Al Liamm

Al Liamm

bimonthly magazine

Deiziad krouiñ	Ebrel 1946
Titl	Al Liamm
Ti-embann	Embannadurioù Al Liamm
Bro orin	Frañs
Yezh an oberenn pe an anv	brezhoneg
Lec'hienn ofisiel	https://alliamm.bzh/

Niverenn gentañ Al Liamm, e 1946.

Ur gelaouenn lennegel ha a skign titouroù dre vras vrezhonek eo Al Liamm-Tir na nÓg, staget dezhi un ti-embann a zo e anv "Embannadurioù Al Liamm". E brezhoneg peurunvan penn-da-benn e vez embannet ar mareadeg daouviziek-mañ hag al levrioù a bep seurt a zo deuet er-maez ingal. Er bloaz 2013 eo deuet er-maez an niverenn 400.

Istor

 1945-1948 : sevel ur gelaouenn diwar teir gant tud yaouank ha strewet e meur a lec'h 

Meur a gelaouenn vrezhonek a oa difluket er bloavezhioù 1945-1946, en o zouez Tir na n-Óg savet gant Ronan Huon (ar chomlec'h a oa hini R. Huon e Lannuon) ha "Kened (kelaouenn)" e Roazhon, renet gant Per Denez hag Arzel Even, hag e Pariz , Al Liamm, diazezet gant Andrev Latimier ha Pêr ar Bihan, a reas gant ar skritur KLT er penn kentañ, met a zegemeras ar skritur peurunvan adal ar pevare niverenn, e 1947.
Betek deroù ar bloaz 1950 e kendalc'has An Avel - Avel an Trec'h da zont er-maez gant Youenn Olier. War dachenn ar relijion gristen evit ar vrezhonegerien zesket e oa Kaieroù Kristen Maodez Glanndour.
Bihan avat e chome kelc'hiad an holl gelaouennoù-se, dre ziouer a baper hag abalamour ma ne oa ket deuet-mat embann skridoù brezhonek, ha buan e voe santet e oa dav o unaniñ hag o c'hendeuziñ ma venned kaout ur gelaouenn vrezhonek a vije bet par da Walarn a-raok ar brezel da vihanañ. Da gentañ e voe un emglev gant Kened hag e 1948 e voe kendeuzet Al Liamm ha Tír na nÓg. Ur gemennadenn war an teuzadur-se a voe embannet e niverenn 5 Al Liamm ha kentañ niverenn Al Liamm-Tir na nÓg a voe an niverenn 6 e Genver-C'hwevrer 1948, met ne yeas ket an titl nevez war wel a-raok an niverenn da-heul (7).
  Sinaet e voe ger-stur an niverenn 6 gant Andrev Latimier : « Krediñ a reomp e c'hellimp diwar vremañ kinnig pep daou viz d'hol lennerien ur c'haier fonnus, skridoù a bep seurt e-barzh, a roio bod d'ar strivoù graet du-mañ du-hont en hor yezh hag evit hor bro. Ur gentel a unvaniezh hag a urzhiadur a ziwan eta diwar an emglev-se... Souezhus ha nec'hus war un dro gwelout brogarourien vat zoken chom hep kas o skodenn : diseblanted ? diegi? pizhoni ? N'on ket evit hel lavarout. Koulskoude, ra soñjer e koust bremañ 25 000 lur moulañ ha strewiñ un niverennig evel homañ, neuze 500 komananter d'an nebeutañ a vefe ret da gaout diouzhtu evit gallout bevañ hep re a drabas... ».
Kemeret e oa bet ar stur gant tud Al Liamm (Latimier ha Per Denez), pa voe aet da gelenner e Gembre Ronan Huon hag eñ doe kaset « ul lizher rust », pa seblante dezhañ e voe silet ma voe bet staget Tír na nÓg, peogwir e voe war-nes beuziñ. Met kompezet e voe bet an traou, pa voe dalc'het e Kleder (diwezh miz Eost) Kamp etrekeltiek ar Vrezhonegerion kentañ. E dibenn an niverenn 11, hini diwezhañ ar bloaz e lenner m'eo bet chañchet ar chomlec'hioù ret eo goulenn ar c'houmanantoù da Bêr ar Bihan, hemañ o chom e Trappes, ha kas ar skridoù da René Huon, 3 rue Louis Pasteur, Landerneau.

Penaos derc'hel ar gelaouenn war-neuñv hag arc'hantaouiñ embann al levrioù war un dro ?

