Tre ha lanv

Eus Wikipedia

An tre eo ar mare ma vez ar mor o vont war-draoñ, hag al lanv eo pa vez o tont war-grec'h.

Gerioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Tre ha lanv a vez laret e brezhoneg, pe chal ha dichal, e doare ar gwenedeg, met da ziwall zo: lanv ha chal eo ar mor o tont war-grec'h, ha tre ha dichal ar mor o vont war-draoñ.
  • Daere ha dazre a vez lavaret eus an izelvor.
  • Gourlen a vez lavaret ivez pa vez uhelvor.

Mare[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kresk-digresk ar mor a zo anvet ar mareoù, un anadenn a weler war aodoù an holl vorioù bras pa deu ul luskelladur etre live uhel ha live izel e-doug un devezh hepken. An uhelvor a zo pa vez ar mor en e uhelañ hag an daere pe izelvor pa vez en e izelañ.

Amprestet eo bet ar ger mare digant ar galleg marée. Ledanaet eo bet e ster evit ar prantad amzer hir pe verr. Morad a vez lavaret ivez. Implijet e vez ivez evit ar prantad amzer ma ya ar bagoù-pesketa er mor.

Lanv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Al lanv eo lusk live ar mor pa deu war-grec'h bemdez, pe div wech en deiz. Goude dezhañ degouezhout en e uhelañ e ya live ar mor war-draoñ en dro, en ul lusk hag a vez anvet an tre a-hed ar prantad-se.

Gant al lanv hag an tre e vez kaoz eus anadenn ar mareoù, hemañ kaset dindan levezon al Loar hag an Heol. P'emañ live ar mor etre hini al lanv hag hini an tre e vez kaoz eus ar gourlen.

Tre[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An tre eo al lusk a ya div wech an deiz (met unan hepken er Meurvor Habask) gant ar morioù hag ar meurvorioù pa tiskenn o liveoù war-draoñ. Dindan levezon al Loar e c'hoarvez an anadenn-se hag a zeu e digresk c'hwezhadur tolzennadoù an dourioù goude m'eo tremenet ar blanedenn vihan. An daou lusk kontrol, al lanv hag an tre, a zo anadenn ar mareoù. Ur ger all a zo evit an tre : an dichal (kontrol : chal).
P'eo deuet ar mor en e live izelañ emañ an daere pe an izelvor. Pa teu an tre ez eus kasennoù a c'hell bezañ kreñv e lec'hioù strishaet evel an aberioù hag etre an inizi hag ar c'harregoù. Un dañjer bras eo evit an neuñvierien, bigi bihan ha listri hep nerzh poulzerezh.

Orin ar c'hoarvoudenn[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An nerzh desach[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En hor c'hoskoriad an heol, an holl blenedennoù a zo desachet gant an heol hag a tro tro-dro dezhañ. Al lezenn-se prouet gant Newton az a en-dro evit pep blanedenn eus koskoriad an heol. Neuze, 2 astr bennak a zesach egile d'un doare kenfeurel gant mas an astroù ha gant karrez ar bellder a zo etrezo. Da lavaret eo, seul tostoc'h eo an astr diouzh egile ha seul brasoc'h eo, seul kreñvoc'h e vo an nerzh dedenn. An nerzh-se a vo evezhiet war danvezioù distummadus (ar morioù).

An Heol a brodu ur sacherezh bras war an Douar dre ma'z eo ur mas pounner-tre daoust ma'z eo pell-tre ivez eus an Douar (150 million km), al Loar ivez peogwir n'emañ ket pell eus ar blanedenn c'hlas (384400 km). An astroù o deus ul levezon dister war al lanvioù dre ma'z int re bell diouzh ar mor da-geñver o vas.

Nerzh desach an astr a zo un nerzh war-zastum a glask desachaañ pep danvez a c'hell en em zistummañ evel morioù.

An nerzh war-skuilh a zo dleet d'ar fed e tro an astroù tro-dro d'egile. A-enep d'ar sacherezh emañ hag a gempoueze doare ma chom pep astr war e c'helc'hdro. He nerzh a zo dalc'hus e pep poent eus an Douar. An nerzh war-zastumm hag an nerzh a gravitatur war-kuilh a zo kempouezet penn-da-benn e-kreiz an Douar e doare ma n'eus distummadur ebet er poent-mañ hag e doare ma chom an Douar hag al Loar war o gelc'htro. War c'horre an Douar, resultant an nerzh war-skuilh hag an hini war-skamp n'eo ket nul. Ar resultant-se a zo diskouezhet gant un nerzh a zistumme gorre ar meurvorioù: an nerzh produerez al lanvioù eo

Mont en dro al lanv

Lanvioù disheñvel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

4 doare lanv anavezet a zo, disheñvaladus hervez:

  • Lec'hiadur geografikel an anadenn studiet.
  • Pouezioù keñveriet kevrennadoù diouzh deiz ha hanter diouzh-deiz al lanv.

DIOUZH-DEIZ[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Aroueziet eo gant un dare hag ur gourlen dre devezh (pleg-mor Mec'hiko ha Mor Baltek). An traezh bev a zo ar vrasañ pa dremen al Loar tost d'an Trovanoù, al lanv trovanel eo. Izel-tre eo an traezh bev pa dremen al Loar tost da gouiz ar bed. 24e a zo ar vareadegezh .

DAMDIOUZH-DEIZ[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Troiñ an Douar tro-dro d'un ahel e 24e a lak ur poent war he c'horre da en em gavout diouzh renk eus ar c'hostez neinel lec'h m'emañ an nerzh a grou al lanvioù ar c'hreñvañ. 6e dac'houde emañ ar poent-se eus ar c'hostez lec'h m'emañ an nerzh an disterañ, 6e goude c'hoazh emañ ar poent eus tu an nadir lec'h m'emañ ivez al lanvioù ar c'hreñvañ (reverzh) ha 6e c'hoazh war-lerc'h emañ ar poent eus an tu lec'h m'emañ an dedenn an disterañ (marvor).

