Mont d’an endalc’had

Bro-Skos

Kemmañ al liammoù
Eus Wikipedia
Scotland
Alba
Banniel Skoed
Kan broadel :
Flower of Scotland
Bleunienn Bro-Skos
Ger-stur :
Nemo me impune lacessit
Den ne'm dae hep droug
Kêr-benn
ha kêr vrasañ		 Dinedin
Glasc'ho
Yezhoù anavezet Saozneg
Gouezeleg Skos (ofisiel: akta 2004)
Skoteg
Melestradur
Stad riel Rouantelezh-Unanet
Gouarnamant Emrenerezh
en un unpenniezh bonreizhel
Roue Charles III
Kentañ ministr Humza Yousaf
Aozañ
• Savet
• Unvaniezh gant Bro-Saoz
• Emrenerezh
843 (hengounel)
1707
1999
Moneiz Lur sterling (£)
Douaroniezh
Gorread 78 782 km²
1.9% a zour
Poblañs 5,463,30 (istimet e 2019)
Stankter 67,5
PGP
• En holl
• Dre zen		 Istimet e 2019
£166 miliard
£30 560
Gwerzhid-eur
• Hañv (DST)		 UTC
UTC + 1
Pellgomz +44
Kod ISO 3166 GB-SCT
Internet ccTLD .uk
.scot

Bro-Skos pe Skos pe c'hoazh Alba diwar hec'h anv gouezelek, a zo ur vro geltiek e lodenn norzh Breizh-Veur. Ul lodenn eus ar Rouantelezh Unanet eo, a-gevret gant Bro-Saoz, Kembre ha Hanternoz Iwerzhon, hogen ur vro dizalc'h eo bet betek 1707.

Anv

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

"Skos" a zo ur ger par ouzh "Scotland", pe "Ecosse" hag a zeu eus Scoti, un anv latin evit ar C'houezeled. E latin diwehzañ e veze implijet ar ger Scotia evit Iwerzhon (pa oa Hibernia he anv klassel)[1]. Implijet eo bet anv Scotia adalek an XIvet kantved evit komz diwar-benn Bro-Skos en hanternoz stêr Forth, ar vro c'houezelek, e-touesk anvioù evel Albania hag Albany a zeu eus Alba, an anv gouezelek[2]. Abaoe ar Grennamzer e vez graet Scots ha Scotland e saozneg, ha neuze Skos e brezhoneg, eus ar pezh a zo Alba e gouezeleg.

Alba (Distaget[ˈalˠ̪apə]) a zo un anv kavet ivez en iwerzhoneg, Albain, e manaveg, Nalbin, hag ivez er yezhoù predenek (Alban e kerneveureg, Yr Alban e c'hembraeg) evit ober anv eus Bro-Skos. Meneget eo bet evit ar wezh kentañ gant skrivagnerien gresian dindan stumm Ἀλβίων evit komz diwar-benn Breizh-Veur. Deuet eo e latin dindan stumm Albion. Diazezet eo war ur wrizienn indezeuropek a dalv "gwenn", hag a zo kavet en anv an Alpoù. Anv ur rouantelezh pikt a oa, hag a zo deuet da vezañ Bro-Skos.

Yezhoù[3]

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Setu int:

  • saozneg
  • gouezeleg, en inizi ar c'hornôg dreist-holl,
  • skoteg, ur yezh kar d'ar saozneg. Robert Burns, barzh brudetañ Bro-Skos, a skrive e skoteg.

Istor

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pennad dre ar munud : Istor Bro-Skos.

Penn-kentañ he istor

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Kêriadenn Skara Brae, ar gêriadenn neolitik gwellañ miret en Europa, gant tud o vevañ enni adalak 3180 betek 2500 a.r. J-K.

N'ouzer ket ma oa tud o chom war dachenn Bro-Skos a-raok krennoadvezh ar maen peogwir eo bet distrujet pep roud gant ar skorn e-pad ar skornerezh. Krediñ a reer eo deuet ar chaseourien-dastumerien kentañ war-dro 12 800 bloaz a-raokomp goude ar skornerezh diwezhañ[4],[5]. Savet e voe bet ganto an tiez kentañ anavezet e Bro-Skos war-dro 9500 bloaz a-raok hon amzer hag ar c'hêriadennoù war-dro 6000 bloaz zo. En Inizi Orc'h edo kêriadenn Skara Brae a zo ur gêriadenn miret mat gant an amzer hag a zeu eus an Neolitik. Tiez ha savadurioù-all savet e maen a zo bet kavet en Inizi hag ar skiantourien a gred ez eo peogwir ne oa ket gwez a-walc'h er c'hontrol eus an douaroù bras evit sevel e gwez[6].

E-kichen Perth (a oa diwezhatoc'h kêrbenn ur rouantelezh pikt etre an VIIIvet kantved hag an IXvet kantved) eo bet kavet ur bez a oa bet savet 4000 bloaz zo hag ennañ eo bet kavet an teñzor pouezusañ en istor ar Rouantelezh-Unanet. Ennañ ez eus restachoù ur penn-den bennak eus penn-kentañ Oadvezh an arem, pinvidik mor. Ennañ ez eus ivez an testeni kentañ eus tud oadvezh an arem o lakaat bleunioù e bezioù[7].

Sur a-walc'h a gemeras Bro-Skos perzh e-barzh ar c'henwerzh-mor eus oadvezh an arem diwezhañ (pe Oadvezh an arem atlantel) gant ar broioù keltiek-all hag an tachennoù a zeuio da vezañ Bro-Saoz, Bro-C'hall, Bro-Spagn ha Portugal[8].

Levezon ar Romaned

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Mammennoù kentañ diwar-benn Bro-Skos a zeu gant ar Romaned, pa zeuas en Enez Vreizh evit aloubiñ anezhi. Tapet a rejont ar pezh a zo Bro-Saoz, Kembre ha Kernev-Veur bremañ evit sevel proviñs Britannia met ne aloubjont ket Bro-Skos, pe nemet ar c'hreisteiz evit un nebeud bloavezhioù.

Dre dTacitus e voe bet un harz kalet a-enep ar Romaned gant ar gCaledonii goude donedigezh al lejionoù roman e 71 goude J-K. Arsailhañ a rejont kreñvlec'hioù ar Romaned gant feulster bras, ha tost distrujet e voe bet ganto an IXvet lejion a-raok ma voe savetaet gant Gnaeus Julius Agricola[9]. E 83-84 e trec'has ar Galedonii en Emgann Mons Graupius. Tacitus a lâras e voe bet lavaret gant penn ar Galedonni Galgacos ur brezegenn kalet o lavarout a oa e bobl "a re zizalc'h diwezhañ" hag ar Romaned "a oa o lakaat an douar da vezañ un didud en ur ober anezhañ peoc'h"[9]. Savet a reas ar Romaned a-hed ar Gask Ridge e-kichen an Uheldirioù. Tri bloaz goude an emgann e tec'hjont kuit da greisteiz[10], etre al linenn etre Firth Klud ha Firth Forth hag ar pezh a zeuje da vezañ Moger Hadrian, a voe bet savet evit kontroliñ ar Gelted tro-dro d'ar voger[11].

