Florentin Goinard

Florentin Marie Goinard, ganet e Sant-Nazer d'ar 1añ a viz Meurzh 1894^[1] -- teul ebet ! --> ha marvet e Brest d'an 8 a viz Meurzh 1974, a voe ur pennmouller, ul levrier, un embanner levrioù brezhonek ha gallek hag un emsaver. Un ezel eus Strollad Broadel Breizh, eus Unvaniezh ar Seiz Breur hag eus poellgor ar Framm keltiek e oa. Pa oa ur c'henlabourer tost da Youenn Drezen, Roparz Hemon, Frañsez Kervella ha Ronan Huon e kemeras un perzh bras e diorroadur embann al levrioù brezhonek etre 1932 ha 1959. Un den liesvarrek ha lieskalvezour e voe. Goude bezañ bet bac'het e amzer ar Skarzhadeg e adkemeras e vicher mouller er Baol koulz hag an embann brezhonek ha gallek dre an ti-embann Skridoù Breizh-Éditions de Bretagne. Harpet en deus kalz ar gelaouenn Al Liamm hag hec'h embannadurioù ivez.

Buhez

Tiegezh, studioù ha saviad milourel

E dad, Florentin Marie Thomas, a oa un embreger mañsonerezh bras e Sant-Nazer, ganet e 1865 e Erbigneg, hag e vamm, Augustine Clémentine Hébel, a oa bet ganet e Erbigneg ivez. Embregerezh an tad a greskas mat-tre ha legadet e voe d'e vreur yaouankañ, Charles, hag hemañ a gemeras penn an divizoù gant ar sindikadoù e 1936. Pelloc'h ez eas Charles Goinard da brezidant Kambr Kenwerzh Sant-Nazer. Goude bezañ bet skoliet er skol Sant-Josef, e Sant-Nazer, e tapas Florentin Goinard e vachelouriezh « Skiantoù-Yezhoù bev », e 1911^[2]. Bloaz goude e voe degemeret e Kevrenn ar Greanterezh, e Skol pleustrek ar C'henwerzh hag ar Greanterezh e Sant-Nazer^[3].

E 1913, hag eñ o labourat en Oriant e fellas dezhañ mont da emouestlad el lu gall, met pa erruas en Aljer e kazarn rejimant kentañ ar Zouaved e voe kaset d’an ospital ha disluet dre abeg a zarfell^[4]. Bloaz goude ec'h emouestlas en-dro en trivet rejimant troadegiezh e Naoned hag e voe, evit an eil wezh, disluet en abeg d'e varradoù darfell. Disoudardet e voe en-dro e Sant-Nazer e miz Here 1914 ha disklêriet "mat evit servijout" e miz Ebrel 1915 e Naoned. Koulskoude, ur wezh erruet e Brest e voe tizhet gant ur stumm labanded gant darfell droukfellek, ken ma voe disluet evit an trede gwezh.

Levrier-embanner e Pariz

Goude ar brezel ez eas da chom da {{Pariz|Bariz]] evit merañ ul levrdi, « La Librairie régionaliste », hag ec’h embannas ul levrig war ar bourrée, un dañs arvernat^[5]. Ober a reas war-dro moulladur ar c’hentañ levr kaer brezhonek, Danevellou a Vreiz e ditl, un teskad kontadennoù, dastumet hag azasaet gant Adrien de Carné ha skeudennaouet gant Maurice de Becque. En ur venegiñ ar from a savas ennañ diwar kaerder an obernn e testenias Roparz Hemon ma voe graet al labour embann gant Florentin Goinard, ugent vloaz goude :

Nebeut goude ar brezel all e chomis sebezet gant al levr kaer kentañ moulet e brezhoneg, « Danevellou a Vreizh » Adrian Karne, kempennet gant Goinard. Ne on ket breizhek-rik skeudennou all levr-se, — ar pezh a vez anvet breizhek-rik ganimp da vihanañ. Eno e ou koulskoude ar c'hoant gwiskan un oberenn vrezhonek gant ur gwiskamant dereat.
– E Levrioù kaer, Arvor, niv. 55, 25 a viz Genver 1942.

Gant Abeozen ez eus bet degaset muioc’h a ditouroù, pa skrivas :

Gant Adrian Karne eo e voe savet skrid brezhonek koulz ha skrid gallek daou vouladur al levr kaer skeudennaouet gant Maurice de Becque. Danevelloù a Vreizh, embannet e ti Ar Wenanenn Aour (L'Abeille d'Or), Paris, 1922, gant aked Goinard, rener Skridoù Breiz.
– Istor lennegezh vrezhonek an amzer-vremañ , Embannadurioù Al Liamm, 1959.

