Frañsez Jaffrennou

Eus Wikipedia
Sauter à la navigation Sauter à la recherche
Frañsez Jaffrennou
Frañsez Jaffrennou
Frañsez Jaffrennou, e Kendalc'h keltiek
Caernarfon e 1904
Anv ofisiel François Joseph Claude Jaffrennou
Anv pluenn Taldir
Julien Carentoir
Fanch
Ar Furcher
Gwilherm
Herninn
Jean du Tacotac
Teod Lem
Wel Skler
Obererezh Barzh, kazetenner, saver pezhioù-c'hoari
Ganedigezh 15 a viz Meurzh 1879
Karnoed, Kernev Kernev,
Breizh Breizh
Marv 23 a viz Meurzh 1956
Brageirac, Banniel Okitania Okitania
Yezh skrivañ Brezhoneg
Galleg
Luskad lennegel Emsav kentañ, Goursez Vreizh
Enorioù Ofiser ar palmez akademek (1931), Marc'heg al Lejion a Enor (1938)
Oberennoù pennañ
An Hirvoudoù
An Delenn Dir
Prosper Proux, studiadenn war e vuhez, e lizerou, e varzoniez (tezenn)
Barzaz Taldir ab Herninn
Ur wech e oa... ur c'hrennard, un deskard, ur soudard
Traoù ouzhpenn
Difennet chom e Breizh outañ adalek 1946
kemmañ Lennit teuliadur ar patrom


Frañsez Jaffrennou a zo un embanner, ur marc'hadour, ur c'hazetenner, hag ur skrivagner brezhonek, ganet e Karnoed d'ar 15 a viz Meurzh 1879 ha marvet d'ar 26 a viz Meurzh 1956 e Brageirac[1] (departamant an Dordogne, en Okitania). Goude bezañ bet kentañ diskibl kentelioù brezhonek Frañsez Vallée ha troour ar c'han broadel, Bro gozh ma zadoù e kemeras un perzh bras e-barzh an Emsav kentañ p'en deus bet unan eus diazezerien Kevredigez Broadel Breiz hag ivez pennadurezh pennañ Goursez Vreizh, ma zo bet lakaet da zrouiz ennañ er vodadeg kentañ. Dibab a reas Taldir ad Herninn evel anv-drouiz ha Taldir da anv-pluenn hag reoù all

Buhez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Mab e oa da Glaoda Jaffrennou, bet noter e Karnoed ha da Anna Roparzh, houmañ barzhez ha saverez-ganaouennoù e brezhoneg, eus Bolazeg. Tad e voe d'ar soner Gweltaz Jaffrennou. Goude e studi e skolaj Itron-Varia Wengamp ez eas da hini Sant-Charlez e Sant-Brieg. Eno e c'houlennas ma voe roet kentelioù brezhonek hag diouzh-se e tarempredas gant Frañsez Vallée, a voe anvet da gelenner war ar brezhoneg.
E Roazhon e tapas e aotreegezh war ar gwir, evel e dad, dre heuliañ kentelioù brezhoneg Joseph Loth, asambles gant Pêr ar Rouz. Tremen a reas un doktorelezh lennegezh, e brezhoneg, diwar-benn ar barzh ha kaner Prosper Proux. Bet eo Taldir-Jaffrennoù an den kentañ o skrivañ un dezenn skol-veur e brezhoneg. Gant Vallée en doe heuliet kentelioù kembraek ken e voe gouest treiñ kan broadel Bro-Gembre, Hen Wlad fy Nhadau.
Goude embannedennoù teskadoù barzhonegoù brezhonek (1899, 1900, 1902…), e voe merzet e voe e varregezhioù lennegel, rak e veze gwelet evel modern.
E brezhoneg e tesavas e vugale, ar pezh a oa dibaot-kaer a-berzh ur bourc'hiz ; an hini nemetañ e kêr Garaez e voe oc'h ober kement-se. Prenañ a reas un ti-moullerezh evit gallout sevel kazetennoù kenwerzhel ha skignañ e vennozhioù rannvroelour ha diorren ar wask brezhonek. E 1904 ec'h embannas ur gelaouenn viziek e brezhoneg anvet Ar Vro, hag ur gazetenn sizhuniek brezhonek-gallek anvet Ar Bobl, an daou skignet er Poc'hêr.
Emezelañ a reas er vuhez bolitikel, koulz en e vro pa voe cheu etre e gostez rannvroelour ha kristen hag hini ar radikaled-sokialourien a voe e penn ar Poc'hêr hag e Breizh a-bezh ha pelloc'h. Kemer a reas perzh en daou aozadur nevez, ar Gevredigez Broadel Breiz (Union Régionaliste Bretonne) e 1898 hag Unvaniez Arvor (Fédération régionaliste bretonne) e 1911. O vezañ ma oa unan eus an drouized bennañ, a-raok ma vo Drouiz-Meur e 1933, e e tapas ul levezon bras war al luskad rannvroelour ao ennañ kalz a embregerien vihan eveltañ.
A-ratozh-kaerm en em vode an Drouized pep bloaz e-doug gouelioù keltiek a veze aozet ganto asambles gant o mignoned lec'hel ha pennadurezhioù ar pastell-vro. Un den o taremprediñ meur a uhelad e voe F. Jaffrennou ha gouest da vezañ degemeret mat gant ar pennadurezhioù. Div wezh e tapas arouezennoù enor roet d'an dud ur spered republikan asur ganto.

