Eusa

Eus Wikipedia
Eusa
Eusa gwelet gant al loarell SPOT.
Eusa gwelet gant al loarell SPOT.
Ardamezioù
Anv gallek (ofisiel) Ouessant
Bro istorel Bro-Leon Bro-Leon
Melestradurezh
Departamant  Penn-ar-Bed
Arondisamant Brest
Kanton Eusa (betek 2015)
Lokournan (abaoe 2015)
Kod kumun 29155
Kod post 29242
Maer
Amzer gefridi
Denis Palluel
2020-2026
Lec'hienn web http://www.ouessant.org
Poblañsouriezh
Poblañs 832 ann. (2020)[1]
Stankter 53 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù
lec'hiañ
48° 28′ Norzh
5° 06′ Kornôg
/ 48.46, -5.10
Uhelderioù kreiz-kêr : 30 m
bihanañ 0 m — brasañ 61 m
Gorread 15,58 km²
Lec'hiañ ar gêr
Eusa

Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Eusa, pe Enez-Eusa, zo un enezenn hag ur gumun a-vaez da aodoù kornôg Bro-Leon, e gwalarn departamant Penn-ar-Bed, e Breizh. Eusaiz, Isañviz a vez graet eus an enezourien, ha Maoutiged eo o lesanv en abeg da vent vihan deñved an enez.

Bourc'h Lambaol eo an tolpadur-tud brasañ.

Douaroniezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Un enezenn 8 x 4 km (15,58 km²) ha 18 km pell diouzh an douar bras eo Eusa ; an douar pellañ eus Breizh war-du ar c’hornaoueg eo.
Meur a enezennig zo en-dro dezhi, Keller an hini vrasañ anezho. tourioù-tan zo war teir eus an enezennoù-se : Ar Gazeg, An Ividig ha Kereon.
Strizh-mor ar Froñveur zo etre Eusa hag Enezeg Molenez, a zo tostoc'h d'an douar bras.
Da 832 a dud e save poblañs Eusa e 2020[2].

Anv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En Henc'hres e oa anavezet an enez dindan an anv Ουξισάμα Ouxisáma, diwar ar galianeg ux- "uc'h, uhel" ha -sama "-kenañ", peogwir e vez gwelet a-bell[3]. Uxantis e oa an anv latin en Itinerarium Antonini, Ussant e galleg e 1350[3] ha Ouessant e galleg hiziv. Heißant eo an anv nederlandek a lenner war ar c'hartennoù kozh (e C. de Finesterre)[4], hag Ushant eo an anv saoznek.

Brezhoneg[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur studiadenn diwar-benn brezhoneg Eusa gant Dom Malgorn a voe embannet en Annales de Bretagne et des pays de l'Ouest e 1909[5]

Ar Brezoneg er Skol[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • 1934-1936 : ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol[6].

Ya d'ar Brezhoneg[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • D'an 23 a viz Gouere 2009 e oa bet votet live 2 ar garta Ya d'ar brezhoneg gant Kuzul-kêr ar gumun.

Ardamezioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Palefarzhet : ouzh 1 ha 4, en aour e dreustell en sabel ; ouzh 2 ha 3, en gul.
  • Diviz an ti-kêr: 8 a viz Ebrel 1978.
  • Orin : Markizelezh e 1597 evit an tiegezh Rieux.

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Henamzer[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Meneget e voe Enez-Eusa gant an douaroniour henc'hresian Eratosthenes en trede kantved a-raok Jezuz-Krist.
  • Darempredet e veze gant an drouized en amzer ar Gelted kozh.

VIvet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

XIVvet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

XVIIIvet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Adstaget e voe ouzh rouantelezh Frañs.

Dispac'h Gall[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

XXvet kantved[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Brezel-bed kentañ[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Mervel a reas 82 waz eus ar gumun, da lavarout eo 2,78% eus he foblañs e 1911, abalamour d'ar brezel[8].

