Jentilez

Ar Jentilez
Ar Jentilez gwelet diwar Tregastell.
Anv gallek	Les Sept-Îles
Geografiezh
Enezeg	Ar Jentilez
Lec'hiadur	Aod ar Vein Ruz, Mor Breizh
Daveennoù lec'hiañ	48° 53′ 00″ N, 3° 28′ 44″ K
Niver a inizi	5
Inizi pennañ	Bonno, Enez ar Breur
Lein uhelañ	53 m (war Enez Bonno)
Geologiezh	Inizi kevandirel
Melestradurezh
Bro	Breizh
Bro hengounel	Bro-Dreger
Departamant	Aodoù-an-Arvor
Kumunioù	Perroz-Gireg
Poblañs
Poblañs	0 ann.
Titouroù all
Dizoloadenn	Ragistor
Gwerzhid-eur	UTC+1
kemmañ

Ar Jentilez a zo un enezeg eus norzh Breizh, stag ent-melestradurel ouzh kumun Perroz-Gireg, e Bro-Dreger hag e Penn-ar-Bed. Anvet eo Les Sept Îles e galleg, daoust ma n'eus ket seizh enezenn diouti.

A-wezhioù e vez graet ivez gant an Enezioù^[1] evit o envel.

An douarouriezh

Darn eus ar Jentilez gwelet eus aod an douar-bras. Enez ar Breur gant he zour-tan (a-gleiz), Bonno (e-kreiz), ha Melbann (a-zehoù)

Maen greunit eo an enezeg a-bezh. Greunit ruz-roz brudet korn-bro Perroz-Gireg, a vez graet mein ruz anezhañ gant tud ar vro.

Gwazhennoù dolerit a gaver en Enez ar Breur, Melbann hag er Serr.

An Enezeg

Ouzh hec'h ober emañ (a gornaoueg da reter):

Enez Plat, plat eo evel ma lavar hec'h anv (22 m en he lec'h uhelañ). Ne vez ket gwelet nemeur eus aod an douar bras. Gorread: 5.50 ha.
Enez ar Breur pe Jentilez hepmuiken. Gorread: 5.24 ha. 45 m en he lec'h uhelañ. An enezenn nemeti ma c'haller diskenn a-hed ar bloaz. Un tour-tan a zo, hag ur c'hreñvlec’h (dilezet e 1889).
Bonno, an enezenn vrasañ (gorread: 7.72 ha), uhel eo ivez (div uhelenn, unan 53 m hag unan all 48 m).
Melbann, serzh eo, ha tapout a ra 39 m uhelder. Gorread: 1.20 ha.
Riouzig anezhi an enez ma kaver ar muiañ a evned-mor o neizhiañ, 12 spesad evned-mor dishañval. Amañ emañ ivez lec'h uhelañ an enezeg (56 m). Gorread: 3.30 ha.

Pa vez izel ar vro e vez liammet enezennoù ar c’hornaoueg gant ur pladur mein goloet a vezhin.

Anvioù un toullad reier : ar Serr, ar Moudennoù, Enez ar Razhed...

An evned

An enezeg 'zo anezhi ul lec'h gwarezet evit an natur ha dreist pep tra evit an evned. Ar mirva evned kentañ eo bet e Frañs, bet savet er bloaz 1912, hag e anv ofisiel eo mirva Albert Chappelier, ha meret eo gant ar gevredigezh Ligue pour la Protection des Oiseaux (LPO) (Kevre Gwareziñ an Evned).

Da gentañ penn e oa bet savet evit gwareziñ ar poc’haniged (Fratercula arctica) — anvet kornefiched pe godizi er vro — a veze chaseet evit ar blijadur hepken gant touristed eus Pariz. Tost da 15 000 koublad a oa e fin an XIX^vet kantved. Un nebeud kantadoù hepken e 1912. O niver a adsav buan da 7 000 koublad e 1950.

War-lerc’h lanv du an Torrey Canyon e tiskenn o niver da 400 koublad, ha ne ra o niver nemet digreskiñ abaoe an amzer-se, 330 koublad e 1979, 242 koublad e 1996, 160 e 2005, 145 e 2008, 150 e 2009, 173 e 2010 ha 175 e 2011.

