Gwengamp

Gwengamp
An ti-kêr.
Anv gallek (ofisiel)	Guingamp
Bro istorel	Bro-Dreger
Melestradurezh
Departamant	Aodoù-an-Arvor (isprefeti)
Arondisamant	Gwengamp (pennlec'h)
Kanton	Gwengamp (pennlec'h)
Kod kumun	22070
Kod post	22200
Maer Amzer gefridi	Philippe Le Goff 2020-2026
Etrekumuniezh	Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù (sez)
Bro velestradurel	Bro Gwengamp
Lec'hienn Web	(fr) villeguingamp.bzh
Poblañsouriezh
Poblañs	7 127 ann. (2022)
Stankter	2 090 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 33′ 48″ Norzh 3° 09′ 00″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 93 m bihanañ 62 m — brasañ 126 m
Gorread	3,41 km²
Gwengamp

Gwengamp a zo ur gêr eus Breizh e Bro-Dreger, ur gumun, ur penn-kanton, ha penn-arondisamant. E 2009 e oa 21 645 a dud en unvezh-kêr, ar pevare brasañ en departamant.

Douaroniezh

• Treuzet eo ar gumun gant an Trev.

Dezougen

• 
  An ti-gar.

• War al linennoù hent-houarn Brest Roazhon,

Karaez Gwengamp ha Pempoull Gwengamp emañ Gwengamp.

Anv

• Régis de Saint-Jouan (1990) : "Guemcamp, 1123".
• Bernard Tanguy (1992) : "Wingamp, Guencamp, 1123; Guengamp, 1145; Wengampus, 1151; Wengamp, Guengampus, 1156-1169; Wingamp, 1156-1171; Guengampus, Guingampus, 1235".

Ardamezioù

Hervez ar skeudeunn roet : Treustellet etre argant ha glazur a bevar fezh. Hervez Froger ha Pressensé, war-lerc'h Régis de Saint-Jouan : Treustellet etre glazur hag argant a beder fezh, en Ardamezioù ar Vreuriezh Wenn, bet savet er XIVvet kantved gant Charlez Bleiz. War daolenn levrenn II, p. 10 levr Sigismond Ropartz e kaver « Nobles Bourgeois (Ancien) : "treustellet etre glazur hag argant a bevar fezh" ; Nobles Bourgeois (Moderne) : "treustellet etre argant ha glazur a bevar fezh" ». War adskouer kartenn 1778, er memes levr, e kaver un dresadenn : "treustellet etre argant ha glazur a c'hwec'h pezh", hag a c'hellfe displegañ ar ger triplex er sturienn. Sturienn : Funiculus triplex difficile rumpitur ("Ul liamm tric'hement zo diaes da derriñ").

War un eilskouerenn eus 1778, an dresadenn a ziskouez : treustellet etre argant ha glazur a c'hewec'h fezh (Sigismond Ropartz)

Istor

XVII^vet kantved

• Emsavadeg ar Bonedoù ruz: tri emsaviad a voe krouget e Gwengamp.

Dispac'h Gall

• Gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer 1790 e voe lakaet Gwengamp da benn ur bann.

XIX^vet kantved

• 1862: tizhet eo Gwengamp gant an hent-houarn.

Brezel Gall-Prusian eus 1870

• Mervel a reas trizek gwaz eus ar gumun .

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 387 gwaz abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, da lavaret eo 4,12 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911; mervel a reas c’hwezek anezhe e Belgia e mizioù Eost ha Gwengolo 1914, e penn-kentañ ar brezel; e Flandrez Belgia e miz Ebrel 1915 e varvas pevar milour eus ar gumun.

Eil Brezel-bed

• D'an 26 a viz Gwengolo 1943 e kouezhas ur c'harr-nij (Spitfire IX marilhet BS-140 ha kodet MD-?) eus aerlu ar Stadoù-Unanet (United States Army Air Forces) nepell diouzh Gwengamp; e nijour a voe lazhet, douaret e voe er Brittany American Cemetery e Montjoie-Saint-Martin e departamant Manche e Bro-C'hall.
• Dieubet e voe Gwengamp d'ar 7 a viz Eost 1944 gant ar Rezistañs hag an Task Force A eus lu SUA.
• Mervel a reas 98 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel.

Brezel Indez-Sina

• Mervel a reas seizh soudard.

Brezel Aljeria

• Mervel a reas eizh milour.

Monumantoù ha traoù heverk

Ur gêr mogeriet e oa Gwengamp gwechall, met distrujet e voe an darn vrasañ eus ar mogerioù en XIX^vet kantved.