Distro er vro ha mont kuit adarre

Pa varvas e dad e miz Ebrel 1922 e postas darn e hêrezh (30 000 lur) en ur embregerezh fardañ ha gwerzhañ aozadoù kempenn, savet asambles gant ur mignon kimiour^[6], nemet en em dennas anezhañ e 1926.

E miz Gwengolo 1922 e timezas gant Marie Lelièvre, hag ur mab, Jean, o devoe e miz Gouere 1923 ; koulskoude e voe torret an dimeziñ e 1927, hag eñ a lakaas da c’houzout edo o chom e Lokentaz hag eno edo o chom c'hoazh d'ar 14 a viz Mezheven 1927. E miz Kerzu 1924, p'edo o chom e Pariz, 6, straed ar Cherche-Midi, e lakaas embann war an Nouvelliste du Morbihan ur gemennadenn ma kinnige prenañ diwar ul leve hed-buhez 4-6 hektar evit un atant magañ yer. N'ouzer ket hag-eñ e c'hellas dont a-benn.

Mouller en Oriant

War-dro 1927 e labouras evel sekretour meur ar pemdezieg bras, Le Nouvelliste du Morbihan^[7]. D'ar 24 a viz Mae 1929 e addimezas gant Angelina Vincente Marie Margarit (1899-1979) ha n'ouzer perak e c'houlennas-hi ma vije disrannet o madoù pa voent o chom asambles en Oriant.^[8]. Chom a reas Anjelina Margarit da genvevañ gantañ ez-foran, betek miz Mae 1941 pa lakaas-hi e gwerzh ti he zud, e Gwened^[9]. Tutaet e voe Florentin Goinard gant an embregerezh La Presse armoricaine pa voe krouet e miz Gwengolo 1929, evit mont e penn ar moullerezh a embanne ar pemdezieg nevez, L'Écho du Morbihan, de la Basse-Bretagne, de l’Ouest, en Oriant^[10]. E mizioù diwezhañ 1930 ez eas da chom da Glermont-Ferrand ha da Riom, hervez ar chomlec'hioù roet da velestradur al lu evit dibenn miz Gwengolo.. E dibenn 1930 ec'h eas da chom e Brest, 11 Straed Paul Doumer, er "Villa Lande fleurie", pa gavas ar post penmouller Moullerezh an Dépêche de Brest, hag e 1935 e voe rener kenwerzhel anezhi^[11]. Pa voe deuet amzer e zienluadur eus ar servij milourel (1938) e voe notennet en doa bet 3 bugel^[12].

Penmouller ha merour embann brezhonek

Skrid ha Skeudenn

A-drugarez d'e bost pennmouller Moullerezh an Dépêche de Brest e tarempredas pennoù al luskad evit embann levrioù brezhonek bodet tro-dro d'ar gelaouenn Gwalarn hag e rener, Roparz Hemon, hag o doa ezhomm eus ar voullerien. A-raok ma voe bet Youenn Drezen skarzhet kuit eus ar C'hourrier du Finistère e 1934 e tegasas e skiant-prenet dezhañ evel mouller, pa voe savet an ti-embann levrioù kaer brezhonek kentañ, Skrid ha Skeudenn, e 1932 hag eñ merour anezhañ pa 'z eas ar renerezh arzel da Youenn Drezen hag e vignoned eus ar Seiz Breur, ma voe hemañ diwezhañ degemeret enno e penn-kentañ 1935^[13]. Kan da Gornog savet gant Youenn Drezen ha skeudennet gant koaengravadurioù tri liv Reun Kreston a voe ar c'hentañ levr kaer embannet.

E 1957 e skrivas Youenn Drezenn da Ronan Huon diwar-benn Geotenn ar Werc'hez (1934) : « An embannadur kentañ a oa anezhañ, en e zoare, un mestr-ober : lizhereg, paper, golo, pep tra dibabet gant paotred… ha n'oa netra re ger evito evit gwiskañ cheuc'h ar skridoù brezhonek… N'oa nemet ar mouler, ar paourkaez Goinard, a leñve d'e wenneien. Paeet eo bet, koulskoude en diwezh. »^[14]. Ken tost e oa aet F. Goinard d'an arzourien ha skrivagnerien vrezhonek ma kemere riskloù koll arc'hant.

Goude ma voe skarzhet kuit eus ar C’hourier du Finistère e penn-kentañ 1934 ez eas Youenn Drezen, hag eñ kelaouenner, da labourat en amsez an Écho de l'Ouest, e Gwened. N’eo ket dibosubl e voe erbedet gant Florentin Goinard e metoù ar wask en Oriant, e-lec’h m’edo sez an Écho de l'Ouest.

