Groe

Kumun eus Breizh

Porzh Tudi.

Anv gallek (ofisiel)

Groix

Melestradurezh

56069

56590

Maer
Amzer gefridi

Dominique Yvon
2014-2020

Etrekumuniezh

An Oriant tolpad-kêrioù

Poblañsouriezh

2 263 ann. (2017)^[1]

Stankter

153 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

47° 38′ Norzh
3° 28′ Kornôg / 47.63, -3.47

Uhelderioù

kreiz-kêr : 47 m
bihanañ 0 m — brasañ 48 m

Gorread

14,82 km²

Groe

Groe zo ur gumun eus kanton an Oriant-2, en Enez Groe, e departamant ar Mor-Bihan e Breizh.

Ardamezioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

	"rannet : - d'ar 1 : en arc'hant, e bemp brizhenn erminig e sabel lammellet; - d'an 2 : e glazur vag pesketañ e arc'hant goueliet e gul, eilet ouzh kleiz gant un devenn geotet leinet gant un tour-tan en arc'hant e goulou e gul; E bevenn en arc'hant. Un eor e sabel balirant war al lodennadur hag war ar vevenn, ar rilhenn skoret a zehou gant ur vleizmor en arc'hant hag a gleiz gant ur vorvleiz ivez en arc'hant" Aozer : M. Stephan Kuzul ar Gumun : 1957

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Henamzer[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Abaoe ar Ragistor, 10 000 bloaz a-raok J.-K., eo poblet enez Groe. Savet eo bet ar meurvein gant tud ar mare neolitik. E-pad an Henamzer eo deuet ar Wenediz kozh (Veneti) hag ar Romaned.

Sent[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Er V^vet kantved e tilestras Sant Gourziern, deuet eus Kembre, en enezenn a-raok mont da Gemperle ^[2], hag er VII^vet kantved e teuas Sant Tudi eus Kembre ivez.

IX^vet kantved ha X^vet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Vikinged a oa e Groe. Kavet e voe ur bez viking e 1906 en enezenn.

Dispac'h Gall[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Melestradurezh: krouet e voe kumun Groe e 1790; e Kanton Porzh-Loeiz hag e Bann Henbont e oa ^[3]. Brasaet e voe Kanton Porzh-Loeiz gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801), dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e voe Groe en Arondisamant an Oriant krouet e 1800 ^[4].

Brezel-bed kentañ

Ur c'hamp-bac'h a voe digoret er gumun e 1914 evit derc'hel enbroidi eus ar stadoù o stourm ouzh Bro-C'hall ennañ^[5]^[6]^[7].
174 gwaz eus Groe a varvas abalamour d'ar brezel, 48 anezhe war vor^[8].
1923: krouet e voe Kanton Groe ^[9]^[10], Groe o vout e gumun nemeti.
19-20 a viz Gwenholon 1930: c'hwec'h bag kollet, mervel a ra etre 34 ha 38 pesketour eus Groe abalamour d'ar gorventenn, o lezel 22 intañvez ha 38 emzivad war o lerc'h^[11]^[12].
2-3 a viz C'hwevrer 1939: 180 mui 280 repuad o tont eus Spagn a zilestras e Groe a-raok bout kaset da Borzh-Loeiz^[13].

Eil Brezel-bed

Soudarded alaman e Porzh-Tudi.

Nijerezioù ar Re Gevredet aet d'ar strad[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur c'harr-nij (Lancaster I marilhet R 5493 ha kodet KM-M) eus Aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) a gouezhas e donvor Groe d'ar 24 a viz Meurzh 1942: mervel a reas ar seizh milour eus ar Rouantelezh-Unanet hag ar milour aostralian a oa ennañ; ne voe ket adkavet o c'horfoù^[14].
Ur c'harr-nij (Hampden I marilhet A 158 ha kodet VN-?) eus Aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) a gouezhas e Groe d'ar 25 a viz Meurzh 1942: mervel a reas ar pevar nijour a oa ennañ; douaret int bet e bered Kerantreizh en Oriant^[15].
D'an 23 a viz Gwenholon 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-17 eus aerlu SUA (United States Army Air Forces) e Groe; lazhet e voe an dek nijour eus e baread^[16].
D'ar 14 a viz Eost 1944 e kouezhas un nijerez (Mosquito VI marilhet HR259 ha kodet DM-Q) eus aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) e Groe^[17].

Traoù all[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E miz Du 1942 e voe bac'het 293 den en ur c'hamp savet nepell ouzh ar vered gant an Aozadur Todt, rediet e vezent da labourat evit sevel Moger ar Meurvor Atlantel; gwallgaset e vezent gant ar warded, 46 anezhe a varvas edan daou viz, en o mesk daou Bolonad yuzev, bet drouklazhet d'an 13 a viz Kerzu 1942 ^[18]^[19]^[20].
E Sankenn an Oriant edo Groe ^[21].
Dieubet e voe Groe d'an 10 a viz Mae 1945 goude emzaskoridigezh an Alamaned, prizoniet e voe 11 ofisour ha 559 is-ofisour ha milour ordin ^[22].

Anv P. Baron eus Groe ouzh monumant ar re fuzuilhet e Porzh-Loeiz

D'an 23 a viz Mae 1945 e voe kavet korf marv un den eus ar gumun e-tal gwikadell Porzh-Loeiz. Er Rezistañs e oa; fuzuilhet e oa bet gant al lu alaman^[23].
Mervel a reas 50 den eus ar gumun abalamour d'ar brezel ^[24].

