Frañsez Jaffrennou

Frañsez Jaffrennou
Frañsez Jaffrennou, e Kendalc'h keltiek Caernarfon e 1904
Anv ofisiel	François Joseph Claude Jaffrennou
Anv pluenn	Julien Carentoir Fanch Ar Furcher Gwilherm Herninn Jean du Tacotac Taldir Taldir ab Herninn Teod Lem Wel Skler
Obererezh	Barzh, kazetenner, saver pezhioù-c'hoari
Ganedigezh	d'ar 15 a viz Meurzh 1879 e Karnoed, Kernev, Breizh
Marv	d'ar 23 a viz Meurzh 1956 e Brageirac, Okitania
Yezh skrivañ	Brezhoneg Galleg
Oberennoù pennañ
An Hirvoudoù An Delenn Dir Prosper Proux, studiadenn war e vuhez, e lizerou, e varzoniez (tezenn) Ur wech e oa... ur c'hrennard, un deskard, ur soudard

Bez Taldir e bered Karaez

Frañsez Jaffrennou, Taldir e lesanv, a oa ur c'hazetenner, un drouiz, ur skrivagner brezhonek hag un emsaver breizhat, ganet e Karnoed d'ar 15 a viz Meurzh 1879 ha marvet d'ar 26 a viz Meurzh 1956 e Brageirac (departamant an Dordogne, en Okitania).

Mab e oa da Glaoda Jaffrennou, bet noter e Karnoed ha da Anna Roparzh, eus Bolazeg. Tad e oa d'ar soner Gweltaz Jaffrennou.

Buhez

Goude e studi e skolaj Itron-Varia Wengamp ez eas da hini Sant Charlez e Sant-Brieg. Eno e reas anaoudegezh gant Frañsez Vallée, a oa kelenner war ar brezhoneg.

E Roazhon e tapas e aotreegezh war ar gwir, evel e dad, dre heuliañ kentelioù brezhoneg Joseph Loth, asambles gant Pêr ar Rouz. Tremen a reas un doktorelezh lennegezh, e brezhoneg, diwar-benn ar barzh ha kaner Prosper Proux. Bet eo Taldir an den kentañ o skrivañ un dezenn skol-veur e brezhoneg. Er bloaz 1900 e savas strollad ar "Studieren Vreton" gant Leon ar Berr. Er bloaz 1903 en doa tapet lakaat anaout "Bro Goz ma Zadou" da "gan broadel" e kendalc'h URB (Union Régionaliste Bretonne).

Etre an daou vrezel-bed e stourmas Taldir evit ar brezhoneg hag e klaskas broudañ ar Vretoned da chom stag ouzh o gwrizioù ha hengounioù. Staliet e Karaez ez eas war ar vicher a varc'hadour gwin. E brezhoneg e tesavas e vugale, ar pezh a oa dibaot-kaer a-berzh ur bourc'hiz ; an hini nemetañ e kêr Garaez e voe oc'h ober kement-se. Sevel a reas ur gelaouenn viziek e brezhoneg anvet Ar Vro, hag ur gazetenn sizhuniek e brezhoneg hag e galleg anvet Ar Bobl, a oa skignet er Poc'hêr. Evel un toullad kefredourien vreton eus Emsav brezhonek ar mare-se, levezonet gant emsav Kembre, e oa ezel Taldir eus Goursez Breizh, a glaskas kas war-raok. Unan eus ar re gentañ a ziazezas gouelioù breizhek e voe Taldir ivez.

D'ar 1añ a viz Kerzu 1940 e sinas, a-gevret gant Markiz an Estourbeillon ha Roparz Hemon, ur reketig anvet Placet au Maréchal Pétain, Chef de l’État Français evit ma vije kelennet ar brezhoneg er skolioù.