Kef Al Liamm a veze graet eus ur c'hont ma veze difluket arc'hant ar brofourien dre miz ennañ hag e-kreiz 1949 e voe anv eus eil gef, Brezhoneg ar bobl e anvadur. Ne voe ket prest ar skipailh bihan da soñjal e vefe e gefridi embann levrioù. Daou aozadur a seblante bezañ war an dachenn : Skridoù Breizh, embannet levrioù yezh savet gant Kervella ha Hemon ganto nevez zo ha [Ar BALB|[Breuriezh al levrioù brezhonek]], savet diwar intrudu Langleiz, un den tost dezho. Kinnig a reas ur mennoz nevez Roparz Hemon, pa zisplegas e oa un dra mallus d'ober : pourveziñ levrioù berr, aes da lenn ha marc'had mad d'ar re yaouank o tivrezhonekañ. E brezhoneg eeun e tlefe bezañ skrivet an testennoù. Kerkent e voe embannet daou levrig savet gant Roparz Hemon.
E derou 1950 e voe cheñchet an traou, pa voe dispaket e veze kinniget , ur sistem rakprenadennoù, mui ar gallustedprestañ arc'hant d'an embanner evitresev al levrioù diouzh samm ar c'hred digoret. Ur seurt koumanant argemmus e briz evit gwir.
Emiz Eost 1949 e voe aozet an eil Kamp etrekeltiek ar vrezhonegerien, e Plonevez-Porzhe ha Ronan Huon,kenrener gant Vefa de Bellaing. En degouezh-se ez eusbet tu kemer divizoù war dazont an embann brezhonek.

Lec'h Al Liamm en Emsav

E penn ar bloaz 1948 ec'h embannas ar gelaouenn skridoù Roparz Hemon aet da Iwerzhon. Moullet e veze Al Liamm gant ti-moullerezh "La Mouette" er Baol renet gant Florentin Goinard, chomet e penn ti-embann Skridou Breiz a oa bet hini damgefridiel Strollad Broadel Breiz, hemañ bet berzet e 1944.
E-pad ugent vloaz bennak en em gavas ar gelaouenn "Al Liamm" e penn ar stourm broadelour sevenadurel, ezel brudetañ ar c'hevread "Kuzul ar Brezhoneg" enebet ouzh ar c'hevread "Emgleo Breiz" a embannas ar gelaouenn "Brud" (deuet da vezañ Brud Nevez), er skritur "skolveuriek" e-pad un toullad bloavezhioù da gevezañ ouzh "Al Liamm" end-eeun.

Un emgann kalet e voe an emgann-se, rak berzet e oa ouzh "Al Liamm" pep bevez kefridiel diwar "Kest ar Brezhoneg" da skouer. D'ar mare-se 'ta e kemereAl Liamm lec'h "Gwalarn".

Kement-se a badas betek ar bloavezhioù dek-ha-tri-ugent. D'ar poent-hont e voe gwelet e oa trec'h kostezenn ar peurunvan renet gant Al Liamm, hogen ar remziad nevez war-lerc'h 1968 a bellaas diouzh ar spered "broadelour rik" a vije bet hini Gwalarn hervez lod. Gwelloc'h eo bet ganto heuilh kinnigoù Roparz Hemon en e bennad "Tri oadvezh ar brezhoneg" embannet e n° 26 Al Liamm (Mae-Mezheven 1951) : "N'eus netra kollet, ha kalz a zo bet gounezet. Rak war gef start ar Yezh C'hlan e c'heller imboudañ barroù ar Parlant. Kefridi ar stourmerien evit ar brezhoneg a zo bremañ, evel ma oa hini an Tad Maner, bezañ komprenet gant pobl ar vrezhonegerien.... An heug rak ar gerioù gallek (hag ar gerioù etrevroadel) a zo, pa seller mat, ur merk a wander kentoc'h eget ur merk a nerzh : un doare kompleks-izelder."

Chom a ra Notennoù e diwezh ar gelaouenn, o klask ober meneg eus kement tra a c'hoarvez war-dro ar brezhoneg daoust d'an traoù bezañ kemmet da vat gant ar binvioù kelaouiñ a-vremañ (internet...).

Setu ar pezh a skriv ar c'helenner skol-veur Francis Favereau e trede levrenn "Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved" e 2008 (p 22) : " Hiziv e talc'h AL LIAMM da bleustrañ hevelep roud "kreiz", bet lañsus dezhi peurliesañ, daoust da chañs-dichañs an Istor, un hanter kantved-pad, pezh a lakas anezhi da nevesaat gwech ha gwech all, hep dezhi morse diroudañ diwar linenn-stur he mennadoù kentañ, sed an amboaz da sevel e brezhoneg ul lennegezh "vodern", broadel he spered, pe broadelour zoken hervez ster ar ger-se en hon yezh, hini ar broadoù bihan "gwasket", digor war ar bed avat hag an hollved zokennoc'h, hag e vije hervez ur reol yezh strizh a-walc'h, danzeet gant dalc'herien an emsav (an trede emsav, an hini sevenadurel, diwar rivinoù an eil ha diorroet tamm-ha-tamm)".

