Jarl Priel
| Jarl Priel | |
|---|---|
 Jarl Priel e Priel e 1960 | |
| Anv ofisiel | Charles Joseph Marie Trémel |
| Anv pluenn | Jarl Priel |
| Obererezh | Skrivagner, dramaour, kelenner war ar galleg, milour gall |
| Ganedigezh | 23 a viz Ebrel 1885 Priel, Breizh |
| Marv | 19 a viz Eost 1965 Marselha, Bro-C'hall |
| Yezh skrivañ | Brezhoneg, galleg |
| Oberennoù pennañ | |
| Ar spontailh • Va zammig buhez • Va buhez e Rusia • Amañ hag ahont • An teirgwern Pembroke | |
kemmañ  |
|
Anavezet eo Charles Tremel dindan an anv-pluenn Jarl Priel (distaget [pri'ɛl]), diwar anv parrez Priel, ma oa ganet, tostik-tost ouzh Landreger. Ganet e oa e 1885, e Priel eta ; mont a reas da Anaon d'an 19 a viz Eost 1965, e Marselha.
E vuhez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Yaouankiz
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ganet eo bet Charles Tremel e Priel d'an 23 a viz Ebrel 1885. Mab e oa da Erwan-Vari Dremel ha da Ann-Mari an Aubin hag a oa o terc'hel ostaleri ha ti-butun e Priel. Ober a reas e studi e kloerdi bihan Landreger e-lec'h ma kasas ur strollad c'hoariva en-dro. Skrivañ a reas meur a bezhig evitañ. Goude bezañ tapet e ziv vachelouriezh, ez eas da Vrest ma sonas e-barzh laz-seniñ ar morlu e-pad pemp bloaz. Er gêr-se e kejas gant Jeanne-Marie Brenchereau, ur C'hallez ganet e 1881 e Rochefort-sur-Mer (Charente-Inférieure)[1], kelennerez war ar galleg, a oa o labourat e Bro-Rusia. Echu gantañ e amzer vartolod ez eas d'he bete da vMoskov e-lec'h ma timezjont e 1911 en iliz Sant-Loeiz-ar-C'hallaoued, d'an 23 a viz Ebrel.
Eus Rusia da Bolonia
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Galleg a gelennas Charles Tremel, evel e wreg, e Borovitchi, e-pad tri bloaz met, pa savas ar brezel er bloaz 1914, e rankas distreiñ da Vro-C'hall da vont d'ar brezel. Pa'z erruas an teir brigadenn rusian e Bro-C'hall e voe dibabet da jubennour en o zouez. Koulskoude pa grogas an Dispac'h e Rusia er bloaz 1917, e nac'has ar Rusianed kenderc'hel da vrezeliañ e Bro-C'hall. Kaset e voent eta da Vro-Aljeria ha Tremel ganto. Chom a reas er vro-se e-pad pemp bloaz ha da c'houde e voe galvet da jubennour e Polonia e-lec'h ma chomas pemp bloaz c'hoazh. Labourat a reas evit an eil burev eno e-pad ar brezel a-enep an URSS.
E resped e galleg
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E Warszawa eo e skrivas e galleg e bezh-c'hoari, Les risques de la vertu. Kas a reas anezhañ da Charles Dullin ha c'hoariet e voe diouzhtu e c'hoarilec'h an « Atelier » e 1923.
Er bloaz 1928 e tistroas da Bariz hag eno e kendalc'has e-pad ur pennad da vezañ jubenner e Ministrerezh ar Brezel. Aet skuizh avat o vezañ chomet keit-all dindan ar gouarnamant, e roas e zilez hag e teuas da vezañ neuze sekretour e geneil Charles Dullin. En « Atelier » e reas anaoudegezh gant c'hoarierien ha skrivagnerien hollvrudet evel Louis Jouvet, Baty, Copeau, Sacha Pitoeff, Armand Salacrou, Marcel Achard, Jules Romain, ha Michel Simon. E keit-se e skrivas, e galleg, daou romant : Le trois-mâts errant ha Sous la faucille et le marteau hag ivez meur a zanevell evit kelaouennoù evel Le Mercure de France, Les oeuvres libres, Candide, Gringoire pe Les Marges.