Al Limes Britannicus a oa harz hanternoz an Impalaeriezh Roman e-pad 288 bloaz, hag a heulie Moger Hadrian daoust ma voe bet savet ur voger-all, Moger Antoninus, a voe miret gant an arme meur a wezh, an hini diwezhañ etre 208 ha 210 dindan ren Septimius Severus[12].

Ac'hubiñ hanternoz Bro-Skos gant ar Romaned ne badas nemet 40 bloaz met o levezon war kreisteiz Bro-Skos a voe pounneroc'h, e-lec'h ma veve pobloù predenek evel ar Votadinii (a zo deuet da vezañ Gododdin) hag an Damnoni (e-lec'h ma vije krouet goude Rouantelezh Strat Clut). Ret e voe dezho d'en em zibab evel ar re-all pa dec'has kuit ar Romaned e 410 evit difenn gwelloc'h Roma, a-greiz ma oa ar Bikted hag ar C'houezeled o tont.

Eus Scotia da Alba

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Pa yeas kuit ar Romaned eus Enez Vreizh a voe bet diazezet pevar lodenn sevenadurel e Bro-Skos, hini ar Bikted, hini an Iwerzhoniz eus Dál Riata, hini ar Vrezhoned hag hini an Angled. Ebarzhet e vez al lodenn greisteiz eus Bro-Skos en Hen Ogledd ("Hanternoz Kozh"), un anv implijet evit komz eus tachenn hanternoshañ ar Vrezhoned[11], gant rouantelezhioù Rheged, Strat Clut, Gododdin, Bernikia, Ebrauc hag Elmet. Hervez skridoù eus an IXvet kantved pe eus an Xvet kantved e voe bet krouet rouantelezh Dál Riata e-kreiz ar VIvet kantved gant tud Iwerzhon[13],[14] met an dezenn-se zo sellet a-dreuz gant henoniezhourien-zo abaoe un nebeud bloavezhioù, o lavarout n'eus roudoù ebet na eus un aloubadeg na eus tud o fiñval e korn-mañ eus Bro-Skos[15].

Rouantelezh ar Bikted, diazezet war Rouantelezh Fortriu adalek ar VIvet kantved, a zo ar vro a zo deuet da vezañ "Alba" (pe "Bro-Skos" deomp-ni). Bro-Bikt a voe un dachenn a voe bet dispaket evit kaout ur respont d'ar Romaned ha kendalc'het a voe bet goude o disparti, da Peter Heather[16]. Selloù-all a ginnig Emgann Dunnichen ha ren Bridei mab Beli (671-693) evit diazez da vat Bro-Bikt, gant ur mare-all evit kenderc'hel da vat dindan ren Óengus mac Fergusa (732–761)[17].

Heñvel a oa tachenn ar rouantelezh piktek deskrivet gant Beda er VIIIvet kantved ouzh hini Rouantelezh ar Skosed dindan ren Alesant Iañ (1107–1124). Koulskoude e-pad ar prantad-se a veskas sevenadur ar Bikted gant sevenadur ar C'houezeled he devoe lakaet anezho da vont da get. Da vare Alesant Iañ en doa ouzhpennet ar riez d'he istor un hengoun diwar-benn orin gouezelek Coinneach mac Ailpein[18], roue kentañ ar Skosed evito. Evit gwir e oa roue ar Bikted ha ne voe nemet goude-se e voe bet mesket da vat rouantelezh Dál Riata gant rouantelezh ar Bikted. Diazezet a voe rouantelezh ar Bikted war tachennoù er Reter Bro-Skos, en hanternoz ster Forth, met gounezet e voe bet e-pad an Xvet kantved tachennoù-all en hanternoz hag e C'hornôg. En XIvet kantved e voe bet gounezet rouantelezh brezhon Strat Clut. E-pad an XIIvet kantved e voe bet aloubet tachennoù o komz saozneg e kreisteiz ar vro ha peur-aloubet an tachennoù gouezelek ha d'an XIIIvet kantved e voe bet tizhet he harzoù a-vremañ. Koulskoude a zeuas ar cheñchamantoù brasañ e-pad ar Grennamzer diwezhañ e Bro-Skos.

Kartenn yezhoù Bro-Skos e 1100.
E glas : Gouezeleg.
E roz : Saozneg
E gwer : Kambrieg
E glasroz : Norseg

E-keñver an armerzh hag ar sevenadur a oa ar cheñchamantoù-mañ. Dont a reas ar cheñchamantoù-mañ dindan ren David Iañ hag e Zispar Davidel. Dont a reas ar C'hladdalc'helezh e Bro-Skos gant diazez ur gouarnamant gwir hag anaoudegezh ar c'hêrioù kentañ. An nevezioù-mañ, ha donedigezh tud Iliz eus Normandi, Bro-C'hall pe Vro-Saoz a skoazellas ivez an unvanidigezh sevenadurel. Kreiz ar rouantelezh kozh a zeuas da vezañ saozneger evel kreisteiz Firth Forth pa viras peurrest ar vro e yezh c'houezelek. Dindan ren Norvegia a oa an Inizi, betek 1468[19],[20], ha dre-se a virjont ar yezh norsek. Mont a reas yezh kozh ar Strat Clut, ar c'hambrieg, da get war-dro 1100-1200. Etre an XIIvet kantved ha deroù ar XIVvet kantved a dremenas e Bro-Skos ur mare stabil, gant peoc'h etrezi hag ar Saozon. Diazezet mat a oa ar c'henwerzh hag al liammoù deskadurezh gant an douaroù-bras ha meneget e vez alies anv Yann Duns Scotus evel unan eus ar bennprederourien en Europa d'ar mare-se.

