Brezel-bed kentañ

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.

Perzhidi er Brezel-Bed kentañ
██ Kevredidi hag o zrevadennoù
██ Impalaeriezhioù Kreiz hag o zrevadennoù

██ Stadoù neptu

Ar Brezel-bed kentañ pe Brezel Bras a zo ur brezel hag a c'hoarvezas en Europa dreist-holl etre 1914 ha 1918. Eno eo e c'hoarvezas an emgannoù brasañ met brezel a voe en holl gevandirioù hag en holl gornioù ar bed, war zouar ha war vor, hag en oabl ivez evit ar wech kentañ.

Brezel-bed, a vez laret, rak ar wech kentañ e voe gwelout kemend-all a vroioù o kemer perzh. Koulskoude, a-raok ma strakas an Eil Brezel-bed e veze anvet ar Brezel Bras, ha soñjal a rae d'an dud e vije an hini diwezhañ. E galleg e oa bet savet al lesanv La Der des Ders.

E-pad an hañv 1914 e strakas ar brezel-se da-heul Gwalldaol Sarajevo d'an 28 a viz Mezheven, drouklazh an arc'hdug Franz Ferdinand von Österreich-Este, pennhêr impalaeriezh Aostria-Hungaria, hag e bried, dugez Hohenberg, gant ar broadelour serb, eus Bosnia, Gavrilo Princip.

Bloavezh 1918, ar Galloudoù kreiz a oa krog da gouezhañ; Bulgaria a sine un arsav-brezel d'an 29 a viz Gwengolo, an Ottomaned d'an 31 a viz Here, Aostria-Hungaria d'an 3 a viz Du. E-unan, gant an Dispac'h Alaman o sevel hag ul lu o vont da emsevel, ar C'haiser Wilhelm a zilez an tron d'an 9 a viz Du, hag ar gouarnamant alaman nevez a sin an arsav-brezel d'an 11 a viz Du 1918, oc'h echuiñ ar brezel. D'an 11 a viz Du 1918 e Koadeg Compiègne e voe sinet an arsav-brezel, ha d'an 28 a viz Mezheven 1919 e voe sinet ar peoc'h (Feur-emglev Versailhez).

Ar Brezel Bras a zo bet unan eus gwasañ brezelioù istor Mab-den gant un 9 milion soudard lazhet gant 23 milion gloazet, ouzhpenn 5 milion trevour a oa bet lazhet gant obererezhioù milourel, naonegezh ha kleñvedoù.

Anvioù ar brezel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An anv brezel-bed a zo bet krouet e miz Gwengolo 1914 gant ar biologour ha prederour alaman Ernst Haeckel. Embannet en doa "there is no doubt that the course and character of the feared 'European War' ... will become the first world war in the full sense of the word," er gazetenn The Indianapolis Star d'an 20 a viz Gwengolo 1914. An droienn Kentañ Brezel-bed a oa bet implijet gant al Letanant-koronal Charles à Court Repington, evel titl e skrid-buhez embannet 1920). Skrivet en doa e oa bet o eskemm a-zivout an droienn-se gant ar Major Johnstone eus Skol-veur Harvard d'an 10 a viz Gwengolo 1918.

Breizh hag ar C'hentañ Brezel-bed[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Drastus e voe ar Brezel bras evit Breizh war meur a zachenn, sokial, denel.

El lennegezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Nebeut oberennoù en brezhoneg a zo bet a-ziwar ar C'hentañ Brezel-bed.

Dremm an Ankou, gant Abeozen (Fañch Elies). Ur sell peoc'hgarour gant ur breton bet mac'hagnet gant ar gazoù brezel.
Kammdro en Ankeu, gant Loeiz Herrieu, rentañ kont a-zeiz da-zeiz eus ar brezel dre sell ur soudard re gozh evit bezañ en Talbenn met kaset da gemer perzh er brezel fol memestra.
Ar en deulin, Ar hentoù ar brezel, gant Yann-Bêr Kalloc'h, sell ur c'hadour breton broadelour^[1].
Dek devezh e Verdun gant Jules Gros, rentañ-kont brezel^[2].
Notennoù brezel gant Aogust Bôcher.
War hent ar ger. Istor tri brizonier breizat e-pad ar brezel bras 1914-1918 skrivet gant unan anê, gant Pêr-Mari Lec'hvien
Barzhonegoù war an talbenn gant Yann Mari Normand^[3].

Talbennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Talbenn an Ijzer.

Emgannoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

e Belgia e 1914 :
- 5-16 a viz Eost : Seziz Liège,
- 12 a viz Eost : Emgann Halen,
- 21-23 a viz Eost : Emgann Charleroi,
- 22 a viz Eost : Emgann Rossignol,
- 9-10 a viz Here : Emgann Melle,
- 16 a viz Here-10 a viz Du : Emgann Diksmuide.
e Bro-C'hall :
e lec'hioù arall :
- 26-30 a viz Eost 1914 : Emgann Tannenberg,
- 25 a viz Ebrel 1915-9 a viz Genver 1916 : Emgann an Dardanelled,
- 24 a viz Here-9 a viz Du 1917 : Emgann Caporetto.

