An Avel

Eus Wikipedia
An Avel
Avel an Trec'h
Bro Breizh Breizh
Padelezh Even-Gwengolo 1945 — Kerzu 1948
Mareadegzh Pemdezieg
Kentañ niverenn Gwengolo 1945
Niverenn ziwezhañ Kerzu 1948
Doare Broadelour
Keleier e galleg ha brezhoneg
Sujidigezh Emsav Pobl Vreizh
Anvioù all • Avel Lettre-circulaire du Mouvement culturel breton (1945-1947)
• Avel an Trec'h Cahier d'études & documentation Bretonnes (1947)
• Avel an Trec'h – Kazetenn Emsav Breizh - Bulletin intérieur de l'Entente Populaire bretonne (1947-1948)
Koumananterien Dianav
Pennoù Youenn Olier
Yann ar Gall
Yann Olier

An Avel (deuet da vezañ Avel An Trec'h) a oa ur gelaouenn divyezhek krouet gant Youenn Olier, e vreur Yann Olier, ha Yann ar Gall. Embannet e voe adalek e miz Gwengolo 1945 betek miz Kerzu 1948.

An Avel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Krouet e voe ar gelaouenn An Avel e miz Gwengolo 1945 evit kenderc'hel al labour boulc'het gant Skol Gwalarn. E-kerzh koñje Youenn Olier e oa bet diwanet mennozh ar gelaouenn, ar paper implijet a oa hini al lu c'hall.
Hervez selloù an enaouerien e tlee bezañ embannet bep pemzektez. Siwazh dezho, buan a-walc'h e voe kudennoù a bep seurt a lakaas ar gelaouenn da vezañ embannet gant mareadoù diresis. N'eus nemet 12 niverenn hag a voe embannet eus ar gazetenn An Avel.

Mennozhioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lettre-circulaire du Mouvement culturel breton e oa istitl An Avel. D'ar mare-se, ar gazetenn a oa unan e bed sevenadur Breizh evel m'en diskleir ar pennad "Sevenadurezh da gentañ" embannet en niverenn 10-11, e miz Ebrel-Gouere 1946.

Ratozh pennañ An Avel a oa difenn ar brezhoneg, mammenn sevenadurezh Breizh, met disklêriet e vez anat ne c'hell ket ar stourm-se bezañ e-maez eus bed ar politikerezh :

"Drezi e ouzomp n'eo ket ar sevenadurezh un dra peurzieub diouzh ar retderioù douarel, hogen siwazh stag mat ouzh ar bed-mañ hag e zivizoù bezañ; ent komz fraeshoc'h n'eus ket tu da ziforc'hañ a-grenn ar sevenadurezh diouzh an arboellerezh ar politikerezh ha buhez klok ar Gevredigezh [...]"[1]

Dres goude an Eil Brezel-bed e oa, an Emsav a oa bet riñset ha kouezhet e oa holl obererezhioù al luskad en o foull. Ret e oa chom war an dachenn sevenadurel evit tremen dreist kontrollerezh ar Stad C'hall hag a oa aketus da dalañ ouzh adsav un emsav politikel breton ha broadelour. Ouzhpenn da se, ar Vretoned a oa bet nec'het gant politikerezh an Emsav e-pad mare dalc'hidigezh Breizh gant an Alamaned, bev-buhezek e oa c'hoazh an eñvor eus an targemedoù alaman pe re ar Bezen Perrot.

Avel An Trec'h / 1[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Yann ar Gall a guitaas ar gelaouenn An Avel er bloaz 1947. Adal ar mare-se e voe divizet gant Youenn Olier kemm an anv en Avel an Trec'h.
Dieubet e oa spered Youenn Olier, an testennoù a adkaver er stumm nevez-se zo diazezet donoc'h e bed ar politikerezh.

Difennet e voe an embann adalek miz Here 1947 betek miz Meurzh 1948 gant ar Stad C'hall, a oa chalet gant danvez ar pennadoù. Eviti e oa Avel An Trec'h un adsevel eus kazetennoù broadelour Breizh e doare Breiz Atao ha L'Heure Bretonne.

Afer Pêr-Jakez Heliaz[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E miz C'hwevrer 1947 e voe taget abadennoù skingomz Pêr-Jakez Heliaz war Radio-Quimerc’h gant Avel an Trec'h dre ar pennad « À propos de Radio » sinet gant "An Arvester" :

On a enfin accordé aux bretonnants une demi-heure d’émission en breton par semaine. Nous enregistrons cette concession, réclamée depuis si longtemps, avec satisfaction. Nous espérons d’ailleurs qu’elle ne sera que la première des mesures qui feront cesser en Bretagne un état de choses qui a été jusqu’ici la honte de l’État français et qui a créé l’extrémisme breton : en particulier il faut que sans tarder la Bretagne cesse d’avoir le triste privilège d’être le seul peuple d’Europe dont la langue ne soit pas enseignée dans ses propres écoles.

