretagne Culture Diversité – Sevenadurioù Breizh

Levrlennadur

• Arzel Even : Istor ar yezhoù keltiek, levrenn 1, Hor Yezh, 1987
• (en) Steve Hewitt : The Degree of Acceptability of Modern Literary Breton to Native Speakers, Department of Linguistics, Cambridge, 1977 Lenn en-linenn. Kavet : 05/10/2020.
• MADEG Mikael, Kentelioù distagadur brezhoneg Bro-Leon, Nadoz-Vor Embannadurioù, Brest, 2020.
• (en) Steve Hewitt : The problem of neo-speakers in language revitalization: The example of Breton, University College, London, 2020 Lenn en-linenn. Kavet : 05/10/2020.

Gwelet ivez

• Deskadurezh vrezhonek
• Lennegezh vrezhonek
• Skrivagnerien vrezhonek
• Lizherenneg fonetik etrebroadel evit ar brezhoneg
• Diwan
• Div Yezh
• Dihun
• Ofis ar Brezhoneg
• Lec'h ar brezhoneg er skolioù.

Notennoù

Yezhoù predenek

Brezhoneg • Cumbric • Kembraeg • Kerneveureg

Pennadoù kar:

Yezhoù keltiek · Yezhoù gouezelek · Brezhoned · Enez Vreizh · Rouantelezhioù brezhon · Hanternoz Kozh

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù. Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.