Meulet e voe e romant enepbolchevik Sous la faucille et le marteau gant ar gazetenn c'hall L'Action Française[2].
Skoet gant ar boan-avu e 1935 e rankas mont kuit eus Pariz ha klask repu en Antibes da gentañ ha, goude-se, e Priel, e barrez c'henidik.
An distro d'e yezh c'henidik
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E-pad ar brezel-bed diwezhañ, e 1942, e krogas da skrivañ e yezh e gavell. E oberenn gentañ a voe An dakenn dour, ur pezhig en ur arvest, displeget da-geñver gouelioù Bleun-Brug Landreger, e miz Eost 1942, gant Jarl Priel e penn ur strollad c'hoarierien savet ha renet gantañ. Ur mestr war ar c'hoariva a voe Jarl Priel. Meur a bezh berr a savas goude-se, da skouer Ar vatezh vihan, Kleñved an Togn. Pelloc'h e skrivas pezhiou-c'hoari hiroc'h evel Ar spontailh pe Kazh ha Logodenn, tri arvest enno o-daou... ha kalz a re all. Arabat ankounac'haat roll Salaun ar Foll c'hoariet gantañ, er bloaz 1953, e film Herri Kaouisin : Le mystère du Folgoët, o tiskouez evel-se un tu all eus e zonezonoù. Er bloavezhioù diwezhañ, tremenet e Priel, e skrivas e eñvorennoù diwar goulenn Ronan Huon ha Pêr Denez, renerien Al Liamm. Tri levr a zeuas er-maez, eus 1954 da 1957, o tisplegañ gant kalz a fentigellerezh tregeriat, buhez virvidik an oberour.
E 1951 e teuas da vezañ drouiz[3].
Mervel a reas e wreg e 1956. Ne c'hellas ket ar skrivagner kozh chom e-unan en e di e Krec'h Eliez e Priel rak war wanaat ez ae e yec'hed. E 1963 ez eas da vMarselha da vevañ da di e verc'h Anna hag eno e varvas daou vloaz goude.
Ur blakenn-eñvor a voe staget ouzh ti-kêr Priel, e 1985, da-geñver ugentvet deiz-ha-bloaz marv bugel ar c'horn-bro ha kantvet deiz-ha-bloaz e c'hanedigezh.
Oberennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E galleg
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Les risques de la vertu, 1923 (pezh-c'hoari)
- Les arts et la musique en Russie soviétique, e Les Marges - tome XXIX, N° 117 - 21e année. Paris, Librairie de France, 15 mars 1924
- L'affaire Bombille, e Les Œuvres libres N° 66. Paris, Arthème Fayard, octobre 1926
- Cincinnatus au Pays des Soviets, e Les Œuvres libres N° 74. Paris, Arthème Fayard, juin 1927
- Barbe-Rouge, e Les Œuvres libres N° 133. Paris, Arthème Fayard, juillet 1932
- Le trois-mâts errant. Paris, Les Éditions des Portiques, 1931. 252 pajenn
- Sous la faucille et le marteau. Paris, Arthème Fayard, 1928. 251 pajenn. (adembannadur eus Cincinnatus au Pays des Soviets)[4]
- Tarass Boulba, Nikolai Gogol. Paris, à l'enseigne du pot cassé, 1927. In-8, 211 pajenn. Skeudennoù gant Alexandra Potozky-Stchekotikhina. Tennadenn niverennet war Chesterfield
- Veillées d'Ukraine, Nikolai Gogol. Paris, à l'enseigne du pot cassé, 1928. 2 levrenn in-12, 219-216 pajenn. Skeudennoù gant Henry Chapron. Tennadenn niverennet war Chesterfield
- Tarass Boulba, Nikolai Gogol. Paris, Éditions de La Pléiade, 1931. 29 dour-kreñv e liv gant A. Grinevsky, 12 anezho er-maez eus an testenn. Tennadenn a 100 skouerenn