Ur c’houblad embannerien engouestlet evit Breizh hag ar brezhoneg

E 1942 e savas gant Suzanne Le Masurier, intañvez André Derrien, ha hi o kenderc’hel gant merañ al levrdi Derrien (unan eus ar c’hoshañ levrdioù ha tiez-moullañ e kreiz kêr Brest), an ti-embann Skridoù Breizh-Éditions de Bretagne^[15]. E Brest, 35 rue Traverse e voe ar chomlec'h dispaket war al levrioù, chomlec’h Suzanne Derrien an hini e oa^[16], he levrdio vezañ staliet er memes savadur, 56 straed Émile Zola. E-touez al levrioù embannet e kaver levrioù brezhonek, evit an darn vuiañ, levrioù gallek war Istor Brest ha levrioù kaer, ne oa bet nikun eus ar seurt-se e brezhoneg beteg-henn, levrioù skiantel, ur romant diaweladel hag ur romant-polis.

Emsaver hag arzour liesdonezonet

Framm keltiek hag ar Seiz Breur

Reiñ a reas e anv, e 1942, evit bezañ ezel eus poellgor Framm keltiek Breizh, karget eus Kevrenn an Embannerez dindan renerezh Roparz Hemon. Gant Skridoù Breizh e voe embannet peder niverenn eus Kaieroù ar Framm keltiek, an holl moullet e Moullerezh ar C’hastell ha n’eo ket er voullerezh ma voe Florentin Goinard o labourat eviti.

Degemeret e voe F. Goinard evel ezel eus ar Seiz Breur e 1941, er memes emvod hag ar vreudeur Kaouissin ha Jef ar Penven.

Aktour amatour

Pa oa o chom e Brest e kemeras perzh en ur strollad c’hoariva amatour, « La Compagnie des comédiens brestois » e anv. Teñzorier anezhañ e voe, hag e veze roet e chomlec’h prevez, 11 straed Paul Doumer, evel ul lec’h ma veze gwerzhet bilhedoù evit mont d’an abadennoù a veze roet gant ar pemdezieg La Dépêche de Brest, ditouroù ha rentaoù-kont warno.

Gant ma oa un den uhelventet, 1,80 metr^[17], e teue mat gantañ an tudennoù a aotrouniezh (roueed, tud polis…). Daou ezel ar Seiz Breur a c’hoarie asamblez gantañ, Pêr Peron ha Jim Sévellec, koulz hag un emsaver all, Edouard Mokaer, breur da Bêr Mokaer.

En enkoù ar brezel

Rediet da vont er-maez eus Brest

E miz C’hwevrer 1943 e voe embannet gant ar pennadurezhioù e oa ret d’an tud « andizouerus » ober o annez er-maez eus Brest, abalamour d’ar bombezadegoù war ar porzh ha war greiz kêr.^[18]. Mont a reas ar c'houblad Goinard-Derrien da chom 26 straed Sant-Gwenal, e Landivizio, nepell diouzh moullerezh an Dépêche a voe kaset da Vontroulez, o vezañ ma oa Florentin Goinard he rener kenwerzhel atav. Embann al levrioù a voe kendalc’het memestra.

Harzet, lezet da vont, harzet en-dro ha didamallet erfin

Harzet e voe F. Goinard d’an 19 a viz Gwengolo 1944 e Brest, kaset da garc’har Landerne ha lezet da vont d’an 3 a viz Here. Klask a voe warnañ adarre hag e voe lakaet an arigrap warnañ d’ar 6 a viz Here 1944 e Landivizio e-lec’h m'edo o chom gant Suzanne Derrien-Le Masurier hag he merc’h dezhi, Odile, ganet e 1925. War urzh prefed Penn-ar-Bed e voe bac’het er Greizenn Endrediñ Melestradurel, straed Sant-Charlez, e Kerfeunteun. An abegoù roet a voe : « bezañ bet ezel eus ul luskad emrenour, soutenet ez-eeun gant an enebour ». Meneget e voe diazezer ar Framm keltiek hag ezel ar Seiz Breur. Bac’het e voe Suzanne Derrien ivez ha notennet e oant o vevañ « evel priedoù ».

D’an 27 a viz Kerzu 1944 e lakaas prefed Penn-ar-Bed lez-varn Kemper da c’houzout e oa klozet ar gread a-enep Florentin Goinard, met ne voe ket torret an urzh-bac’hañ a-raok an 11 a viz Genver 1945.