Il est difficile de juger la nouvelle radio bretonne d’après une seule émission. Pourtant dès aujourd’hui nous pouvons souhaiter tout d’abord que le nombre d’émissions se multiplient. Il y a en Galles une heure d’émission en Gallois par jour. Une demi-heure de breton par semaine est presque symbolique. Ensuite j’entends bien qu’on veut avant tout nous donner des émissions populaires : ce qui est bien, mais encore faudrat-il faire attention à ne pas nous servir des paysanneries, dont les paysans se fatigueront vite eux-mêmes.
Je crois que nous pouvons faire ici une suggestion. En dehors des émissions artistiques et récréatives, on pourrait à l’avenir, diffuser les nouvelles générales, aussi bien que bretonnes, chaque soir, de même que chaque soir, nous pouvons entendre un journal parlé en gallois, où nous est donné un panorama des principaux évènements mondiaux et gallois : je me rappelle avoir entendu au cours d’une émission de juin 1944 l’exposé du développement des opérations de débarquement, et ensuite le compte rendu d’un “Eisteddfod” local. Ces émissions seraient d’ailleurs particulièrement faciles à réaliser.
Autre desiderata. Il faut absolument augmenter la puissance du poste de Kimerc’h, de façon que les émissions soient entendues aussi bien en Haute qu’en Basse-Bretagne, non seulement parce que le breton est la langue de la Bretagne entière, mais encore parce qu’il se trouve en Haute Bretagne pas mal de Bretonnants et en particulier un certain nombre de Bretonnants instruits auxquels il faut songer : nous parlions d’émissions populaires au début de cet article, et il est certain qu’une radio doit s’adresser à tous et plaire à tous. Mais il nous semble qu’à côté de ces émissions récréatives, si l’on peut dire, il serait bon d’avoir un certain nombre d’émissions artistiques, théâtre, etc. ou de vulgarisations (conférences sur l’économie bretonne, histoire de la Bretagne, etc.) ; en un mot la radio bretonne doit devenir un instrument d’éducation populaire destiné spécialement aux Bretons. Remarquez d’ailleurs que nous ne demandons pas que toutes ces émissions soient faites en breton : nous exprimons simplement le désir que Radio-Bretagne, d’une façon générale, devienne un poste vraiment breton, dirigé par des Bretons et organisé en vue de leur intérêt et de leur plaisir.
Nous avons fait remarquer tout au début que la création d’une radio bretonne devait avoir pour corollaire l’introduction du breton à tous les degrés de l’enseignement en Bretagne. Et de fait nous ne pourrons avoir vraiment une radio complète en breton que le jour où tous les Bretons seront instruits dans leur langue : il existe une radio galloise complète, parce que la langue est enseignée à tous les degrés au pays de Galles. Une langue purement populaire ne peut être une langue de civilisation, et une langue qui n’est pas une langue de civilisation est condamnée à mort.

De toute façon nous conseillons à nos lecteurs d’écrire à Radio-Bretagne pour lui exposer leurs défiances et leurs désirs."

Avel an Trec’h, C'hwevrer 1947, embannadur nevez – kaier niv. 4, p. 78[2]


An dagadenn a oa unan evit ma vefe aotreet ur brezhoneg lennegel a vije embannet war ar radio-se evel ma oa bet da vare Radio Roazhon. Adkavout a reer a-dreñv an destenn-se gerioù Roparz Hemon hag al luskad emsaverien a oa bet war e lerc'h.

Ur pennad respont d'ar gelaouenn Avel an Trec'h a voe embannet er gelaouenn Ar Falz ; er memes pennad e oa taget dre-guzh ar gelaouenn Al Liamm Tir na nòg :