Ne c'hellas mui kendalc'h gant an embann goude ar Brezel-bed kentañ ha, goude bezañ bet gwerzhet ar voullerezh e chanchas e vicher da hini marc'hadour gwin ha alkohol.
Adkregiñ a reas gant an embann kazetennoù e 1921, pa kavas un den prest da fiziañ dezhañ ur gelaouenn pa glask hemañ sevel un emglev armerzhel evit bodañ embregerezhioù Breîzhen ur rouedad klozarmerzhez.


Obererezh politikel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Er bloaz 1900 e savas strollad ar "Studieren Vreton" gant Leon ar Berr a chomas ur c'heneil feal, koulz evel kazetenner hag evel drouiz. E 1899 e kemeras perzh er bodadeg a diazezzas Kevredigez Broadel Breiz, kentañ aozadur a zo bet krouet gant an emsaverien e Breizh. Bloaz goude e voe anvet da zrouiz asambles gant Yann ar Fustek ha Erwan Bertoù e-doug kentañ bodadeg ar Goursez e 1900.
Er bloaz 1903 en doa tapet lakaat anaout "Bro Goz ma Zadou" da "gan broadel" e kendalc'h ar Gevredigez Broadel Breiz.
Evitañ da vezañ ur barzh hag istimet mat e klaske tolpañ ar varzhed vrezhonek ken e teufent da vezañ embannerien spered kelt Breizh diwar patrom luskad ar varzhed gembraek a ambroug buhez sevenadurel o pro. Ar "varzhelezh" e rae eus al luskad kelt hag e soñje*eñ, asambles gant izili Skolaj ar Varzhed (un eil anv a veze implijet gantañ evit Goursez Vreizh), e c'hellfe kreñvaet saviad ar Broioù kelt (Breizh, Kembre, Kernow, Man ha Skos) ma vije staliet liammoù strizh etrezo e framm an Hollgeltiegezh pe Geltiegezh.
Klask a reas lakaat da ziwanñ un "dispac'h sevenadurel" hep ma vefe Breizh disrannet diouzh Bro-C'hall. Darempred a reas tud ar vegenn evit o c'hendrec'hiñ ma vije un dra vat kelenn ar brezhoneg e Breizh-Izel hag broudañ ur santad brezhon e Breizh a-bezh.

Er par denel n'eo ket ganeomp ar voul tamm ebet. En degouezhioù-mañ, gant ma ya ar Spered da vezañ trec'h war an Danvez e ya d'an Emsav sezizañ an uhelidi. Ma ya Moloch da ren a-raok e c'hellimp frammañ ac'hanomp war savlec'hioù deskadurel ez aimp da goll. Hag ur brezegenn c'houllo a vo ac'hanomp !

[2]

Etre an daou vrezel-bed e stourmas F Jaffrennou evit ar brezhoneg hag e klaskas broudañ ar Vretoned da chom stag ouzh o gwrizioù ha hengounioù. Evel un toullad kefredourien vreton eus Emsav brezhonek ar mare-se, levezonet gant emsav Kembre, e oa ezel Taldir eus Goursez Breizh, a glaskas kas war-raok. D'ar 1añ a viz Kerzu 1940 e sinas, a-gevret gant Markiz an Estourbeillon ha Roparz Hemon, ur reketig anvet Placet au Maréchal Pétain, Chef de l’État Français evit ma vije kelennet ar brezhoneg er skolioù.[3]

E dibenn an Eil Brezel-bed e voe karc'hariet Taldir e toull-bac'h Kemper evel ar pep brasañ eus an emsaverien bolitikel ha sevenadurel vreizhat. Tamallet e oa dezhañ bezañ flatret lervdier Adolf ar Gwazhioù, ar pezh a nac'has groñs. Kondaonet e voe ha harluet da Vro-C'hall, difennet ma voe outañ chom da vevañ e Breizh. Mervel a reas eno en harlu e Brageirac, Okitania. Skrivet en deus Taldir ur pikol deizlevr brezel, diwar-benn ar Brezel-bed Kentañ hag an Eil Brezel-bed. E Levraoueg Vroadel Kembre en Aberystwyth eo miret darn e eñvorennoù chomet diembann.