Mogerioù Gwengamp

• 
  Kartenn bost. Marc'had ar moc'h, dindan ar vogerioù

Penniliz Itron-Varia

- diavaez

• 
  Ar benniliz

- diabarzh

• 
  Chapel ar Werc'hez en iliz
• 
  Dedi enskrivet
• 
  Nev. Chantele
• 
  Al lein hag ar volzennoù

Abati ar Groaz Santel

• 
• 

Feunteun ar Blomenn

• 
  Ar Blomenn
• 
  Nedeleg 2006

Kastell ar Salioù

• 
  Kastell des Salles (XVvet kantved)

Monumantoù ha plakennoù ar re varv

• Gwerenn-livet 1870-1871 er benniliz katolik, luc’hskeudennoù.
• Monumant ar re varv, bet dioueliet d'an 11 a viz Du 1924, luc’hskeudennoù ha kartennoù-post.
• Monumant an 48vet Rujumant Troadegiezh er vered, luc’hskeudenn.
• Plakenn dirak kazarn kozh an 48vet Rujumant Troadegiezh, luc’hskeudenn.
• Plakennoù ar re varv er Skolaj-Lise katolik Intron-Varia, luc’hskeudenn.
• Plakenn ar re varv (1914-1918) er benniliz katolik, luc’hskeudenn.

Straejoù ha tiez

• 
• 
• 

Brezhoneg

Panell degemer divyezhek.

Ya d'ar brezhoneg

• D’an 8 a viz Gouere 2008 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.

Deskadurezh

• Ur skol Diwan zo e Gwengamp abaoe 1980. Klasoù divyezhek zo eno ivez abaoe 1981.
• E distro-skol 2024 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 133 skoliad (16 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez).

Skol-Veur

• Ur skol-veur brevez a zo eno a ginnig ur stummadur e brezhoneg.

Poblañs

Emdroadur poblañs Gwengamp abaoe 1793

Melestradurezh

• 
  An ti-kêr.

Sport

• E Gwengamp emañ diazezet ar c'hleub mell-droad En Avant de Guingamp, bet kemeret perzh gantañ el Ligue 1 etre 1995 ha 1998, etre 2000 ha 2004 hag en-dro adalek 2013, hag aet e oa ar maout gantañ e kib Frañs e 2009 ha 2014 a-enep Roazhon. Unan eus ar bihanan kêrioù eo Gwengamp e-keñver ment ar stad(18 126 plas gant ur boblañs a 7 200 a dud hepken).

Tud

Tud bet ganet eno

• François Valentin, livour breizhat, d'an 10 a viz Ebrel 1738.
• Emmanuel Le Maout, naturour, d'an 29 a viz Kerzu, 1799.
• Guy Ropartz, sonaozer brezhon, d'ar 15 a viz Mezheven 1864.
• Claudine Mazéas, dastumerez sevenadur dre gomz, d'ar 26 a viz Gwengolo 1926.

Tud bet marvet eno

• Vefa de Bellaing, bet ganet Geneviève (Jenovefa e brezhoneg) Charbonnier de Sireuil, songarourez, emsaverez yezh ha sevenadur Breizh ha barzhez (Soaz Kervahe hec'h anv-pluenn) d'ar 16 a viz Ebrel 1998.
• Édouard Ollivro, kelenner, skrivagner ha politikour d'ar 27 a viz Genver 1982.

Abaded Sante-Kroaz

• 1134-1144 : Jean de la Grille
• 1144- : Moyse
• R.
• 1190 : Jodoin
• e-tro 1202 : L.
• e-tro 1267 : Daniel
• e-tro 1397 Jean de Plédran
• e-tro 1400 : Rolland I
• 1418-1436 : Prigent
• 1437-1452 : Jean Hamon
• 1453-1497 : Bertrand
• 1502-1512 : Rolland II
• 1514-1536 : Jean de Kernavanay
• 1536-1546 : Jean le Cozic
• e-tro 1556 : Philippe Remond
• 1592-1639 : Pierre Cornulier
• e-tro 1671 : Louis Du matz
• 1699-1740 : Charles du Plessis d'Argentré, eskob Tulle
• 1741-1762 : René Joseph de Gouyon-Launay, aluzenner ar rouanez.
• 1762-1790 : Louis-François Freslon de la Freslonnière, anvet abad de la Freslonnière

Ardamezeg ar familhoù

	Guillaume Anseau, konestabl Gwengamp, test da vare proses santelezhadur Charlez Bleaz e 1371; sinet en eus feur-skrid Gwenrann 1381	"dougen a ra ul leon, ur sourin balirant"
	Elie Le Brun, maer Gwengamp e 1616	En glazur e leon en aour, heuliet ouzh kab gant div steredenn ivez en aour, ur greskenn en argant etre ar stered

Gevelliñ

Bro	Kêr	Abaoe
Iwerzhon	An tSionna	1992
Alamagn	Aue	2011

Liammoù diabarzh

• War-raok Gwengamp.

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Gwengamp er
wikeriadur, ar geriadur frank.

• (fr) villeguingamp.bzh, lec'hienn ar gumun
• (fr) Gwengamp war al lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur

• (fr) Sigismond Ropartz : Guingamp. Etude pour servir à l'histoire du Tiers-Etat en Bretagne. Prud'homme. Saint-Brieuc. A859; adembannet gant Lafitte Reprints. Marseille. 1982.
• (fr) Régis de Saint-Jouan : Département des Côtes d'Armor. Dictionnaire des communes; éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor. 1990.
• (fr) Daniel Delattre : Les Côtes-d'Armor, les 372 communes. 2004
• (fr) Michel Froger & Michel Pressensé : Armorial des Côtes-d'Armor et Ille-et-Vilaine. 2008.