E dibenn an Eil Brezel-bed e voe karc'hariet Taldir e toull-bac'h Maezgloagen e Kemper evel ar pep brasañ eus an emsaverien bolitikel ha sevenadurel vreizhat. Tamallet e oa dezhañ bezañ flatret lervdier ar Gwazhioù, ar pezh a nac'has groñs. Kondaonet e voe ha harluet da Vro-C'hall, difennet ma voe outañ chom da vevañ e Breizh. Mervel a reas eno en harlu e Brageirac, Okitania. Skrivet en deus Taldir ur pikol deizlevr brezel, diwar-benn ar Brezel-bed Kentañ hag an Eil Brezel-bed. E Levraoueg Vroadel Kembre en Aberystwyth eo miret e eñvorennoù chomet diembann.

Brudet eo e eñvorennoù ha gantañ eo bet savet Bro gozh ma zadoù.

Oberennoù

• Buez Sant Erwan, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1896.
• Buez Sant Briek, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1896.
• An Hirvoudou, Sant-Brieg, moul. Prudhomme, 1899.
• Gwerziou AbHerve ha Taldir, brezouneg ha keumraeg kenver-ouz-kenver, Sant-Brieg, moul. Gwion, 1899.
• C'hoari fentus ar bourc'hiz lorc'hus, pe histor plijadurus eun aotrou divrezhounek deut da veza eur Breizad mad (3 arvest), Montroulez, moul. Hamon, 1899.
• An Delen Dir, Sant-Brieg, moul. Prudhomme, 1900.
• Nigoudenn Berehar mestr-skol (2 arvest), Montroulez, emb. La Résistance, 1900.
• En tu all d'ar maro, Sant-Brieg, moul. Sant Gwilherm, 1900.
• Kanaouennou brezhonek, (3 levr), Gwened, moul. Lafolye, 1900-1901.
• Kanaouennou poblus (war follennou distag), Karaez, moul. Ar Bobl, 1902-1914.
• Barzaz Taldir Ab Herninn, Pariz, moul. Champion, 1903, 1911, 1923 ha 1934.
• Pontkallek, pe buez kaër ha maro mad eun dijentil a Vreiz, bet dibennet e Naoned er bloavez 1720 (5 arvest), Brest, moul. Derrien, 1903.
• Ar barz hag ar prokulor, (4 arvest), Karaez, moulerezh Ar Bobl, 1904.
• Janedig ar plac'h divroet, (2 arvest), Karaez, Ar Bobl, 1904.
• Malo Korret an Tour d'Auvergne, (4 arvest), Karaez, Ar Bobl, 1906.
• Seiz-ha-seiz-ugent divunaden, Karaez, Ar Bobl, 1908.
• Breiziz 1810-1910, Karaez, moul. Ar Bobl, 1901.
• Teatr brezonek poblus, (teskad), Karaez, Ar Bobl, 1911.
• La genèse d'un mouvement - Ganedigez eun emzao, Karaez, Ar Bobl, 1912.
• Prosper Proux, studiadenn war e vuhez, e lizerou, e varzoniez, (tezenn), Karaez, Ar Bobl, 1913.
• Giriadur Gallek ha Brezonnek - Le grand dictionnaire français-breton de poche, Karaez, Ar Bobl, 1914.
• Kenteliou labour-douar gant Gwilherm, mêrour, Karaez, Ar Bobl, 1914.
• Histoire anecdotique de Carhaix, (Ancienne vorganium) en sept veillées, contée par un Génie romain, 1924 ; ademb. Kemper, moul. ATR, 1984.
• 20 chansons populaires pour les Écoles de Bretagne sur les airs du Folklore celtique. Chant Breton et Chant Français, 1936 ; ademb. Pariz, moul. H Lemoine, 1954.
• Kanaouennou evit ar yaouankiz, Gwened, 1942.
• Ur wech e oa... Envorennou yaouankiz, Brest, emb. Armorica, 1944, 218 p. ; ademb. Ur wech e oa... ur c'hrennard, un deskard, ur soudard, Lesneven, emb. Mouladurioù Hor Yezh, 1985, 288 p.
• Trois Orphées aux enfers, asambles gant Ronan Pichery-Abroc'hell hag Auguste Boncors, 1952.