Bez Taldir e bered Karaez

Oberennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Buez Sant Erwan, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1896. C'hoariva.
  • Buez Sant Briek, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1896.
  • An Hirvoudou, Sant-Brieg, moul. Prudhomme, 1899. Barzhonegoù.
  • Gwerziou AbHerve ha Taldir, brezouneg ha keumraeg kenver-ouz-kenver, Sant-Brieg, moul. Gwion, 1899.
  • C'hoari fentus ar bourc'hiz lorc'hus, pe histor plijadurus eun aotrou divrezhounek deut da veza eur Breizad mad (3 arvest), Montroulez, moul. Hamon, 1899.
  • An Delen Dir, Sant-Brieg, moul. Prudhomme, 1900. Barzhonegoù.
  • Nigoudenn Berehar mestr-skol (2 arvest), Montroulez, emb. La Résistance, 1900.
  • En tu all d'ar maro, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1900.
  • Kanaouennou brezhonek, (3 levr), Gwened, moul. Lafolye, 1900-1901.
  • Kanaouennou poblus (war follennou distag), Karaez, moul. Ar Bobl, 1902-1914.
  • Barzaz Taldir Ab Herninn, Pariz, moul. Champion, 1903, 1911, 1923 ha 1934. Barzhonegoù.
  • Pontkallek, pe buez kaër ha maro mad eun dijentil a Vreiz, bet dibennet e Naoned er bloavez 1720 (5 arvest), Brest, moul. Derrien, 1903.
  • Ar barz hag ar prokulor, (4 arvest), Karaez, moulerezh Ar Bobl, 1904.
  • Janedig ar plac'h divroet, (2 arvest), Karaez, Ar Bobl, 1904.
  • Malo Korret an Tour d'Auvergne, (4 arvest), Karaez, Ar Bobl, 1906.
  • Seiz-ha-seiz-ugent divunaden, Karaez, Ar Bobl, 1908.
  • Breiziz 1810-1910, Karaez, moul. Ar Bobl, 1901.
  • Teatr brezonek poblus, (teskad), Karaez, Ar Bobl, 1911.
  • La genèse d'un mouvement - Ganedigez eun emzao, Karaez, Ar Bobl, 1912.
  • Prosper Proux, studiadenn war e vuhez, e lizerou, e varzoniez, (tezenn), Karaez, Ar Bobl, 1913.
  • Giriadur Gallek ha Brezonnek - Le grand dictionnaire français-breton de poche, Karaez, Ar Bobl, 1914.
  • Kenteliou labour-douar gant Gwilherm, mêrour, Karaez, Ar Bobl, 1914.
  • Histoire anecdotique de Carhaix, (Ancienne vorganium) en sept veillées, contée par un Génie romain, 1924 ; ademb. Kemper, moul. ATR, 1984. Istor lec'hel.
  • 20 chansons populaires pour les Écoles de Bretagne sur les airs du Folklore celtique. Chant Breton et Chant Français, 1936 ; ademb. Pariz, moul. H Lemoine, 1954.
  • Kanaouennou evit ar yaouankiz, Gwened, 1942.
  • Ur wech e oa... Envorennou yaouankiz, Brest, emb. Armorica, 1944, 218 p. ; ademb. Ur wech e oa... ur c'hrennard, un deskard, ur soudard, Lesneven, emb. Mouladurioù Hor Yezh, 1985, 288 p. Embuhezskrid.
  • Trois Orphées aux enfers, asambles gant Ronan Pichery-Abroc'hell hag Auguste Boncors, 1952.

Levrlennadurezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. ↑ Bergerac hervez ar stumm ofisiel gallek.
  2. ↑ Arroudennet an destenn c'hallek orin gant Ronan Caerléon, Complots pour une république bretonne, La Table ronde, 1968, p. 111.
  3. ↑ Gw. Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved, Levrenn gentañ, Frañsez Favereau, pajenn 71.


   
s:Degemer:Brezhoneg

Sellet er Wikimammenn : Frañsez Jaffrennou.

Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Frañsez_Jaffrennou&oldid=1886727 »