Pennadoù kar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Roll emgannoù ar Brezel-bed kentañ.

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

http://enenvor.fr/eeo_revue/numero_7/six_mois_en_champagne_ou_le_tres_long_1915_du_47e_regiment_d_infanterie_1er_janvier_25_juin_1916.html

Notennoù ha daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

↑ "Waraok, Kelt mat! Ha tenn ha sko! Kouezh mar kouezezh, 'vit ar vro eo! Met sko, sko, sko! O breur, sko! Hep ehan, hep diskuizh, hep truez, tan dezhañ! Lazh ha tag, p'en deo ret! O breur lazh! Bez ar frailh hag a val, ar garreg hag a flastr, ar gurun a freuz, ar mor a veuz: bez ar C'hadour. Dalc'h koun e oa da gourdadoù kaored divent a grene Germania dirak sell o lagad."
↑ «en kreizig-kreiz rannvro Arras, e-deroù miz Here 1914. Toullet hon devoa trañcheoù en derc'hent. Hag e oamp distroet a-drêk evit kousket er c'hraoù-foen. An deiz war-lerc'h e oamp prest da vont e-barzh hon trañcheoù. Reiñ a reas kement-se ar C'horonal gourc'hemenn deomp : «Baïonnette au canon, en avant!». «Ha ni neuze da vont war-raok. Ar blaenenn an hini e oa, parkeier ken plaen hag an dorn. O kregiñ da glevet ar boledoù o c'hwibanaat em divskouarn e oan pa welis a-daol-trumm brageier ruz o fontañ er pradoù beterabez. Redek hon devoa graet evel-henn e-pad un degad a vunutennoù kent kavout goudor a-drêk ur c'hleuzig. Steudennet e voemp koulskoude gant an Alamaniz ha setu an obuzioù oc'h arruout dre amañ. Klevout a ris unan dioute o lavarout : «Celui-là est pour moi, je vais mourir». Un aspedenn a ris neuze : «Santez Anna Wened, savetaet din ma buhez!». An amzer em boe bet da gas ma fal d'un dorn d'egile pa flastras un obuz daou vetrad ac'hane. Stekiñ a reas kement-mañ ma fal. Un frapadig amzer goude e saven hag e c'halven ma c'hamaladed. Den na respontas din : a-gleiz kement hag a-zehoù, bez' e oa pemp pe c'hwec'h den astennet, marv. An hini manet bev nemetañ e oan.»
↑ Dastumad embannet gant TIR, 2018

[1] "Waraok, Kelt mat! Ha tenn ha sko! Kouezh mar kouezezh, 'vit ar vro eo! Met sko, sko, sko! O breur, sko! Hep ehan, hep diskuizh, hep truez, tan dezhañ! Lazh ha tag, p'en deo ret! O breur lazh! Bez ar frailh hag a val, ar garreg hag a flastr, ar gurun a freuz, ar mor a veuz: bez ar C'hadour. Dalc'h koun e oa da gourdadoù kaored divent a grene Germania dirak sell o lagad."

[2] «en kreizig-kreiz rannvro Arras, e-deroù miz Here 1914. Toullet hon devoa trañcheoù en derc'hent. Hag e oamp distroet a-drêk evit kousket er c'hraoù-foen. An deiz war-lerc'h e oamp prest da vont e-barzh hon trañcheoù. Reiñ a reas kement-se ar C'horonal gourc'hemenn deomp : «Baïonnette au canon, en avant!». «Ha ni neuze da vont war-raok. Ar blaenenn an hini e oa, parkeier ken plaen hag an dorn. O kregiñ da glevet ar boledoù o c'hwibanaat em divskouarn e oan pa welis a-daol-trumm brageier ruz o fontañ er pradoù beterabez. Redek hon devoa graet evel-henn e-pad un degad a vunutennoù kent kavout goudor a-drêk ur c'hleuzig. Steudennet e voemp koulskoude gant an Alamaniz ha setu an obuzioù oc'h arruout dre amañ. Klevout a ris unan dioute o lavarout : «Celui-là est pour moi, je vais mourir». Un aspedenn a ris neuze : «Santez Anna Wened, savetaet din ma buhez!». An amzer em boe bet da gas ma fal d'un dorn d'egile pa flastras un obuz daou vetrad ac'hane. Stekiñ a reas kement-mañ ma fal. Un frapadig amzer goude e saven hag e c'halven ma c'hamaladed. Den na respontas din : a-gleiz kement hag a-zehoù, bez' e oa pemp pe c'hwec'h den astennet, marv. An hini manet bev nemetañ e oan.»

[3] Dastumad embannet gant TIR, 2018

[1]

[2]

[3]