Eil Brezel-bed[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Merval a reas 43 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel[9].
  • Nijerezioù ar Royal Air Force (aerlu ar Rouantelezh-Unanet) aet d'ar strad : d'ar 27 a viz Meurzh 1941 e kouezhas un nijerez Blenheim IV marilhet T2332 ha kodet PZ-O eus ar 53th Squadron er mor nepell eus Eusa ; lazhet e voe he zri nijour, unan anezhe a voe douaret e bered kumun Gwidel hag unan all e Perroz-Gireg, ne voe ket kavet korf an trede hini ; d'ar 5 a viz Ebrel 1941 e kouezhas un nijerez Hampden marilhet AD738 ha kodet VN-? eus ar 50 Squadron er mor nepell eus Eusa ; lazhet e voe he fevar nijour, ne voe kavet korf ebet ; d'an 10 a viz Ebrel 1941 e kouezhas un nijerez Spitfire I marilhet P9396 ha kodet LY-? eus ar 1st Photographic Reconnaissance Unit Squadron er mor en norzh da Eusa ; lazhet e voe he levier, ne voe ket kavet e gorf ; d'ar 4 a viz C'hwevrer 1942 e kouezhas un nijerez Whitley V marilhet P5050 ha kodet YG-M er mor nepell eus Keranchas ; he c'hwec'h nijour a voe tapet gant an Alamaned[10].
  • Nijerezioù aerlu ar Stadoù-Unanet (United States Army Air Forces) aet d'ar strad : d'ar 18 a viz Du 1942 e kouezhas ur c'harr-nij B-17F-10-BO (anvet Floozy, marilhet 41-24474 ha kodet GY-?) er mor etre Eusa ha Beg Lokmazhe gant dek den e bourzh ; nav anezhe a voe tapet gant an Alamaned, ne voe ket adkavet an dekvet hini[11] ; d'ar 6 a viz Genver 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-24D-15-CO (anvet "Short Snorter" ha marilhet 41-23997, 1st Squadron, 480th Antisubmarine Group) e donvor Eusa gant eizh den en e vourzh ; ne voe ket adkavet ar c'horfoù ; d'ar 16 a viz Ebrel 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-24D-15-CO (anvet "Missouri Sue", marilhet 41-24122 ha kodet YM-?) e donvor Eusa gant dek milour en e vourzh ; ne voe adkavet korf ebet[11]; d'ar 1añ a viz Mae 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-17F-25-BO (anvet "Vertigo", marilhet 41-24547 ha kodet OR-T, 8vet Air Force, 91vet Bomb Group, 323vet Squadron, diazezet e Bassingbourn) er mor e Baz ar Fourn nepell diouzh Eusa gant dek milour en e vourzh ; o tistreiñ eus ur vombezadeg e Sant-Nazer edo an nijerez pa voe taget gant nijerezioù alaman Focke-Wulf 190[12] ; tapet e voe pemp nijour gant an Alamaned, mervel a reas ar re all, met ne voe ket kavet o c'horfoù[11].
Brezel Indez-Sina[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Mervel a reas pemp milour eus ar gumun[13].

Monumantoù ha traoù heverk[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Brezhoneg Eusa ouzh iliz Sant Pol Lambaol
Bezioù ar C'hommonwealth e bered Lambaol
Bro Niver a soudarded
Kanada 1 (Aluzenner)
Rouantelezh-Unanet 1 (Marin a-genwerzh)
Dizanv 5
Hollad 7

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Niver a annezidi

Melestradurezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Roll ar vaered adalek 1790
Kefridi Anv
1995 - 2026 Denis Palluel
1989 - 1995 Michelle Malgorn
1983 - 1989 Paul Vaillant
1965 - 1983 Marcel Ticos
1951 - 1965 François Lucas
1945 - 1951 Jeanne Berthelé
1944 - 1945 Alphonse Jacob
1944 Jean Masson
1940 - 1944 Jean-Marie Creac’h
1935 - 1940 Jean-Louis Le-Breton
1927 - 1935 Paul Stéphan
1919 - 1927 Paul Cain
1914 - 1919 Hippolyte Malgorn
Kefridi Anv
1884 - 1914 Jean-Marie Malgorn
1878 - 1884 Jean-Louis Stéphan
1866 - 1878 Adolphe Belain La Motte
1865 - 1866 Louis-Marie Malgorn
1849 - 1865 Joseph-Marie Le Louet
Kefridi Anv
1792 Auguste Bruno de la Salle
1790 - 1792 Michel Bon

Gevelliñ[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Eusa el livouriezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tud[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tud ganet eno[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tud interet eno[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tartan[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Abaoe 2010 he deus Enez Eusa deus un tartan: [1].

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Notennoù ha daveoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
  2. INSEE
  3. 3,0 ha3,1 L. Deroy ha M. Mulon, Dictionnaire des noms de lieux, Le Robert, 1992, p. 360.
  4. (nl) Maritiem Digitaal
  5. Le breton d'Ouessant, niv. 25-2, pp. 199-253.
  6. Marsel Guieysse, La langue bretonne : ce qu'elle fut, ce qu'elle est, ce qui se fait pour elle et contre elle, pajenn 265, Kemper, Nouvelles Éditions Bretonnes, 1936.
  7. Kristof Jezegoù, Hor Bro e-pad ar Revolusion, Ti-moullañ Ar Bobl, Karaez, 1915, pajenn 42
  8. Memorial Genweb
  9. Memorial Genweb
  10. Pertes RAF Finistère
  11. 11,0 11,1 ha11,2 Pertes USAAF Finistère
  12. Société Archéologie Maritime du Morbihan
  13. Memorial Genweb
  14. Lec'hienn ofisiel
  15. Memorial Genweb
  16. Bretania
  17. Commonwealth War Graves Commission
  18. Obenheim


Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.