War Melbann ha Riouzig dreist-holl eo e vezont o neizhiañ.

Kavet e vez evned ral all evel

an erev beg hir (Uria aalge), 8 koublad hepken e 1996, 12 e 2005, 13 e 2008, 25 e 2009, 36 e 2010, 51 e 2011 (+41,6%).
ar god bihan (Alca torda), 14 koublad e 1996, 23 e 2005, 20 e 2008, 21 e 2009, 32 e 2010, ha 31 bloaz war-lerc'h.

Anavezet eo dreist-holl an enezeg evit ar berniad morskouled (Sula bassana) a vez o neizhiañ eno. Ne ra o niver nemet mont war gresk a vloaz da vloaz abaoe m’o deus tapet ar pleg da zont betek eno da ouennañ abaoe 1939. E 2008 e oa 19 206 koublad, 21 393 e 2009, 21 880 bloaz war-lerc'h, ha 22 395 e 2011 (kresk +2,5%).

Spesadoù all:

ar morvaout kuch (Phalacrocorax aristotelis) 329 koublad e 1996, 356 e 2005, 206 e 2008, 358 koublad e 2009, 373 e 2010, 368 bloaz war-lerc'h.
ar morvaout bras, 30 koublad e 2008, ha hini ebet e 2009.
ar gouelan gris (Larus argentatus) (3,700 koublad e 1996, 2,788 e 2003), 1 930 e 2008, 1 406 e 2009 (n'int ket bet kontet e 2010).
ar gouelan kein du (Larus fuscus) 850 e 1996, 638 e 2003, 820 e 2008, ha digresk adarre e 2009 gant 643 c'houblad (n'int ket bet kontet e 2010).
ar gouelan bras (Larus marinus) 87 koublad e 1996, 81 e 2005 hag e 2008, 82 e 2009, ha 57 e 2010;
ar garamell (Fulmarus glacialis) 96 e 1996, 81 e 2005, 76 e 2008, 84 e 2009, 85 e 2010;
an tort boutin (Puffinus puffinus) 110 e 1996, 148 e 2005, 159 e 2008, 188 e 2009, 157 e 2010;
ar satanig bihan (Hydrobates pelagicus) 20 e 1996, 44 e 2005, 50 e 2008, 49 e 2009, 58 e 2010;
ar c'haraveg pavioù du (Rissa tridactyla) 30 e 1996 ha hini ebet ken e 2005 na goude;
ar skravig boutin (Sterna hirundo), 5 koublad e 2005, 9 e 2008, 16 e 2009, 40 e 2010;
an eider-dum (Somateria mollissima), 1 c'houblad e 2008, evit ar wech kentañ abaoe 1999 ha gwall beñse an Erika; e 2009 hag e 2010 e oa eno c'hoazh;
an tadorn roueel (Tadorna tadorna), 3 c'houblad e 2008 ha 2009, 1 hepken e 2010;
ar vorbig (Hæmatopus ostralegus), 51 c'houblad e 2008, 49 e 2009, 65 e 2010.

Un evn aod a zo nevez-staliet evit neizhiañ e 2010:

an herlegon bihan: 5 koublad.

Ret eo menegiñ ivez daou evn tremen ral :

ar varc'hvran veur (Corvus corax), 1 c'houblad e 2007, 2008, 2009, ha 2010;
ar falc'hun kantreat (Falco peregrinus), distro da neizhiañ e 2008 evit ar wech kentañ abaoe ar bloavezh 1950, hag eno c'hoazh e 2009 ha 2010.

Evel alies war aodoù Breizh e weler ivez ar sidan-aod (Anthus spinoletta petrosus). A-hend-all e c'haller gwelet evned douar o ouennañ, evel ar Golvan tiez (Passer domesticus), ar beufig ruz (Pyrrhula pyrrhula), al lineg ruz (Acanthis cannabina), ar bistrak-aod (Œnanthe œnanthe), hag ivez ar goukoug (Cuculus canorus).