Embanner e kement kêr ma reas e annez enni

Embanner e Gwened hag e Pariz da c’houde

Ne baouezas ket gant labour an embann asamblez gant e gevelerez Suzanne Derrie hag e weler merk an ‘’Éditions de Bretagne, anv all Skridoù Breizh war al levrioù gallek e Brest, koulz ha war levrioù ar seurt-se embannet e Gwened, met moullet e voe e Naoned ha Villeneuve-Saint-Georges.

E 1945 e teuas er-maez ul levrig gallek a endalc’he ar gwerzhioù dre zebarzh e Su Breizh rakwelet gant Renerezh ar C’hoadoù. Ul levrig eus ar memes seurt evit greoù ar Stad^[19] a zeuas er-maez e 1946 ivez. Prestik goude e adkemeras embann ul levr kaer, breizhek e dodenn, Images bretonnes e ditl, savet gant Jean de Trigon eus Montroulez, war baper cheuc’h (paper leuegen pilhenn bur) ha skrivet e lizherennoù bras-tre war ar golo, ul lugan divoas : « Evit ar re a gar an traou koz ». Skeudennaouet e liv e voe gant Félicie Herr hag e voe goulennet digant Marie-Paule Salonne aozañ ar c’hentskrid.

Da heul e teuas er-maez ul levr war istorioù a-zivout straedoù kêr Vrest^[20].

E Pariz ez eas da chom e-dibenn ar bloaz 1945 hag e roas an 11 rue Paradis evel chomlec’h e miz Meurz 1946. Hervez kont he doe kavet Suzanne Derrien ul labour en ul levrdi e Pariz.

Pa ne oa ket bet barnet, ne c’houzañvas ket berzh chom e Breizh hag e c’hellas mont da urzhiañ labourioù moullañ e-lec’h ma kave dereat ar prizioù.

Ma n’eo ket un eston ma soñjas ober e annez en e bastell-vro c’henidik e 1947 e c’heller goulakaat, ma resevas skoazell digant e vreur yaouankañ, Charles, hag eñ en doa kaset war-raok embregerezh mañsonerezh krouet gant o zad e Sant-Nazer ken e voe unan eus ar embregerien bouezusañ ar bastell-vro, prezidant Kambr Kenwerzh ar gêr-borzh anezhañ.

Mouller hag embanner er Baol

E niverenn 3 ar gelaouenn Tir-na-nÓg (Genver-C'hwevrer 1947) e lenner an notenn-se : « Notennn : 1) Skridoù Breizh a voulo 3 levr er bloaz-mañ Yezhadur bras, Dict. Breton-français, Dict. Français-breton^[21]. 2) Maint staliet bremañ e La Baule, BP 45 ».

Feal d’e engouestladur brezhon e embannas La langue bretonne et ses combats gant Roparz Hemon ha Yezhadur bras ar brezhoneg gant Frañsez Kervella, ha ken kemplezh e oa seveniñ kent-moullañ ar pikol levr-se, taolennoù e-leizh ennañ, e c’heller kompren ma voe Florentin Goinard o plediñ gant al labour-se e-doug 1946 dija.

Post rener an « Imprimerie de la Mouette » (Moullerezh ar Skrev) a dapas pa erruas er Baol, ha degemeret e voe e-touez ar pennadurezhioù diouzhtu, koulz hag e zanvez priedez.

D’an 8 a viz Ebrel 1947 e kemeras perzh Florentin Goinard en ur c’hengor ofisiel « evit ur Baol brasaet », ha nebeut amzer goude e kenlabouras gant kengor ar gouelioù adsavet gant an ti-kêr.

D’ar 14 a viz Mae 1947 e teuas war wel ur bruderezh evit ar stal dilhad, « Suzanne Derrien » lec’hiet 6 skwar ar C’hasino, ar memes chomlec’h ha hini Skridoù Breizh. Cheñch a reas ar marc’hadourezh hag ar servij kinniget betek-henn, eus ur stal lienerezh ha gwierezh ez eas da venegiñ an uhelwrierezh en he bommoù bruderezh^[22].

E 1948 e timezas F. Goinard gant Suzanne Le Masurier-Derrien.

Treuzkas da di-embann Al Liamm

Goude buhezskrid Roperzh er Mason (Evit ket ha netra’’ - 1951) ne voe ket mui a levrioù embannet gant Skridoù Breizh-Éditions de Bretagne, met un dalc’had a levrioù a voe gwerzhet dre ar post.