Bro-Skos e barr-amzer

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Marv Alesant III e miz Meurzh 1286, heuliet gant marv e verc'h-vihan Marc'harid a dorras linez ar rouaned skos goude 200 bloaz diehan hag a echuas gant ar Mare-aour a oa bet kroget gant David Iañ. Goulennet e oa bet da Edouarzh Iañ, roue Bro-Saoz da varn an tabut etre an dud war ar renk evit ar gurunenn skos. Aozet eo bet gantañ ar prosez anvet an Afer Meur evit dibab an danvez roue gwellañ. Disklêriet roue e voe bet Yann Balliol e sal meur kastell Berwick d'ar 17 a viz Du 1292 ha kurunet e voe e Scone da zeiz Sant Andrev, 30 a viz Du. Koulskoude an trec'hour gwir a oa Edouarzh. Disklêriet e voe bet Lord Paramount Bro-Skos, o vezañ a-us d'ar roue betek diskar aotrouniezh Balliol ar muiañ posupl[21]. E 1294 e voe embannet gant ar roue Yann ha pennoù Bro-Skos o nec'hiñ da servijout anezhañ en e lu a-enep ar C'hallaoued. Kaset e voe gant Parlamant skos kannaderien da Vro-C'hall evit sevel un emglev zoken. Sinet e voe an Auld Alliance etre Bro-Skos ha Bro-C'hall d'ar 23 a viz Here 1295 ha padet e voe betek 1560. Evel-just e voe disklêriet brezel gant Edouarzh a vac'homas Bro-Skos en ur ziroueiñ Yann Balliol. Tapet a reas Edouarzh kontroll Bro-Skos gant an taol-se. Diouzhtu a savas un harz e Bro-Skos, bleniet gant Andrev Moray ha Williams Wallace, anavezet dindan anv Brezelioù Dizalc'h Skos (1296-1328)[22].

Cheñchet a reas natur ar stourm pa lazhas Roperzh Bruce, kont A' Charraig, e gevezer Yann Comyn e 1306[23]. Kurunet e voe roue e Dumfries ar memes bloavezh. Stourm a reas e-pad 20 vloaz evit diazezañ dizalc'h skos en-dro dre adc'hounit Bro-Skos tamm-ha-tamm ouzh an alouberien norman ha saoz betek Emgann Bannockburn e 1314. E 1320 e voe sinet Disklêriadenn Arbroath, an disklêriadenn dizalc'h kentañ, soutenet gant ar pab Yann XXII, a gasad da anaoudegezh kurunenn Bro-Skos gant ar Saozon.

Kenderc'hel a reas ar brezel etre Bro-Saoz ha Bro-Skos e-pad bloavezhioù goude marv Roberzh Bruce. Ouzhpenn se vrezelas an tiegezhioù Bruce ha Comyn/Balliol evit ar gurunenn betek kreiz ar XIVvet kantved. Daoust ma trec'has tiegezh Bruce e varvas David II dihêr o lezel e hanter-niz Roberzh II da vont da roue en ur diazezañ tiegezh Stewart[24],[25]. Ren a reas ar Stewartet Bro-Skos betek fin ar Grennamzer hag ouzhpenn. Evel Breizh ur c'hantved war-lerc'h e vevas Bro-Skos daou gantved aour betek ar Reform. Akt an Deskadurezh sinet e 1496 a lakaas da bleustriñ ar sistem deskadurezh publik kentañ abaoe Sparta e Henc'hres[26]. An amzerioù-se a badas daoust ar brezelioù etre Bro-Skos ha Bro-Saoz, an diforc'h o kreskiñ etre an Highlands hag al Lowlands ha meur a vinorelezh ar roue.

Prantad diwezhañ ar Grennamzer a voe prantad pouezusañ an emglev etre Bro-Skos ha Bro-C'hall. Krouet e voe Gward Skos -La Garde Écossaise- e 1418 gant Charlez VII, roue Bro-C'hall. Ar Skosed ebarzhet er gward-se a stourmas gant Janed Ark a-enep Bro-Saoz e-pad Brezel Kant Vloaz. E miz Meurzh 1421 a drec'has John Stewart, Eil Earl Buchan ha Gilbert de Lafayette ul lu saoz en Emgann Baugé. 3 vloaz goude a voe kollet 6000 den gant ar Skosed met o skoazell a roas amzer a-walc'h evit Bro-C'hall ha mirout a rejont ar C'hallaoued da vezañ trec'het.

War an hent betek unvanidigezh gant Bro-Saoz

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Jakez VI Skos, deuet da vezañ roue Bro-Saoz dindan anv Jakez Iañ

E 1502 a sinas Jakez IV Skos un Emglev poec'h peurbadel gant Herri VII Saoz. Dimeziñ a reas ivez merc'h Herri VII, Marc'harid Tudor, ar pezh a voe an abeg evit Unvaniezh ar c'hurunennoù peogwir eo abalamour da se e c'hellas Jakez VI dont da vezañ roue Bro-Saoz ur c'hantved war-lerc'h. Da Herri an eured-mañ a oa un abeg evit reiñ reizhwiriegezh da diegezh Tudor en ur liammañ ouzh unan eus an unpenniezhoù diazezet d'ar muiañ[27] . Koulskoude a zivizas Jakez dek vloaz war-lerc'h mac'homañ Bro-Soaz evit reiñ sikour d'ar C'hallaoued abalamour d'an Auld Alliance. Hennezh a voe ar roue breizhveuriat diwezhañ o vervel war an dachenn emgann[28]. Echuet e voe gant an Auld Alliance gant emglev Dinedin e 1560 pa asantas Bro-C'hall reiñ en-dro an holl dachennoù ha lakaat e listri da derc'hel kuit. Ar memes bloavezh e voe tizhet pal John Knox pa zeuas Bro-Skos da vezañ ur vro brotestant ha pa zizornias ar Parlamant Skos aotrouniezh ar pab[29]. Rankout a reas Mari, rouanez ar Skosed, katolikez ha ez-rouanez Bro-C'hall, dilezel e 1567[30].

Pa varvas Elesbed Iañ e 1603 a yeas kurunenn Bro-Saoz da Jakez VI. Mont a reas kuit eus Dinedin da Londrez[31] evit bezañ kurunet roue Bro-Saoz hag Iwerzhon, met chom a reas Bro-Skos ur vro dizalc'h, en anv da nebeutañ, nemet e-pad mare Commonwealth Bro-Saoz, Bro-Skos hag Iwerzhon. E-pad ar prantad etre marv Jakez VI hag an Eil dispac'h saoz e voe kudennoù bras etre ar roue hag ar c'hCovenanters diwar-benn ren an Iliz. Gant an dispac'h e tec'has kuit Jakez VII da Vro-C'hall o vezañ erlec'hiet ouzh Gwilherm III ha Mari II. Evel-se e voe echu gant an tiegezh skos ar an Inizi. E-pad an dek vloaz diwezhañ ar XVIIvet kantved e voe un naonegezh a vihanaas poblañs skos da 20% nebeutoc'h[32]. Ouzhpenn se e voe bet un afer freuz-stal spontus war ur raktres trevadenniñ e Panama e-lec'h ma o doa lakaet pep perc'henner douar e Bro-Skos arc'hant, ar pezh a lakaas an nobled o doa kollet arc'hant da souten unvaniezh gant Bro-Skos[33],[34].

