Ouganda

Eus Wikipedia
Republic of Uganda
Jamhuri ya Uganda

Republik Ouganda
Banniel Ouganda Skoed-ardamez Ouganda
Banniel Skoed-ardamez
Ger-stur : "For God and My Country"
"kwa mungu na nchi yangu"
(Evit Doue ha ma Bro)
Kan broadel: Oh Uganda, Land of Beauty
Lec'hiadur Ouganda
Lec'hiadur Ouganda
Kêr-benn
(ha kêr vrasañ)
Kampala
Yezh(où) ofisiel saozneg
swahilieg
Gouarnamant Republik
 - Prezidant Yoweri Museveni
 - Ministr Kentañ Robinah Nabbanja
Gorread
 - Hollad 236,040 km²
 - Dour (%) 15.39
Poblañs
 - niveradeg 34,634,650 (2014)[1]
 - Stankter 144/km² (35)
Moneiz shilling Ouganda ([[ISO 4217|]])
Gwerzhid-eur (UTC)
Kod kenrouedad .ug
Kod pellgomz +256

Republik Ouganda (Republic of Uganda e saozneg; Jamhuri ya Uganda e swahilieg) a zo ur vro e Afrika ar reter ha na sko ket war ar mor. Harzoù he deus gant Rwanda er mervent, gant Kenya er reter, gant Tanzania er su, gant Soudan ar Su en norzh ha gant Republik Demokratel Kongo er c'hornôg. Tennañ a ra hec'h anv eus ar rouantelezh kozh Bouganda en em astenne war un darn eus su ar vro.

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Hemolc'herien e oa annezidi gentañ Ouganda. War-dro 2000 pe 1500 vloaz 'zo e erruas pobloù bantou eus kreiz pe kornôg Afrika moarvat.[2],[3] Teknikoù goveliañ a zegasas ar meuriadoù-se ganto ha mennozhioù nevez a-zivout framm ar gevredigezh. Impalaeriezh Kitara er XIVvet kantved a voe ar stad kentañ krouet war dachenn ar pezh a vo Ouganda goude. Heuliet e voe gant rouantelezhioù Bunyoro-Kitara ha Buganda hag Ankole[4]

Pobloù nilotek, al luiz hag an Atekered a antreas en Ouganda war-dro 120 en ur zont eus an norzh. Magerien-loened ha kouerien e oant hag en em staliañ a rejont e norzh hag e reter ar vro. Un nebeud luiz a aloubas rannvro Bunyoro ha gant ar vantoued e voent kenmesket da grouiñ an diernezh Babiito[5] Kenderc'hel a reas an divroadeg luo betek ar XVIvet kantved.

XXIvet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Addilennet eo Yoweri Museveni da brezidant ar vro d'ar 16 a viz Genver 2021, met truch zo tamallet dezhañ gant e enebourien.

Skeudennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Demografiezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Annezet eo Ouganda gant meur a bobl. War-dro 40 yezzh a vez implijet er vro met ar saozneg a zo aet d'ar yezh ofisiel goude dizalc'hidigezh.

Ar yezh muiañ komzet eo ar gandaeg ("luganda"), implijet dreist-holl war-dachenn rouantelezh hengounel Bouganda. Ar yezh komzet er gêrbenn, Kampala eo. An eil yezhoù muiañ komzet eo al Lousogeg, komzet e gevred ar vro ha Rounyankoreg, komzet e mervent ar vro.

Ar swahilieg, ur yezh implijet en darn vrasañ eus reter Afrika a zo bet lakaet da yezh ofisiel e 2005 daoust ma'z eo an dra-mañ un abeg a dabut c'hoazh. Ne blij ket ar yezh-se d'ar pobloù bantouek eus su ar vro met ur yezh voutin eo deuet da vezañ en norzh. Implijet e vez gant an arme hag ar polis ivez.

Melestradur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Bannoù Ouganda

Disrannet eo Ouganda e 80 bann ha pevar rannvro velestradurel. E kontelezhioù eo disrannet ar bannoù. Tennañ a ra o añvioù eus hini ar gêr bennañ dreist holl. Ar Pemp rouantelezh hengounel (Toro, Ankole, Busoga, Bunyoro ha Buganda) a oa bet adaozet e 1993. Un emrennerezh sevenadurel o-deus dreist-holl

Rannvro ar c'hreiz
(ruz)
Kartenn Bann pob.
27 Kalangala 36,661
29 Kampala 1,208,544
36 Kayunga 297,081
38 Kiboga 231,718
48 Luwero 336,616
Lyantonde 66,175
51 Masaka 767,759
56 Mityana 269,763
59 Mpigi 414,757
60 Mubende 436,493
61 Mukono 807,923
63 Nakaseke 138,011
64 Nakasongola 125,297
70 Rakai 405,631
72 Sembabule 184,178
76 Wakiso 957,280
Rannvro ar reter
(gwer)
Kartenn Bann pob.
4 Amuria 183,817
7 Budaka* 221,525
Bududa 124,368
8 Bugiri 426,522
Bukedea 122,527
9 Bukwa 49,826
13 Busia 228,181
14 Namutumba 169,156
15 Butaleja 160,927
20 Iganga 547,155
21 Jinja 413,937
25 Kaberamaido 122,924
28 Kaliro 153,513
30 Kamuli 558,566
33 Kapchorwa 143,684
35 Katakwi 123,215
45 Kumi 265,488
49 Manafwa 264,383
53 Mayuge 326,567
54 Mbale 332,174
69 Pallisa* 300,729
73 Sironko 291,906
74 Soroti 371,986
75 Tororo 398,601
Rannvro an norzh
(melen)
Kartenn Bann pob.
1 Abim 58,590
2 Adjumani 201,493
3 Amolatar 96,374
39 Amuru 177,783
5 Apac 405,524
6 Arua 413,113
16 Dokolo 131,047
17 Gulu 290,624
22 Kaabong 379,775
42 Kitgum 286,122
43 Koboko 131,604
44 Kotido 157,765
47 Lira 530,342
50 Maracha-Terego 310,338
57 Moroto 170,506
58 Moyo 199,912
62 Nakapiripirit 153,862
65 Nebbi 433,466
67 Oyam 270,720
68 Pader 293,679
77 Yumbe 253,325
Ranvro ar c'hornôg
(glaz)
Kartenn Bann pob.
10 Bulisa 64,823
11 Bundibugyo 212,884
12 Bushenyi 723,427
18 Hoima 349,204
19 Ibanda 198,043
26 Isingiro 318,913
23 Kabale 471,783
24 Kabarole 359,180
31 Kamwenge 295,313
32 Kanungu 205,095
34 Kasese 532,993
37 Kibale 413,353
40 Kiruhura 212,087
41 Kisoro 219,427
46 Kyenjojo 380,362
52 Masindi 405,042
55 Mbarara 360,008
66 Ntungamo 386,816
71 Rukungiri 308,696

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]


Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù ha daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. Republic of Uganda - Census 2014 - Final Report - Table 2.1 page 8
  2. "East Africa Living Encyclopedia - Ethnic Groups", African Studies Center, University of Pennsylvania
  3. Phyllis Martin and Patrick O'Meara. Africa. 3rd edition. Indiana University Press, 1995.
  4. Mwambutsya, Ndebesa, "Pre-capitalist Social Formation: The Case of the Banyankole of Southwestern Uganda." Eastern Africa Social Science Research Review 6, no. 2; 7, no. 1 (June 1990 and January 1991): 78-95.
  5. "Origins of Bunyoro-Kitara Kings", Bunyoro-Kitara website