Neuze ar poent en do gwelet 2 marvor ha 2 reverzhi e 24e, pe 2 lanv kevatal pe dost. An doare lanv-se a vez kavet dreist-holl er meuvor Atlantel hag er mor Breizh.

Mareadegezh an doare dmdiouzh-deiz a zo tost eus an hanter-devezh (12e 25) neuze pep gourlen a zo daleet eus 25 munut

DAMDIOUZH-DEIZ (dizingalded diouzh-deiz)[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Evezhiet e vez 2 darlen ha 2 gourlen dre zevezh met uhelder ar chourlen hag an daere a c'hell bezañ disheñvel mik (meurvor Indian).

KEMMESK[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Bez ez eus gwech 2 daere ha 2 gourlen dre zevezh gwech 1 daere hepken ha 1 c'hourlen (meurvor Habask). 2 droienn a en em gav: pe al Loar a zo e c'heheder (2 c'hourlen, 2 daere) pe emañ troadur al Loar ar vrasañ (1daere, 1 c'hourlen).

Gwagenn lanv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ar morioù ne goloont ket tout gorre an Douar ha levezon al Loar hag an Heol a zo brasoc'h war an donderioù morel bras (meurvorioù Atlantel, Habsk) eget ar mor e-kichen ar bord. Neuze al lanv a grog e-kreiz ar meurvorioù hag a en em led davet ar c'hevandirioù evel ar gwagennoù savet pa vez lakoc'h ur maen da gouezhañ en dour. An dra-se a zispleg perak e zale al lanv war al Loar ha perak n'emañ ket ar c'hourlen d'ar memes eur en ul lec'h hag en ul lec'h all. Emled al lanv hag e amplet a zo diouzh ma ' z eo don pe get ar mor ma'z eo plaen al leur morel hervez e stumm, daoust hag ur c'hleuziad kevandirel a zo, geografiazh an aodoù (bae, kap,...) An efedoù meteo a c'hell levezoniñ al lanv ivez. Un avel lec'hel a c'hell kreñvaat al lanv pe ober ar c'hontrol, gwiroc'h eo war ar plateizoù dizon...

Efed foulin[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

P'en em strishañ an aodoù evel ur foulin, da skouer e bae ar Menez Mikaël bez eus ampladenn uhlder al lanvioù hag a c'hell dibaseal 14 metrad etre ar daere hag ar c'hourlen.

Marvor ha Reverzhi[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Bep miz ez eus 2 reverzhi ha 2 marvor. E-pad ar reverzhioù ar c'hourlen a zo uhel-kenañ hag an daere izel-tre. E-pad ar marvorioù ar c'hemm etre uhelder ar marvor hag hini ar c'hourlen a zo moan ha na zistaol ket eus ul live krenn anvet ar marvor etre.

Bep sizhun, al lanv a bepeilh etre feur uhel ha feur izel. An efed-mañ a zo dleet da koublañ al lanvioù Loarel ha re an Heol.

Efed an Heol a zo tonata efed al Loar:

  • P'emañ an daou astr a-steur an efedoù a zo sommet (Loar Nevez ha Kann al Loar) an draezh bev a zo kreñv. Anvet eo reverzhi pe nevez (nevez bihan evit al Loar Nevez ha nevez bras evit al Loar Gann
  • P'emañ an daou astr a-skouer an efedoù a zo lammet, an traezh bev a zo moan. Komzet e vez neuze eus marvor.

Feurioù al lanvioù a zo kreñvoc'h e-pad ar c'hehidezioù ha moanoc'h e-pad an deizioù gouel (solstis). Bez ez eus ur c'helc'hiad 18 bloazhiek anvet saros, a-benn ma'z eo heñvel pe tost al lanvioù.

Al lanvioù bras[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kenefeder al lanv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Eztaolet e vez e kantvedennoù adalek 20 betek 120. Diskouez a ra nerzh al lanv.

Arsellerezh ar mareoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

War ribloù ar morioù hag an aberioù e vez gwelet live ar mor mont d'ul live uhel hag goude ur prantad amzer berr mont d'ul live izel. Er Meurvor Atlantel e weler ar c'hresk o erruout e-pad un c'hwec'h eurvezh ha memestra evit an digresk. E morioù all e vez kelc'hiadoù hiroc'h. Er Meurvor Habask ez eus mareoù war daouzek eurvezh.
An diforc'hioù etre al liveoù a c'hall bezañ bras : un dek metr bennak e aberioù zo hag ugent kantimetr er morioù kloz pe beuzkloz evel ar Mor Kreizdouarel pe Pleg-mor Mec'hiko.
Dre vras eo strishoc'h an diforc'h war an aodoù sonn hag ar c'hontrol evit an aodoù plat.
War daou boent emañ kelc'hiad ar mareoù, met luskelladurioù kempleshañ a zo pa ne ya ket ar mor er memes live bemdez. Pa 'z eus diforc'hioù bras e lavarer eo mare ar reverzhi.
E Bae Fundy e Kanada e kreder emañ ar mareoù uhelañ e-keñver an daere (al live izelañ), 16 metr er reverzhioù brasañ.

Lavaroù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tro-lavar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Ne ra na tre na lanv: ne ra netra, ne skuizh ket, ne fiñv ket.

Krennlavar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Etre an tre hag al lanv
    E c'hall pep hini skrivañ e anv
    .

Pennadoù kar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]