Rouantelezh Skos a voe ur Stad dizalc'h betek 1707. Er bloavezh-se e voe sinet ur feur-emglev da unaniñ Rouantelezh Bro-Saoz ha Bro-Skos, evit krouiñ Rouantelezh Unanet Breizh Veur[35]. Gant an unaniezh-se ne voe ket kemmet reizhiad lezennel Bro-Skos, zo chomet, betek hiziv, disheñvel diouzh an hini a dalvez e Bro-Saoz, e Kembre hag e Hanternoz Iwerzhon. Dre ma voe miret gant Bro-Skos he lezennoù dezhi, ur reizhiad skol hag ur relijion disheñvel diouzh ar peurrest eus ar Rouantelezh Unanet eo chomet dibar he fersonelezh hag he sevenadur betek bremañ.

Ur mare aour dindan lezenn Londrez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Peogwir ne voe ket ken an tailhoù maltouterezh etre Bro-Skos ha Bro-Saoz e voe aesoc'h ar c'henwerzh etre an div vro hag etre Bro-Skos ha an trevadennoù saoz. Betek brezel dizalc'h Amerika e voe Glasc'ho porzh kentañ evit ar butun er bed a-bezh. Koulskoude e kreskas an diforc'h etre rummad marc'hadourien al Lowlands ha klanoù kozh an Highlands.

An diforc'h-se a voe diwadet gant ar Stewarted o klask sevel en-dro ar ar gador-roue. Gwelet mat gant an dude oant c'hoazh gant tud an Highlands, dreist-holl gant a re ne oant ket presbiterian (ar gatoliked hag an eskobianed). Daou dispac'h jakobitian a voe, unan e 1715, an hini-all e 1745 met ne voent ket deuet a-benn skarzhañ an tiegezh Hanovr diouzh ar gador-roue. Echuet e voe pep tra ganto goude Emgann Culloden a voe un trec'h mat eus ar galloud war tud an Highlands. Goude-se e voe ur grouadeg spontus gant lazhadegoù ha lezennoù a-enep mod da vevañ hengounel ar Skosed (ar c'hilt, ar binioù-bras hag ar wiski a voe arabat).

Annezidi Saint-Kildan

Ar Sklêrijennoù Skos hag an Dispac'h Greantel a gasas Bro-Skos e penn ar jeu e keñver ar greanterezh, ar c'henwerzh met dreist-holl ar prederouriezh. Lavarout a reas Voltaire : "Sellout a reomp ouzh Bro-Skos evit hon holl soñjoù sevenadur". Gant trec'h a-enep ar Jakobited ha emdro an Unvanidigezh a gemeras ur bern Lowlanderien postoù e politikerezh, al lu war an douar pe war vor, kenwerzh, armerzh, embregerezh trevadennel e pep korn eus an Impalaeriezh Breizhveuriat. An istorour Neil Davidson a skrivas : "goude 1746 a voe ur vezañs nevez eus ar Skosed er vuhez bolitikel, dreist-holl er-maez eus Bro-Skos." Kenderc'hel a reas evel-se : "o vezañ pell eus bezañ tro-ha-tro an armerzh breizhveuriat, Bro-Skos - pe resisoc'h al Lowlands - a voe en e greiz".

E-pad an XIXvet kantved e voe anavezet Bro-Skos evit he ijinerezh, dreist-holl hini e-kichen stêr Klud, evel al listri hag ar stlejerezioù. Savadurioù raksavet graet e Bro-Skos a zo c'hoazh implijet en India, Amerika ar C'hreisteiz hag en Aostralia. Skiantourien hag ijinourien meur eus ar mare-se a zo Joseph Watt pe John MacAdam. D'ar mare-se e voe kudennoù sokial kalet-tre, evel harzoù-labour ar vicherourien kreiz Skos, pe argasoù an Highlanderien eus o douaroù gant pennoù-bras o c'hlanoù a zo deuet da vezañ perc'hennerien-douar e Londrez[36]. D'ar mare-se e voe ijinet ivez mojenn an Highlander kalet ha loc'hus, gant Walter Scott dreist-holl hag e romantoù ha gant e aozadur gweladenniñ Bro-Skos gant ar roue Jorj IV e 1822. Ar weladenniñ-mañ a reas berzh ken e spered ar roue hag e speredoù ar Skosed. Dont a reas an tartan hag ar c'hilt da vezañ dilhad broadel skos d'ar mare-se[36]

Bro-Skos o soñjal e-barzh doare an unvanidigezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Jorj IV e kilt, livet gant David Wilkie

Kemmer a reas Bro-Skos ur perzh vat gant bec'hadenn vrezel ar Rouantelezh-Unanet e-pad ar Brezel-bed kentañ, o kas tud, listri, mekanikoù, pesked hag arc'hant. Gant 4.8 milion a annezidi e 1911 a gasas un hanter milion a baotred da vrezeliñ. Ur c'hard a varvas e-pad ar brezel pa voe gloazet 150 000. Field marshall Sir Douglas Haig a oa komandant evit Breizh-Veur war talbenn ar C'hornôg. E-pad ar brezel e voe bet krouet ul lañs anvet Red Clydeside renet gant unvaniezherien, evit sikour ar vicherourien. Kregiñ a reas ar c'harterioù greantel da votiñ Labour goude 1922, gant un diazez e-touesk ar vicherourien iwerzhonat katolik. E-penn ar jeu evit sevel emglevioù-sikour etre an tiez a oa ar merc'hed d'ar mare-se. Koulskoude n'o devoe ar "Redoù" nemet ul levezon gwan war al Labour hag ar Parlamant, ha kregiñ a reas ar vicherourien da vezañ disperezet e fin ar bloavezhioù 1920.

Goude ar brezel e voe gortozet gant ar saverien-listri da ledanañ o fouez er bed, met a-hen-dall e voe bet un enkadenn galet e 1922 hag a badas betek 1939. Merket e voe ar bloavezhioù etre an daou vrezel gant un enkadenn veur e pep lec'h en Bro-Skos, kêrioù pe maezioù, ha niverus e voe an dud dilabour. Kregiñ a reas Skosed-zo da vont kuit d'ar Stadoù-Unanet, da Ganada, da Aostralia o sellout an traoù da vont war an tu fall, gant ul live yac'h spontus, kudennoù evit al lojeiz hag an dilabour hirbad. E dalc'h ar greanterezh pounner a voe Bro-Skos koulskoude e voe anat ne badje ket pell, hep kinnig mat evit un direustl gant ar gouarnamant. Prientiñ a reas an traoù-se speredoù an embregerezhioù lec'hel evit divizoù kreizennet ar gouarnamant e-keñver an armerzh e-pad an Eil brezel bed. Un tammig aesoc'h a voe an armerzh d'ar mare-se daoust d'ar vombezadegoù. Ijinet e voe ar radar gant Robert Watson-Watt ar pezh a sikouras e-pad Emgann Breizh-Veur.