"Félicitons, en passant, les deux interprètes de ces sketches savoureux, nos amis P. Hélias – leur auteur – et P. Trépos. Ne nous étonnons pas de trop si quelques super-intellectuels de telle ou telle chapelle “littéraire” désigne ces petites comédies parfaitement réussies du nom plein de dédain de “paysanneries” : de toute évidence elles ne sont pas faites pour eux, et un abîme sépare ces éminents théoriciens du bon peuple de chez nous, qu’ils ne comprendront jamais et dont ils ne s’assimileront jamais l’esprit. Et il faut bien poser une question aux puristes qui reprochent à la Radio régionale de diffuser (dans un programme de Variétés) des choses prétendûment “faciles”. Qu’estce qui est le plus utile : écrire ou interpréter un “Jakez Kroc’hen” toujours réussi que 100 000 personnes ou plus écouteront, goûteront avec un plaisir dont témoigne le courrier extraordinaire reçu à la Radio, ou traduire dix contes d’E. Poe en un breton qui n’a de breton que les mots et que ne lira qu’un lecteur sur trois d’une revue confidentielle ?… Au reste, qu’attendent-ils pour adresser à la Radio des œuvres d’un genre moins “facile”… mais “audibles” tout de même?…"

Ar Falz niv. 12, Kerzu 1947, p. 9


Al Liamm a embannas troidigezhioù diwar Edgar Allan Poe evel respont adal ar bloaz 1948.

Ar gelaouenn viziek Kroaz Breiz a gemeras perzh evit difenn abadenn "Radio Heliaz" :

"Didrugar awalc’h eo ar pez emaoun o vont da skriva aman diwarbenn tud a gav dija, kasisur, skoilhou a bep seurt adreuz o hent hag o defe kentoc’h ezomm da veza sikouret eget da veza tamallet gant ar re na reont netra… Met n’oun ket evit mirout da lavarout oun aet skuiz gant Gwilhou Vihan ha Tonton Loullig. Ha n’emaoun ket va unan.

Diês meurbet eo plijout d’an oll, hag ar Vreiziz a zo bet a-viskoaz, kizidik e-kenver o brud.
Evelse em eus klevet a gleiz hag a zehou, klemmou : Tud desket o lavarout : “Vulgaire, vulgaire, c’est bécassine à la Radio” !…Tud diwar ar mêz : “Eman ar rese adarre oc’h ober goap ouz ar beisanted”…
Aes eo kaout abeg met ne dleer ket barn labour an Aotrounez Helias ha Trepos war zigarez eur farsadenn displijus ha n’eman ket ganti holl spered ar vro.
Anzao ’ranker e teu ganto brezoneg ar gêr, eur parlant frêz ha doareou divorfilet ; buhez a zo ivez en abadennou…
Hep mar ebed, ar pez a rafe plijadur, eo klevout aliesoc’h moueziou merc’hed o komz eur brezoneg flouroc’h ; klevout kanaouennou gant strolladou kanerien, farsadennou gant rummadou c’hoarierien.
N’eo ket danvez a vank, met tud kentoc’h. Daoust ha rebech a c’hellfemp da Ber Helias ha da Ber Trepos beza nemet daou ?

Ouspenn an danvez, ar vicher a vije ivez da wellaat : War ar poent-se eman an abadennou brezonek war-lerc’h an abadennou gallek. Da skouer, an trouziou da eila ar moueziou (“le bruitage”), al liamm etre ar pennadou (“le découpage”) ha kalz traou all a zo netraigou mat da gaout… Siouaz ! radio Kimerc’h ne ruilh ket war an aour, sur awalc’h, ha kaer a vo lavarout, ganti eman c’hoaz ar penn araok evit al labour brezonek a drugarez d’an Ao. Ao. Helias ha Trepos."

Y.M., « RadioKimerc’h », Kroaz Breiz niv.33, Genver 1951, p.19


Avel An Trec'h / 2[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur wech adembannet e oa deuet ar gelaouenn Avel an Trec'h da vezañ hini strollad Emsav Pobl Vreizh. Istitlet e voe « Kazetenn Emsav Breizh » ha Bulletin intérieur de l'Entente Populaire bretonne.

Hervez Youenn Olier a oa mennet ar gazetenn da vont war dachenn an ober, sevel ur propaganda war-du ar Vretoned evit ma vefe sklaer dezho e oa poent kenderc'hel gant ar stourm boulc'het gant an Emsav.

E miz Kerzu 1948 e oa aet ar gelaouenn da get.

Kenlabourerien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Notennoù ha daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. An Avel – Lettre-circulaire du Mouvement culturel breton, pennad "Sevenadurezh da Gentañ", niverenn 10-11, Ebrel-Gouere 1946.
  2. (fr) Ronan Calvez : La radio en langue bretonne – Roparz Hemon et Pierre-Jakez Hélias : deux rêves de la Bretagne, Presses Universitaires de Rennes, 2015, (ISBN 978-2-7535-2520-7)Pennad 6 : La voix de Poullfaouig