Un harp bras evit lakaat da embann levrioù brezhonek gant Embannadurioù Al Liamm a c’hell bezañ goulakaet pa lenner ar meneg-mañ er gelaouenn ‘’Al Liamm’’ : « Rentet 'zo bet 323.000 lur d'an Ao. Goinard ha d'an « Entente culturelle bretonne. »^[23]. Ul liamm kreñv a voe skoulmet gant skipailh ‘’Al Liamm-Tir-na-nÓg’’ pa voe fiziet da « Imprimerie de la Mouette » moulladenn an niverenn 7 (Ebrel 1948), hag e voe torret e diwezh 1999, kalz amzer goude ma voe aet Florentin Goinard kuit eus e bost renerezh. E 1978 e kave mat Ronan Huon ma vefe gouest al lizherennerien o labourat eno da reizhañ testennoù brezhonek.^[24].

Darn al levrioù embannet gant ar gelaouenn a voe moullet di hag e weler merk an « Éditions La Baule » war ar gelaouenn bolitikel Ar Vro-Gwirionez savet e 1960 gant Pêr Denez, heñvel ouzh he c’helaouenn-vamm e-keñver ar vent hag an nodrezhioù.

E miz Gouere 1958 e voe sinet ur gevrat evit ma vije gwerzhet dalc’had Skridoù Breizh da Al Liamm, nemet al levr kaer gallek. Ret e voe dastum 14 000 lur hag a-drugarez da geneiled kar-o-yezh e voe resevet an holl arc’hant gant ar priedoù Goinard-Derrien bloaz goude.

Mennozhioù politikel

E 1920 e voe F. Goinard ezel eus poellgor ar "Fédération régionaliste de France" ha merour he c'hazetenn, L'Action régionaliste^[25]. War an tu dehou pellañ eo bet sachet pa zeu war wel e anv war gazetenn roueelour Action française e miz Gouere 1921^[26].

Ne ouzer ket penaos e voe tutaet gant Le Nouvelliste du Morbihan, met pa voe skarzhet kuit eus e bost sekretour meur^[27] ez eas da benmouller Moullerezh an Écho de l’Ouest e diwezh 1929, krouet gant tud radikal diwar atiz an Ouest-Journal ha, da c'houde, ez eas da labourat evit an Dépêche de Brest, dezhi ar memes tuad.

E-pad an Eil Brezel-bed e heulias Roparz Hemon, a grede e voe posubl sevel oberiantizoù sevenadurel breizhek dindan disglavier an "Europa Nevez" renet gant an Nazied. Diwar an enklask graet gant polis Brest e roas e anv da Strollad Broadel Breizh e diskar-amzer 1942, met ne asantas ket mont da vezañ pennkanton ar strollad, pa ginnigas Remont ar Porzh ar post-se dezhañ. E kendalc’h Strollad Broadel Breizh e dibenn 1943 e kemeras perzh, asamblez gant Suzanne Derrien.^[28].

E dibenn 1948 e voe meneget e oa bet en emvod ar gevredadourien dalc’het e Naoned, e-lec’h e kejas ouzh Joseph Martray, Pêr Mokaer, Robert Milot ha Yann Gefflot.^[29]. E 1950 e voe meneget ur Goinard bennak bet e kengor an « Union fédéraliste de Bretagne »^[30] hag e-touez habaskterourien an Emsav e c’heller renkañ ar gevredadourien vreizhek-se.

Levrlennadurezh

Christian Rogel, Les éditeurs en langue bretonne de 1945 à 1977. Skridtest evit diplom uhel al levraouegoù, Villeurbanne, ENSSIB, 1978.
Daniel du Couëdic (renerezh), Ar Seiz breur 1923-1947, ar c'hrouiñ breizhek etre chom giz-kozh ha mont war-raok, Terre de brumes & Mirdi Breizh, 2000, 271 p.
Tudual Huon, "Youenn Drezen hag ar Seiz Breur". E-barzh E koun Youenn Drezen, p. p. 129-148, Embannadurioù Al Lanv, 2023
Ivan Wmfre, Breton Orthographies and Dialects: the Twentieth-century Orthography War in Brittany, 1–2, Bern – Berlin – Bruxelles – Frankfurt-am-Main – New York – Oxford – Wien: Peter Lang, (xxviii + 782 pp) levrenn 1 (ISBN 9783039113644) & levrenn2 (ISBN 9783039113651)

Dielloù publik : Dielldi Departamant Penn-ar-Bed, Steudad 31 W 33 Doser 437. Dielloù prefeti Penn-ar-Bed diwar-benn endrediñ ha dieubidigezh Florentin Goinard.

Pennadoù nes

Notennoù ha daveennoù

↑

[1] ↑

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]