E miz Here 2012 e oa bet gwelet ur gup gell e Riouzig^[2].

Taolenn an evned o neizhañ

Evned (niver a goubladoù)	1976	1996	2005	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Eider dum	-	0	0	1	1	1	0	0	2	0	1
Erev beg hir	-	8	12	13	25	36	51	42	42	31	49
God bihan	-	14	23	20	21	32	31	35	32	37	44
Falc'hun kantreat	-	0	0	1	1	1	1	1	1	2	3
Gouelan bras	58	87	81	81	82	57	74	52	52	80	85
Gouelan gris	2 500	3 700	2 788	1 930	1 406	-	-	-	-	1 755	-
Gouelan kein du	15-20	850	638	820	643	-	-	-	-	634	-
Herlegon bihan	-	0	0	0	0	5	9	6	20	9	15
Karamell an norzh	78	96	81	76	84	85	78	78	94	80	80
Karaveg pavioù du	38	30	0	0	0	0	0	-	-	-	-
Marc'hvran veur	-	-	1	1	1	1	1	0	1	1	1
Morbig-Eurazia	6-7	-	-	51	49	65	50	54	68	83	78
Morskoul	4 500	-	-	19 206	21 393	21 880	22 395	20 321	19 443	21 545	-
Morvaout bras	-	-	-	30	0	-	-	-	-	-	-
Morvaout kuch	90	329	356	206	358	373	368	316	372	240	270
Nouelig bras	-	0	0	0	0	0	0	1	3	0	-
Poc'hanig	330	242	160	145	150	173	175	175	221	159	162
Satanig bihan	-	20	44	50	49	58	70	77	90	60^[3]	88
Skravig boutin	-	-	5	9	16	40	56	22	30	2	1
Skrav Dougall	-	-	0	0	0	0	2	0	-	-	-
Skrav kuchenn	-	-	0	0	0	0	45	0	-	-	-
Tadorn roueel	-	-	-	3	3	1	1	2	5	4	3
Tort boutin	-	110	148	159	188	157	175	158	142	214	275

Loened all

Ul lec'h gouennañ eo ivez evit ar reunig gris (Halichœrus grypus), al lec’h nemetañ e Breizh gant enezeg Molenez, war-dro 40 loen (15 vihan bennak ganet e 2009, 19 bloaz war-lerc'h, 14 e 2011, 23 e 2012, 36 e 2013 ha 2014).

An tour-tan

Un tour-tan bihan a zo bet savet war Enez ar Breur er bloaz 1834 hag an tan kentañ enaouet d’ar c'hentañ a viz Mae 1835. Uhelaet eo bet e 1854 abalamour ma oa kuzhet an tan eus un tu gant Bonno. Lakaet e oa bet an tour-tan da darzhañ gant ar soudarded alaman pa oant o kuitaat ar vro, d’ar 4 a viz Eost 1944.

E miz Gouhere 1952 ez a en-dro an tour-tan nevez, an hini a weler eno c'hoazh. Tredanekaet e 1957 (diwar nerzh an avel).

Uhelder e c'houloù: 20 m. Tan gwenn, tri sked 15 eilenn. Hed-gouloù: 24 mil-mor.

Ar Jentilez hag awen an arzourien

An erc'h war an enezeg, ur varzhoneg gant Maodez Glanndour.
Ar Jentilez, gant ar strollad Tregeriz, ur bladenn 33T awenet penn-da-benn gant an enezeg (1972).

Gevelliñ

Gevellet eo ar mirva gant:

Bro	Kêr	Abaoe
Balearez (Broioù Katalan)	Enez Sa Dragonera

A bep seurt

Ar Jentilez, anv ur vag a c'hiz kozh eus Perroz-Gireg.

Levrlennadur brezhonek

Ar Jentilez, gwarezlec'h an evned, gant Jakez Konan, e-barzh Gwalarn, niverenn 138-139 (1941).
Diwar-benn an anv "Jentilez", gwelet Hor Yezh niv. 276, Kerzu 2013, ha niv. 277, Meurzh 2014.