Goude 1945 e teuas ar chudennoù en-dro dre gevezus ar broioù estren ha kudennoù ar greanterezh pounner. Ne voe nemet abaoe un nebeud dekvloaziadoù e voe gwelet fin an enkadenn gant dizoloiñ an eoul-maen e Mor an Norzh pe an teknikoù nevez (Silicon Glen). Dont a reas Bro-Skos d'an energiezhioù nevez bloavezhioù zo ivez. Armerzh Bro-Skos a zo digreantelezet bremañ ha troet ouzh ar servijoù, ar servikoù arc'hant dreist-holl.

Parlamant Skos, Holyrood, Dindedin

En XIXvet kantved e krogas tud da c'houlenn dizalc'hed Bro-Skos diouzh Bro-Saoz hag e dibenn an XXvet kantved e voe graet berzh gant ar mennozhioù-se. En eil lodenn eus ar c'hantved tremenet e voe tapet nerzh, tamm-ha-tamm, gant ar Scottish National Party (SNP, "Strollad Broadel Bro-Skos"), a c'houlenn dizalc'hed Bro-Skos. E 1978 e voe aozet ur referundom diwar an devolution ne voe ket bet degemeret daoust ma voe votet "ya" er muiaén-niver abalamour da ne voe ket tizhet 40% eus ar voterien en holl. Gouarnamant ar Virourien, renet gant Margaret Thatcher a roas abegoù evit goulenn un devolution en ur lakaat Bro-Skos dindan gazelge ar c'hCommunity Charge (lesanvet Poll Tax) ur vloaz a-raok peurrest ar R-U. Pa zeuas en-dro ar strollad Labour e penn ar jeu e 1997 e voe aozet ur referundom-all a voe bet respontet "ya" gant ar muiañ-niver divec'h. Abaoe 1999 ez eus ur parlamant emren evit Bro-Skos. E miz Meurzh 2007 e voe tapet ar brasañ niver eus ar sezioù ennañ gant an SNP hag e miz Mae 2011 eo bet gounezet ar muiañ-niver dreistel gant ar strollad-se (69 sez diwar 129).

E 2012 eo bet kinniget d'ar Skosed gant ar gouarnamant dibab etre chom en unvaniezh gant ar Rouantelezh-Unanet, pe muioc'h a emrenerezh pe an dizalc'hted a-benn 2014[37]. Asantet eo bet aozañ ur referendom gant Westminster, met diwar ar goulenn "Daoust hag-eñ e tlefe bezañ Bro-Skos ur vro dizalc'h ?"[38] da respont gant "Ya" pe "Ne zlefe ket". Aozet eo bet ar referendom e 2014 ha tapet eo pe an tu-kreñv gant an "Nann" gant 2,001,926 mouezh (55.3%) a-enep 1,617,989 mouezh (44.7%) evit ar "Ya". 84.6% eus ar dilennerien o deus votet ar pezh zo ar c'henfeur gwellañ abaoe ma tegemer ar votadegoù an holl dud.

Da heul an disoc'h ez eus bet gwelet ar c'hemer perzh e politikerezh o vont war-raok, gant an tu-kreñv war an SNP en deus tapet an trec'h en holl zilennadegoù abaoe, o tapet zoken 56 kador diwar 59 e Westminster e 2015, ar pezh zo digresket un tamm abaoe. Nicola Sturgeon zo aet da gentañ ministrez da heul Alex Salmond.

E 2016 ez eus bet aozet gant ar Rouantelezh-Unanet ur referendom diwar-benn plas ar vro en Unvaniezh Europa. Daoust ma oa bet divizet gant 62% eus ar Skosiz chom en unvaniezh ez aio kuit Bro-Skos abalamour m'eo bet votet mont-kuit gant 52% eus ar Vreizhveuriz, dreist-holl abalamour da bouez ar voterien saoz. Kerkent ha gouvezet an disoc'hoù ez eus bet kaoz eus un eil referendom war an dizalc'hidigezh gant Nicola Sturgeon, nac'het diouzhtu gant gouarnamant Londrez. Klask a ra kinnig gouarnamant Dinedin diskoulmoù evit plas ar vro e marc'had Europa.

Gouarnamant ha politikerezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Humza Yousaf, kentañ ministr Bro-Skos abaoe 2023.
Pegsun gant al lugan Skosis ha n'eo ket Saozon
Disoc'hoù ar referendom dre gontelezh. Gwer: ya; ruz: nann. Seul deñvaloc'h ar ruz, seul vuioc'h a votoù "nann".

Penn Bro-Skos a zo penn ar Rouantelezh-Unanet, neuze ar Roue Charles III (abaoe 2022).

Un tabut a zo bet graet 1953 diwar-benn titl ar rouanez. Evit tud-zo ne oa ket posupl dezhi da vezañ anavezet e Bro-Skos evel Elesbed II peogwir ne oa Elesbed I ebet. Se vije terriñ Penn 1añ Trete Unvaniezh dezho. Divizet eo bet e vije bet niverennet rouaned ar Rouantelezh-Unanet pe dre ar rouaned saoz, pe dre ar rouaned skos, o choaz an niverenn vrasañ. Neuze, ur vartezeadennel roue Jakez a vije Jakez VIII (peogwir Jakez VII a oa ur roue skos, anvet Jakez II e Bro-Saoz), met ur roue Herri a vije Herri IX, dre ma n'eus Herri ebet e Bro-Skos.

Un emrenerezh a-zarn a zo da Vro-Skos e-barzh ar R-U, ha roet eo da welout e Parlamant Westminster ivez. Rannet eo tammoù eus ar galloudoù oberiant ha lezennat d'ar Gouarnamant Skos ha d'ar Parlamant Skos e Holyrood e Dinedin. Mirout a ra Parlamant ar Rouantelezh-Unanet galloudoù deskrivet e-barzh ar Scotland Act 1998 evel sujedoù miret. Ar galloudoù-mañ a zo, da skouer, sevel tailhoù ar R-U, diwallerezh sokial, an arme, ar darempredoù etrevroadel ha skignañ ar skinwel hag ar skingomz. Emañ Parlamant Skos e penn ar jeu evit ar sujedoù-all ha galloud a ra cheñch an tailhoù un nebeud. Meneget eo bet da BBC Scotland gant Gordon Brown, ez-Kentañ Maodiern, e vije roet da Vro-Skos muioc'h a c'halloudoù e-keñver an tailhoù.