Cheñch a ra ar bed, cheñch ar ra an teknikoù... Cheñch a ra Al Liamm. Klask a ra kendelc'her da ginnig skridoù lennegel ha sevenadurel "modern" da "bobl ar vrezhonegerien", da lavarout eo, traoù skrivet gant tud bet er skol-veur, evit tud bet er skol-veur.

Ar skrivagnerien bennañ hag ar re all

• Lod a oa eus rummad "Skol Walarn" : Roparz Hemon, Maodez Glanndour, Frañsez Kervella, a lakaas da embann enni ivez darn eus o oberennoù ;
• Yeun ar Gow, bet chomet en e bart e-pad tost da 15 vloaz, a ginnigas div zousennad kontadennoù bennak e-kerzh bloavezhioù diwezhañ e vuhez (1961-1966) ;
• Skrivagnerion a oa deuet d'an oad-gour e-pad ar brezel pe dres goude : Per Denez, Ronan Huon, Youenn Olier, Pêr Diolier, Marsel Klerg, Pêr Bourdellez, Jakez Konan...
• Oberenn rener "Spered ar Vro", Tangi Malmanche, eus deroù an XXvet kantved ;
• Jarl Priel hag Añjela Duval a voe e-touez ar skrivagnerien dalvoudusañ embannet gant ar gelaouenn. Gellout a reer menegiñ Youenn Gwernig, Reun Menez Keldreg ha barzhed evel Yann-Ber Piriou ivez...
• Yann Gerven, Goulc'han Kervella, a embanne un darn eus o skridoù er skritur skolveuriek a ginnigas oberennoù d'al Liamm ha tud all a zeuas tre evel Filip Oillo, Yann Talbot, Tudual Huon, Herve Latimier, Malo Bouëssel du Bourg, Erwan Hupel ha re all c'hoazh, an holl eus ur rummadoù yaouank pe yaouankoc'h.
• Skridvarnerezh war lennegezh ar bed gant Reun ar C'halan a zo ivez ur romantour hag ur barzh.
• Pouezus-kenañ eo al labour treiñ kaset war-raok gant skrivagnerien Al Liamm. Un doare da ober anaoudegezh gant lennegezhioù arall-vro ha da binvidikaat al lennegezh vrezhonek.
• Un toullad skrivagnerien en em ziskouezas el lennegezh vrezhonek, evel Yann Bijer; Herve Gouedard, Pierre-Emmanuel Marais, Riwal Huon... Kristian Brisson, a zeuas eus e du diwar ar skritur skolveuriek, hogen moullet e voe e oberennoù gant Mouladurioù Hor Yezh, ezel evel embannadurioù Al Lanv, embannadurioù An Alarc'h, Bannoù-Heol ha Sav-Heol eus Kuzul ar Brezhoneg. Niverus eo bremañ an tiez embann brezhonek ha n'emaint ket holl e Kuzul ar Brezhoneg...
• Kalz eus ar skrivagnerien vrudet daoust dezho bezañ, evit lod, embannet gant tiez-embann all, a gas oberennoù d'ar gelaouenn. Ouzhpenn an anvioù bet meneget a-us e kaver Mich Beyer, Paskal Tabuteau, Annie Coz, Yann-Fulub Dupuy, Maguy Kerisit, Maï Ewen, Kristian Braz, David ar Gall, Garmenig Ihuellou, Aline Gleoneg, Youenn Kervalan... Kendelc'her a ra Al Liamm da reiñ plas da skrivagnerien yaouank pe re n'int ket ken anavezet c'hoazh : Kristin David, Stefan Carpentier, Yann Guillamot, Patrick Drean, Jil Penneg e-touez re all...

Ar berzh bet graet gant ar genstrivadeg danevelloù bet aozet evit niveren 400 Al Liamm e 2013 a ziskouez e chom ar gelaouenn ur benveg a-bouez evit dizoleiñ "pluennoù" nevez ha kinnig d'ar vrezhonegerien oberennoù gant skrivagnerien diazezet o brud. Estreget lennegezh a gaver enni. Meur a studiadenn a zo bet embannet ganti ha pennadoù burutellañ levrioù a vez ingal : ur gelaouenn sevenadurel eo.

Evel ma skriv Francis Favereau e trede levrenn e Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved (Skol Vreizh, 2002) : "Kaer eo gouzout ne ve ket tra-walc'h gant un dezenn skol-veur a-bezh da beurstudial hevelep pikol corpus, savet tamm-ha-tamm e-pad tost da dri-ugent vloaz prestik, gant nouspet kant a skrivagnerien pe a (gen)skriverien anezho, a-benn bezañ lennet gant meur a vil lenner e-pad keit-se."

Liammoù

• Lec'hienn ofisiel Al Liamm. Gallout a reer klask pennadoù dre anv ar skrivagnerien, niverenn ar gelaouenn pe titl ar pennad.
• Lec'hienn savet gant Al Liamm e koun e rener kozh, Ronan Huon.