Brezel Aljeria[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Pevar gwaz a varvas ^[25].

Monumantoù ha traoù heverk[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Mein-veur niverus : lec'hioù (pe zaolioù-maen) anvet "Men Cam", "Men Yann" ha "Vagouar-Huen". Peulvini Kêrlard ha Kêrglavezig. Bezioù kozh.
Ur bez viking (IX^vet-X^vet kantved), bet kavet e 1906, ennañ ur Viking a renk uhel.
Arouezva Beg-Melen. Tour-tan Penn Maen.
Tiez pesketaerien en ar pennkêrioù. Feunteunioù ha poulloù-kannañ.
Iliz Sant-Tudi XI^vet kantved. Chapelioù XVIII^vet kantved ha XIX^vet kantved: an Dreinded (er vourc'h), Itron Varia Kalmean, Sant-Leonard (e Kelwid), Itron Varia Plasmanek (e Lokmaria).
Ekomirdi Groe: istor, bleuñvoù, loened, douarouriezh, maenoniezh.
Mirva naturel ha douarouriel. Toull-an-Ifern. Toull-ar-Gurun. Groc'h-ar-Meot.
Monumant ar re varv.

Douaroniezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

14 km² eo gorread Enez Groe. An enezenn vrasañ eus Breizh eo goude ar Gerveur.

8 km hirder ha 3 km ledander dezhi.

Emdroadur ar boblañs[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

Armerzh Groe e 1893[kemmañ | kemmañ ar vammenn]


Rummadoù	Bro-C'hall	Groe
Niver ar rollidi	93 809	1 650
Niver ar bigi-pesketa	26 325	252
Fard e tonelloù	174 229	5 094
Dastumad (talvoudegezh e Lurioù gall)
Brezhili fresk	4 266 532	24 560
Sardin	12 481 831	56 000
Toun	2 577 434	1 055 000
Ligistri ha grilhed-traezh	3 410 338	185 000
Chevr	1 623 162	2 250
Pesked fresk	35 602 325	-
Bezhin ha temz	5 921 770	4 414

^[26]

Brezhoneg[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Grammaire structurale du Breton de l'ile de Groix, Elmar Ternes

E 2018 e vefe daou vrezhoneger en enez. Devezhioù deskiñ brezhoneg zo bet eno gant UDB

Tud[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Guntiern, manac'h ha sant brezhon deuet eus Kembre.
Tudi, manac'h ha sant brezhon deuet eus Kembre.
Henry Moret livour gall, 1856-1913.

Tud bet ganet eno[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Yann-Bêr Kalloc'h, barzh, d'an 21 a viz Gouere 1888 e Groe hag aet da anaon d'an 10 a viz Ebrel 1917 en Urvillers, war an talbenn, e-pad ar Brezel-bed kentañ.
Firmin Tristan (25 a viz Meurzh 1886-10 a viz Meurzh 1965 e Santez-Elen), maer ar gumun, kuzulier Kanton Groe ha kannad ar Mor-Bihan e Kambr an deputeed ^[27].

Arzourien bet awenet gant Groe[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Livourien: Germaine Gardey.
Kanerien : Gilles Servat en-deus skrivet ur ganaouenn "L'île de Groix".
Skrivagnerien: Lucien Gourong (ganet e 1943), konter ha beajour

Sportoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kampionad pouleñvat : https://www.letelegramme.fr/morbihan/ile-de-groix/samedi-8e-edition-du-championnat-du-monde-de-godille-29-08-2018-12064189.php.

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Skeudennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Porzh Tudi, porzh pennañ an enez
Porzh Tudi e-pad an Eil brezel-bed
Porzh Tudi
Bigi e Porzh Tudi
Poull-kannañ
Tour-tan Beg ar C'hizhier
Traezheg
Tour-tan Penn-Maen
Penn Maen
Traezheg
Lokmaria
Gwel eus Groe

Livadennoù gant Henry Moret[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Henry Moret : Groe (1891)
Henry Moret : Aod Enez Groe
Henry Moret : Enez Groe e-dan an erc'h (1892)

Dave ha notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé (pajenn 24), e ti an aozer, 1939
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113
↑ Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun
↑ diwar ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995
↑ kalz anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"
↑ 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, ar Faoued, 1998, pajenn 135
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113
↑ Lucien Gourong
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Pertes USAAF
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011
↑ Shoah en Bretagne
↑ La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong
↑ Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 587
↑ Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 622
↑ René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 315-316
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv
↑ La Croix de l'Ile de Groix, 2 a viz Eost 1896
↑ Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé (pajenn 24), e ti an aozer, 1939

[3] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113

[4] Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun

[5] war ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995

[6] z anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"

[7] 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, ar Faoued, 1998, pajenn 135

[8] Histoire de l'île de Groix

[9] Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun

[10] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113

[11] Lucien Gourong

[12] Histoire de l'île de Groix

[13] Histoire de l'île de Groix

[14] Pertes RAF Morbihan

[15] Pertes RAF Morbihan

[16] Pertes USAAF

[17] Pertes RAF Morbihan

[18] Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011

[19] Shoah en Bretagne

[20] La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong

[21] Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 587

[22] Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 622

[23] René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 315-316

[24] rialgenweb - Monumant ar re varv

[25] rialgenweb - Monumant ar re varv

[26] La Croix de l'Ile de Groix, 2 a viz Eost 1896

[27] Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

Groe

Taolenn

Ardamezioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]