Gallout a ra ar Parlamant Skos asantiñ da lezennoù Westminster e-keñver e sujedoù degouezhet o kas ul Legislative Motion Consent da Londrez ma 'z eo kavet mat a-walc'h lezennoù ar Rouantelezh war ar poentoù-se. A-hend-all e c'heller gwelout dre lezennoù Bro-Skos un diforc'h etre ar servijoù publik e Bro-Skos hag e Bro-Skos, Kembre, Kernev-Veur ha Norzhiwerzhon. Da skouer, ne goust netra ar Skol-Veur hag an diwallerezh evit ar re gozh e Bro-Skos pa zo paeet gwirioù e peurrest ar Rouantelezh. Ar vro gentañ e Rouantelezh-Unanet a oa Bro-Skos o arabat butuniñ e lec'hioù foran kloz.

N'eus nemet ur c'hambr e Parlamant Skos, gant 129 c'hannad a zo war o c'hadorioù e-pad 4 bloaz. Goude bezañ meneget gant ar Parlamant e vez anvet gant ar Rouanez unan eus ar gannaded Kentañ Ministr Bro-Skos. Ar vinistred-all zo anvet gant ar C'hentañ ministr hag asambles e vezont ar Gouarnamant Skos.

Goude an dilennadegoù 2011 eo bet graet ur gouarnamant muiañ-niver gant ar SNP dre ma oa gounezet gantañ 69 eus ar 129 c'hador, ar pezh a rae ar Gouarnamant muiañ-niver kentañ abaoe 1999 ha krouidigezh ar Parlamant. Kendalc'het en deus penn SNP Alex Salmond da vezañ Kentañ Ministr. Scottish Labour Party a oa c'hoazh e penn an eneberezh, e-kichen ar Virourien, ar Scottish Liberal Democrats hag ar Scottish Green Party. Margo McDonald eo ar gannadez nemeti dizalc'h er Parlamant. Rankout a ra bezañ an dilennadegoù o tont e 2016.

59 kannaded eus Bro-Skos a zo e Parlamant ar Rouantelezh-Unanet pa zo ar Scotland Office lagadoù ar Gouarnamant kreiz e Bro-Skos ha lagadoù Bro-Skos e Londrez. Renet eo gant Sekretour Stad Bro-Skos, a zo e-barzh ar Gouarnamant, hag a zo Michael Moore hiziv.

E miz Gwengolo 2014 e voe dalc'het ur referendom war zizalc'hiezh Bro-Skos: 44,7% eus ar mouezhioù a yeas gant ar “ya”, ha 55,3% gant an “nann”.

D'ar 6 a viz Mae 2021 eo trec'h broadelourien ar Strollad Broadel Skosat en dilennadeg evit ar Parlamant.

E 2023 e voe dilennet Humza Yousaf da gentañ ministr.

Rannadurioù melestradurel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Panell "Degemer mat e Bro-Skos" e saozneg hag e gouezeleg Skos.

En istor ez eus bet meur a rannadur evit Bro-Skos evel ar mormaerdomoù, ar "stewartries", an earldomoù, ar burghoù, ar parrezioù, ar c'hontelezhioù, ar rannvrioù hag an distrigoù. An anvioù roet amañ a c'hall bezañ meneget gant douaroniourien c'hoazh pe gant istorourien evit komz diwar-benn douaroniezh skos.

Evit a sell ar gouarnamant lec'hel ez eo rannet Bro-Skos e 32 dakad anvet Council Area e saozneg ha Comhairle e gouezeleg. Gouarnet int gant un aotrouniezh-unan anvet Council (kuzul) e saozneg evit 31 anezho ha Comhairle, e gouezeleg, evit unan anezho.

Lakaet int bet da dalvezout e 1996.

Etre 1975 ha 1996 e oa rannet Bro-Skos e rannvroioù, hag ar rannvroioù-se a oa rannet e distrigoù.

Etre 1889 ha 1975 e oa rannet ar vro e kontelezhioù, kontelezhioù kêrioù, e burghoù bras ha burghoù bihan.

Douaroniezh hag istor naturel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Enez Little Cumbra (Kambria vihan) gant enez Arran a-dreñv

Penn-douaroù Bro-Skos a zo trede-rann hanternoz enez Breizh-Veur a zo er mor don e gwalarn Europa. Bro-Skos a-bez a zo 78,772 km²[39], ar pezh a c'heller keñveriañ ouzh Republik Tchek hag a zo div wezh Breizh. Harz-douar nemetañ e Bro-Skos a zo lodet gant Bro-Saoz hag a zo 96 km ledan etre diaz stêr Tweed en aod ar Reter hag ar Firth Solway er C'hornôg. Tro-dro ar vro a zo Meurvor Atlantel er C'hornôg ha Mor an Norzh er Reter hag er mervent emañ Mor Iwerzhon. En tu-hont d'an douar bras ez eus 790 enezenn bennak. N'emañ Iwerzhon nemet 30 km pell eus ledenez Kintyre[40] pa z'emañ Norvegia 305 km pell hag an Inizi Faero 270 km pell en Hanternoz.

Tachenn Bro-Skos a zo bet diazezet gant Emglev York e 1237 etrezi ha Bro-Saoz[41] hag e 1266 gant Emglev Perth etrezi ha Norvegia[35]. Abaoe eo bet kollet Enez-Vanav, da Vro-Saoz e XIVvet kantved, hag a zo bremañ e-barzh tachenn ar gurunenn er-maez eus ar Rouantelezh-Unanet, ha Berwick-upon-Tweed da Vro-Saoz e 1482. Prenet eo bet e 1472 an Inizi Orc'h ha Shetland digant Norvergia[39].

Sevel a ra poblañs Bro-Skos da 5 222 000 a dud (e 2010). Dinedin eo ar gêr-benn, Glasc'ho ar gêr vrasañ. Aberdeen ha Dundee eo an div gêr bouezusañ war-lerc'h, dirak Stirling, Perth, hag Inverness.

Emañ kreizenn zouaroniel Bro-Skos e-kichen Newtonmore e Badenoch[42]. 1344 m uhel eo ar Ben Nevis, menez uhelañ Bro-Skos, e Lochaber. Stêr Tay a zo stêr hirañ ar vro, gant 190 km a hirder[43].

Plantoù ha loened

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An askoll a zo kavet e pep-lec'h e C'hornôg Europa, met arouez broadel Bro-Skos eo.

Buhez Bro-Skos a zo heñvel-mik ouzh hini Gwalarn Europa, daoust ma'z eus bet chaseet loened bras betek ma'z afent da get, evel al liñsed, an arzhed, ar vleizi, an elaned hag ar c'holeoù-mor. Un niver bras a reuniged a zo e dourioù Skos hag ur bern laboused-mor. War ar menezioù e c'heller gwelout e-pad ar goañv un nebeud loened evel ar brugyer-erc'hegi, ar gedon-menez hag an erminiged a cheñch liv o feur da wenn.