- Epîtres des hommes obscurs (troet diwar Epistolae obscurorum virorum), Ulrich von Hutten, Pariz, à l'enseigne du Pot Cassé, 1933[5]
- Livre des colloques, Érasme. Paris, à l'enseigne du pot cassé, 1934-1936. 4 levrenn (rannoù 2 da 5 eus Œuvres d'Érasme de Rotterdam) in-8 bihan, 286-286-252-254 pajenn. Skeudennoù gant Albert Puyplat ha A.-F. Cosÿns. Tennadenn a 3 000 skouerenn war Bornéo
- Veillées d'Ukraine, Nikolai Gogol, nouvelle édition. Paris, Éditions Émile-Paul Frères, 1936. In-8, 201 pajenn
- La foire de Sorochiniets, Nikolai Gogol. Paris, Éditions Galatea, 1945. In-4, 80 pajenn, e follennoù dindan goloenn adpleget, golo ha bouest. 13 dour-kreñv orin gant Véra, 11 anezho pajenn leun. Tennadenn a 300 skouerenn niverennet
- Vie d'Érasme, e L'éloge de la folie. Paris, à l'enseigne du pot cassé, 1946
- Mirgorod Tarass Boulba, Nikolai Gogol, traduction de Charles Tremel. Paris, Éditions du Chêne, 1947. 220 pajenn
- Éternels compagnons de route. Lermontov, Dostoievski, Gontcharov, Maïkov, Tioutchev, Pouchkine, Dimitri Merejkowski. Troet gant Jarl Priel ha Maurice Prozor. Paris, Albin Michel, 1949. In-8, 330 pajenn
- Tarass Boulba, Nikolai Gogol. Paris, Éditions G.P., 1957. 254 pajenn. War dro 60 skeudenn e du pe e liv
- Invitation au supplice, Vladimir Nabokov. Paris, Gallimard, 1960. In-8, 267 pajenn. Tennadenn-beg (66 skouerenn niverennet war leuegen neud-rik Lafuma-Navarre)
- Lolita, Vladimir Nabokov, troet gantañ
E brezhoneg
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Levrioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Tri devezhour evit an eost, Embannadurioù Al Liamm,
- Va Zammig Buhez, Embannadurioù Al Liamm, kentañ mouladur 1954, eil mouladur pevare trimiziad 1975 (tennadenn a 70 skouerenn war baper kaer "Ingres"). A-hed ar 193 pajenn e kont ar skrivagner, gant kalz a fent e doare Treger, al lodenn gentañ eus e vuhez virvidik.
- Va Buhez e Rusia, Embannadurioù Al Liamm, 1955 (emvuhezskrid). 192 pajenn. Tennadenn a 100 skouerenn, 50 anezho war baper leuegen neud disi "Rives" ha 50 all war "Alfa Mousse".
- Amañ hag Ahont, Embannadurioù Al Liamm, 1957 (emvuhezskrid). E vuhez e Pariz e-metoù ar c'hoariva.
- An Teirgwern Pembroke, Embannadurioù Al Liamm, 1959 ; eil embannadur, Embannadurioù An Here-Al Liamm 2002. Al levr en doa skrivet e galleg da-gentañ, dindan an titl: Le Trois-mâts errant.
Pennadoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- C'hoariva
- An Dakenn dour. SAV, niverenn 25, Diskar-Amzer 1942.
- Ar Baleer-Bro. SAV, niverenn 26, Goañv 1943.
- Ar Vatez vihan. SAV, niverenn 29, Diskar-amzer 1943.
- An dakenn dour e C'hoariva brezhonek - Pemp pezh-c'hoari berr. Brest, Skridoù Breizh, kentañ trimiziad 1944. In-12, 146 pajenn
- Tri devezhour evit an eost (arvest kentañ). Al Liamm, 16/35, Gwengolo-Here 1949.
- Tri devezhour evit an eost (eil arvest). Al Liamm, 17/19, Du-Kerzu 1949.
- Paotr e Varv Ruz. Al Liamm, 19/24, Meurzh-Ebrel 1950.
- En-dro da Vari-Sent.... Al Liamm, 23/21, Du-Kerzu 1950.
