Deskadurezh vrezhonek
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
P'eo bet skrivet ar brezhoneg abaoe kantvedoù (sellet ouzh dornskrid Leyden) eo bet desket en ur mod pe unan all, ar mod evit deskiñ a c'hell bezañ ur deskadurezh vrezhonek, nemet ma vez treuzkaset ar yezh dre hantererezh ur yezh all.
N'ouzer ket kalz a dra war ar pezh a zo bet graet er Grennamzer, daoust ma weler e veze tud gouest da sevel barzhonegoù evel Ivoned Omnez war-dro kreiz ar XIVvet kantved. Treuskaset eo bet ar yezh skrivet d'ar re o deus savet pezhioù-c'hoariva e brezhoneg-krenn, met n'ouzer ket ha desket o doa ar yezh dre al latin pe dre ar galleg. Erfin, ne oa bet savet un deskadurezh hollvrezhonek a-raok 1942 er skol evit ar vugale renet e Plistin (Treger - Aodoù-an-Arvor) gant Yann Kerlann.
Istor an deskadurezh vrezhonek
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Krennamzer
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Diwar ar spisc'herioù a gaver war dornskrid Leyden e soñjer ez eus bet mezeien vrezhoneger gouest da sevel testennoù brezhoneg skiantel e diwezh an Xvet kantved (n'eo ket bet kavet an testennoù-mañ).
Ma veze testennoù gant gerioù dibaot e oa un deskadurezh evit ar brezhoneg, met daoust hag-eñ e oa hollvrezhonek an deskadurezh-se? Ne c'heller ket e lavaret.
Ar memestra evit roudoù ar brezhoneg a gaver e diwezh ar Grennamzer : Daoust hag-eñ en doa heuliet Ivoned Omnez kentelioù brezhonek ken e ouie sevel ur barzhoneg gant klotennoù diabarzh? Ur wech c'hoazh, ne c'heller ket bezañ sur.
Er XVvet ha XVIvet kantved ez eus bet savet meur a bezh-c'hoari relijiel, darn anezho troet diwar ar galleg. Dre embann ar C'hatholicon e tiviner e veze klasket sevel ostilhoù evit lakaat ar gloer da bleustriñ war ar brezhoneg. Met ur wech c'hoazh, n'eus roud ebet eus ar mod deskiñ : kompren a reer e soursie an dud a iliz lakaat an nann-vrezhonegerien da gompren ar brezhoneg dre al latin evel ma weler en Donoet, ul levr yezhadur ar brezhoneg e latin.
Gant savadur ar skolajoù dindan renerezh ar Jezuisted er XVIIvet kantved e weler sklaeroc'h eo deuet ar brezhoneg skrivet da vezañ maestroniet gant un nebeud beleien, ar re-se o kelenn er skolajoù hag gant un nebeud brientinion (tudjentil ha bourc'hizien). Koulskoude eo dibosupl kadarnaat ne vije ket un deskadurezh vrezhonek prevez e familhoù 'zo, nag e veze desket brezhoneg er skolajoù (evit ar baotred) ha marteze e skolioù al leanezed (evit ar merc'hed).
Ur skouer vat eo hini mamm Kervarker, Marie-Ursule Feydeau de Vosgien, a ouie skrivañ brezhoneg. Ur skouer all a zeu diwar ur evezhiadenn gant Jorj Belz pa ziskouez e oa liammoù tiegezh etre meur a skrivagner e brezhoneg Gwened en XIXvet kantved : marteze e veze desket ar brezhoneg skrivet e-barzh an tiegezh. Ha perak ne vije bet desket ar yezh skrivet diwar hanterezh ar yezh?
E diwezh an XIXvet kantved, e 1898, e c'heller merkañ eo bet aotreet gant eskob Sant-Brieg e vefe roet kentelioù brezhonek gant Frañsez Vallée er skolaj Sant-Charlez. Dre hantererezh ar galleg e veze graet ar c'hentelioù evit an deraouidi d'an nebeutañ. An intrudu-mañ, ne oa ket evit kaout asant Ernest Renan en deskadurezh publik pa ginnige Anatol ar Braz ober ar memes tra e Kemper, a zo bet kentañ merk un deskadurezh vrezhonek arnevez.
1898-1977
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ne c'heller ket renkañ en deskadurezh vrezhonek ar c'hentelioù war ar brezhoneg roet e skolioù-meur gall (Pariz, Roazhon ha Strasbourg) daoust m'eo bet a-bouez roll Skol-Veur Roazhon evit stummañ ar gelennerien hag ar skrivagnerien.
E 1942 n'implijas Yann Kerlann nemet ar brezhoneg er skol savet gantañ e Plistin. Ne badas ket an deskaruezh-mañ goude an Dieubigezh, pa oa bet barnet Yann Kerlann ha skarzhet eus an deskadurezh publik ha berzet outañ chom e Breizh. Skol Blistin a zo bet an hini gentañholl a vije bet hollvrezhonek
E 1957 e voe savet ur skol brevez katolik hollvrezhonek gant Armañs ar C'halvez, ur beleg brogarour, e Ploueg-ar-Mor (Goueloù - Aodoù-an-Arvor). Skol Sant-Erwan a chomas hollvrezhonek dindan renerezh Armañ ar C'halvez harpet gant Ivona Galbrun betek 1963. Un nebeud skolidi tremenet dre skol Bloueg a vo pennadurezhioù en emsav brezhonek er mare a zeuio goude.
Abaoe 1977
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Gwir lañs an deskadurezh a vrezhonek arnevez a voe roet e Mae 1977 pa voe digoret ur skol-vamm e Lambaol-Gwitalmeze (Leon - Penn-ar-Bed). Diwar intrudu ar gevarzhe anvet Diwan e oa bet savet ar c"hlas gant 9 bugel hag ar mestr-skol Denez Abernod.
E miz Gwengolo 1977 e tigoras ur skolig all e Kemper (Kerne - Penn-ar-Bed). Bloaz goude bloaz e voe digoret skolioù e meur a lec'h e Breizh.
E 1980 e voe digoret ur c'hlas hanter vrezhonek-hanter c'hallek en ur skol bublik. Bodet e oa tadoù ha mammoù ar c'hlasoù divyezhek en deskadurezh publik en ur gevarzhe, Div Yezh hec'h anv.
War ar memes patrom e voe digoret klasoù divyezhek en deskadurezh katolik gant Dihun.
E Bro-C'hall ez eus ur boas evit lakaat ar "yezh vroadel", ar galleg, evel ar yezh na c'heller ket chom hep implij anezhi en deskadurezh ar muiañ ar gwellañ. N'eus ket eus an hengoun a gaver e meur a vro hag a sav reizhiadoù skol-izel a ra gant ar yezh lec'hel (evel m'o deus graet ar Saozon e Malta gant ar malteg da skouer).
M'o deus gouezet ar skolioù brezhonek arc'hantaouiñ ar postoù mistri-skol, ez eo gant poan ha stourm.
Deskadurezh vrezhonek Eil Derez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Sifrennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Da vezañ kendalc'het