Kavet e vez c'hoazh pinennoù-Skos a-blasoù e-lec'h ma vev ivez ar Beg-kroaz Skos, al loen nemetañ a vev nemet e Bro-Skos. Kavet e vez ivez skilgoged meur, kizhier gouez, gwiñvered rous ha marted boutin. Abaoe ar bloavezhioù 1970 e vez addegaset loened evel morerered lost gwenn e 1975, bargeded ruz e bloavezhioù 1980 hag ivez raktresoù skiant-prenet evel hini an avanked pe hini an hoc'hed-gouez.

Ret eo menegiñ ivez al loen mojennel ganet evit ober farsadennoù d'an douristed, an haggised gouez, a zo al loened a roje ar c'hig evit ober haggis.

Armerzh ha danadeilad

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Da Vro-Skos a zo un armerzh digor ha mesket heñvel ouzh re Gornôg Europa ha liammet tost ouzh peurrest Europa hag ar bed a-bezh. E-pad ar c'hantved diwezhañ he doa un armerzh mestret gant ar greanterezh pounner (sevel listri e Glasc'ho, mengleuzioù ha greanterezhioù dir). Abaoe ar bloavezhioù 1970 ez eus bet ivez ar greanterezhioù liammet ouzh an eoul-maen o reiñ kalz labour disac'hañ eoul-maen Mor an Norzh, dreist-holl e biz Bro-Skos.

E-pad ar bloavezhioù 1970 ha 1980 ez eus bet un dic'hreanteladur a lakaas armerzh Bro-Skos da dreiñ war-du armerzh ar servijoù. Emañ kreizenn ar servijoù kellidel e Dinedin a zo ar c'hwec'hvet kreizenn kellidel en Europa goude Londrez, Pariz, Frankfurt, Zürich hag Amsterdam[44], gant meur a embregerezhioù meur evel Lloyds Banking Group (perc'henner an Halifax Bank of Scotland, ar bank perc'hennet gant ar gouarnamant RBS ha Standard Life.

E 2005 a reas Bro-Skos £17.5 miliard a ezporzh en holl (e bed a-bezh nemet Bro-Saoz, Kembre, Norzhiwerzhon ha Kernev-Veur), hag ennañ ez eus 70% (£12.2 miliard graet gant kenderc'had oberiet. Ezporzh pouezusañ Bro-Skos a zo ar wiski, an elektronig hag ar servijoù kellidel. Emañ he marc'hadoù ezporzhiañ pouezusañ er Stadoù-Unanet, en Izelvroioù, en Alamagn, e Bro-C'hall hag e Spagn. Produadur diabarzh gros Bro-Skos, hag emañ an eoul-maen hag ar gas produet e dourioù skos ennañ, a oa prizet war-dro £137.5 miliard e 2009. Ma zeufe Bro-Skos da vezañ dizalc'h e yafe dezhi 90% eus miradoù ar Rouantelezh-Unanet ma vefe rannet ar miradoù o heuliañ an harzoù dre vor. Ma vefe rannet dre ar boblañs e kouezfe da 9%[45].

Daoust ma ra poblañs Bro-Skos nemet 8.4% eus hini ar R-U a ra Bro-Skos 9.6% eus korvoderioù ar rouantelezh en ur gaout 9.3% en-dro gant Westminster[46]. E miz Kerzu 2012 a oa bet muzuliet feur an dud dilabour a oa 7.6% pa oa 7.8% er Rouantelezh-Unanet a-bezh.

Arouezioù broadel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Astandard real Bro-Skos

Istor Banniel Bro-Skos a sav d'an IXvet kantved hag ar banniel koshañ implijet c'hoazh en Europa e vije hennezh. Anavezet eo dindan anvioù The Saltire (Al Lammell) pe St. Andrew's Cross (Kroaz sant Andrev). Kemmesket eo bet gant banniel Bro-Saoz evit ober an Union Flag e 1606 evit merkañ unvaniezh Bro-Skos ha Bro-Skos gant ur roue nemetken en o fenn. Meur a arouez all a zo, pe ofisiel, pe n'int ket. An askol a zo unan eus an arouezioù-se. Meulet eo e-barzh ganaouenn The Thistle o' Scotland (Askol Bro-Skos). Ouzhpenn se e c'heller kavout disklêriadur Arbroath diwar-benn dizalc'hted politikel ar vro, graet d'ar 6 a viz Ebrel 1320, hag an tartanoù a ziskouez arouezioù ur c'hlan.

Ur banniel-all a zo ivez, Astandard real Bro-Skos (saozneg: Royal Standard of Scotland, gouezeleg: Bratach rìoghail na h-Alba, Skoteg : Ryal banner o Scotland), pe al Leon Savant, pe c'hoazh Banniel Rouaned ar Skosed, a zo banniel ar Rouaned Bro-Skos abaoe Alesant II. Implijet e vez evel arouez ofisiel ar Roue pe ar Rouanez e Bro-Skos. Diskouezet eo war tiez ofisiel ar Rouaned pa n'emañ ket penn ar Stad e-barzh, pe gant pennoù-bras ar Stad evel ar C'hentañ Ministr.

N'eus kan broadel ebet e Bro-Skos (war-bouez God Save The Queen hag a zo kan ar Rouantelezh-Unanet a-bezh), met kinnigoù a zo. An hini brudetañ a zo Flower of Scotland (Bleunienn Bro-Skos). Sonet e vez a-raok abadennoù mell-droad, rugbi e-lec'h ma c'hoari ar skipailhoù broadel skos, ha memes e-pad C'hoarioù ar c'hCommonwealth dre ur votadeg e-touesk an atletourien skos. Kinniget e vez ivez Scotland the Brave, Highland Cathedral, Scots Wha Hae hag A Man's A Man for A' That.

Deiz gouel broadel skos a zo deiz Sant-Andrev (30 a viz Kerzu), hag a zo un deiz dilabour abaoe 2007. Burn's Night a zo lidet kalz ivez, dreist-holl er-maez eus Bro-Skos.