- Ar spontailh - PEZH-C'HOARI E TRI ARVEST gant teir skeudenn. Al Liamm - Tir na n-og, trede trimiziad 1950. In-8, 167 pajenn. Tennadenn a 300 skouerenn war baper leuegen Alfa.
- Gwener ar Groaz. Al Liamm, 25/33, Meurzh-Ebrel 1951.
- Kleñved an Togn. Al Liamm, 30/29, Genver-C'hwevrer 1952.
- Erin Go Bragh. Al Liamm, 70/336, Gwengolo-Here 1958.
- ??? diwar ar pezh-c'hoari Shall We Join the Ladies? gant J. M. Barrie troet diwar ar saozneg gant Jarl Priel. Al Liamm, 72/34, Genver-C'hwevrer 1959.
- Gouel Sant Jakez. Al Liamm, 83/364, Du-Kerzu 1960.
- Kazh ha Logodenn. Al Liamm, 90/29, Genver-C'hwevrer 1962.
- Kazh ha Logodenn. Al Liamm, 91/116, Meurzh-Ebrel 1962.
- Kazh ha Logodenn. Al Liamm, 92/196, Mae-Mezheven 1962.
- Nag a Wad. Al Liamm, 112/301, Gwengolo-Here 1965.
- Danevelloù
- Al lestr «Pembroke». Al Liamm 35/19 Du-Kerzu 1952 Genver-C'hwevrer 1954
- Ar c'hi Nikolaz Nikitin & Jarl Priel. Al Liamm 42/7 Genver-C'hwevrer 1954
- Va Zammig Buhez", Al Liamm 44/70e Mae-Mezheven 1954
- Sachka ar bugel naoniek", Vasili Ivanovski & *Jarl Priel, Al Liamm 49/22 Meurzh-Ebrel 1955
- Va Buhez e Rusia. Al Liamm, 1955
- Miss Redfern". Al Liamm 58/13 Gwengolo-Here 1956
- Israel" Léon Luntz & Jarl Priel, Al Liamm 65/26 Du-Kerzu 1957
- Amañ hag Ahont. Al Liamm, 1957
- An Intañv. Al Liamm 67/91 Meurzh-Ebrel 1958 Gouere-Eost 1958
- Olga. Al Liamm 69/257 Gouere-Eost 1958
- Bran ar mezeg. Al Liamm 77/398 Du-Kerzu 1959
- AN TEIRGWERN PEMBROKE. Al Liamm, 1959
- Ar vorverc'h. Al Liamm 79/72 Meurzh-Ebrel 1960
- Ar maltouter skosat. Al Liamm 86/150 Mae-Mezheven 1961
- Vasili. Al Liamm 99/261 Gouere-Eost 1963
- An eil Sul goude ar Pantekost. Al Liamm 103/101 Meurzh-Ebrel 1964
- Va zammig buhez. Al Liamm, 1975. In-12, 193 pajenn
- Traoù all
- "Piv eo I. Babel ?" (Studi), Al Liamm 46/23 Gwengolo-Here 1954
- "Lizheroù Jarl Priel da Ronan Huon", Al Liamm 339/3 Eost 2003
- "Ul lizher da Ronan Huon (lizher dornskrivet)", Al Liamm 339/47 Eost 2003
- "Prezegenn aozet evit Kamp ar Vrezhonegerien", Al Liamm 339/49 Eost 2003
- "Er c'hoariva l'Atelier" (Prezegenn), gant Charles Dullin, Al Liamm 339/71 Eost 2003
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Geriadur ar skrivagnerien hag ar yezhourien, Lukian Raoul, Al Liamm 1992.
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Skol Vreiz niv. 44, 1976, p. 19
- ↑ L'Action Française - N°141 - Dimanche 20 Mai 1928, p. 5f.
- ↑ Bulletin d'Informations Plouguiellois, Numéro spécial, Mae 1985, p. 19
- ↑ Bulletin d'Informations Plouguiellois, Numéro spécial, Mae 1985, p. 24
- ↑ Adembannet e 1997 gant Ressouvenances