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Notennoù ha daveoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. ↑ (en) The History Of Ireland Stephen Gwynn
  2. ↑ (en) John Ayto gant Ian Crofton, Brewer's Britain & Ireland: The History, Culture, Folklore and Etymology of 7500 Places in These Islands
  3. ↑ [Film db yezhoù Skos].
  4. ↑ An arouez koshañ a zo ur beg-sailh e kailhastrenn eus Islay. Gwelout (en) Moffat, Alistair (2005) Before Scotland: The Story of Scotland Before History. Londrez. Thames & Hudson. Pajenn 42.
  5. ↑ Lec'hioù e Cramond deiziadet eus 8500 a.r.J-K pe e-kichen Kinloch, Rùm eus 7700 a.r.J-K. a ro an arouezioù koshañ evit tud o chom e Bro-Skos. Gwelout (en) "The Megalithic Portal and Megalith Map: Rubbish dump reveals time-capsule of Scotland's earliest settlements" megalithic.co.uk. hag Edwards, Kevin J. ha Whittington, Graeme "Vegetation Change" e-barzh Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archaeology and History, 8000 BC–AD 1000. Dinedin. Edinburgh University Press. Pajenn 70.
  6. ↑ (en) Francis Pryor, Britain BC, HarperPerennial, Londrez, 2003, isbn : 978-0-00-712693-4, pajennoù 98–104 & 246–250
  7. ↑ (en) Ancient royal tomb found in Scotland The Independent, 2009
  8. ↑ (en) O'Donnell Lecture 2008 Appendix, University of Wales, John Koch, 27 a viz Mae 2010
  9. ↑ 9,0 ha9,1 (en) The Romans in Scotland, British Broadcasting Corporation
  10. ↑ (en) Hanson, William S. The Roman Presence: Brief Interludes, e Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archeology and History, 8000 a.r.J-K — 1000 g.J-K.. Dinedin. Edinburgh University Press
  11. ↑ 11,0 ha11,1 (en) Christopher A. Snyder, 2003, The Britons, Blackwell Publishing, isbn : 0-631-22260-X
  12. ↑ (en) Robertson, Anne S. (1960) The Antonine Wall. Glasgow Archaeological Society.
  13. ↑ (en) "Dalriada: The Land of the First Scots". BBC – Legacies.
  14. ↑ (en) "Scot (ancient people)". Encyclopædia Britannica.
  15. ↑ (en) Campbell, Ewan. "Were the Scots Irish?" in Antiquity #75 (2001).
  16. ↑ (en) Peter Heather, "State Formation in Europe in the First Millennium A.D.", e Barbara Crawford (ed.), Scot in Dark Ages Europe, (Aberdeen, 1994), pajennoù 47–63
  17. ↑ (en) Alex Woolf, "The Verturian Hegemony: a mirror in the North", e M. P. Brown & C. A. Farr, (eds.), Mercia: an Anglo-Saxon Kingdom in Europe, (Leicester, 2001), pajennoù 106–11.
  18. ↑ (en)Gwelout pennad : "Kenneth mac Alpin", Dauvit Brown, embanner : M. Lynch, The Oxford Companion to Scottish History, Oxford University Press, Oxford, pajenn 359, 2001, isbn : 978-0-19-211696-3
  19. ↑ (en) Charles W.J. Withers, Gaelic in Scotland, 1698–1981, embanner : John Donald, Dinedin, 1984, pajennoù 16–41, isbn : 978-0-85976-097-3
  20. ↑ (en) Gaelic Scotland: a brief history, Thomas Owen Clancy gant Bòrd na Gàidhlig
  21. ↑ (en) Scotland Conquered, 1174–1296, National Archives
  22. ↑ (en) Scotland Regained, 1297–1328, National Archives of the United Kingdom
  23. ↑ (en) King Robert the Bruce, A. F. Murison, 1899, adembannet e 2005, Kessinger, isbn : 9781417914944, pajenn 30, Al levr war Google books
  24. ↑ (en) G. W. S. Barrow, Robert Bruce & the Community of the Realm of Scotland, Pevare embannadur, Edinburgh University Press, 1965, embannadur diwezhañ 2005, isbn : 0-7486-2022-2
  25. ↑ (en) Alexander Grant, Independence and Nationhood: Scotland, 1306–1469, 1984, embannadur nevez 1991, Edinburgh University Press, pajennoù 3–57, isbn : 978-0-7486-0273-5
  26. ↑ (en) Intro to Scottish Education, The Scottish Education Act of 1696 heralded the first National system of education in the World since ancient Sparta, siliconglen.com
  27. ↑ (en) James IV, King of Scots 1488–1513, British Broadcasting Corporation
  28. ↑ (en) Battle of Flodden, (1513), Encyclopædia Britannica
  29. ↑ (en) The Scottish Reformation, BBC Scotland
  30. ↑ (en) Religion, Marriage and Power in Scotland, 1503–1603, The National Archives of the United Kingdom
  31. ↑ (en) Chronology of Scottish History, Geddes & Grosset, isbn : 1-85534-380-0, David Ross, 2002, "1603: James VI becomes James I of ENgland in the Union of the Crowns, and leaves Edinburgh for London", pajenn 56
  32. ↑ (en) "Famine in Scotland: The 'Ill Years' of the 1690s". Karen Cullen,Karen J. Cullen (2010). Edinburgh University Press. p.2. ISBN 0-7486-3887-3
  33. ↑ (en) Lec'hienn Scottish Affairs
  34. ↑ (en) Popular Opposition to the Ratification of the Treaty of Anglo-Scottish Union in 1706-7, University of St Andrews
  35. ↑ 35,0 ha35,1 (en) Mackie, J.D. (1969) A History of Scotland. Londrez. Penguin.
  36. ↑ 36,0 ha36,1 Neil Oliver, History of Scotland, teulfilm, BBC Scotland, 2009
  37. ↑ (en) Salmond calls for independence referendum in 2014, war BBC News
  38. ↑ Scottish independence referendum – GOV.UK. Kavet : 2015-12-01.
  39. ↑ 39,0 ha39,1 (en) Whitaker's Almanack (1991) Londrez. J. Whitaker and Sons.
  40. ↑ (en) Scotland Atlas and Gazetteer, Munro, D, Harper Collins, 1999
  41. ↑ (en) "Uniting the Kingdoms?" National Archives.
  42. ↑ (en) Gwelout "Centre of Scotland" Newtonmore.com.
  43. ↑ (en) Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. Londrez. HarperCollins. Pajennoù 734 ha 930.
  44. ↑ (en) Milner M. and Treanor J. Devolution may broaden financial sector's view
  45. ↑ (en) Who would get the oil revenues if Scotland became independent? 2 a viz Meurzh 2012, The Guardian
  46. ↑ (en) Scotland's finances stronger than UK

Da welout

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diabarzh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]


Wikeriadur
Sellit ouzh ar ger Bro-Skos er
wikeriadur, ar geriadur frank.


g • ka • ke
Keltia
Asturies • Bro-Skos • Breizh • Enez-Vanav • Galiza • Iwerzhon • Kembre • Kernev-Veur
Gwelout ivez : Ar Gelted • Ogham • Yezhoù keltiek • Rouantelezhioù brezhon • Enez Vreizh • Galia
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Bro-Skos&oldid=2103520 »