XIV^vet kantved

I^añ milved | Eil milved | III^e milved

1301	1302	1303	1304	1305	1306	1307	1308	1309	1310
1311	1312	1313	1314	1315	1316	1317	1318	1319	1320
1321	1322	1323	1324	1325	1326	1327	1328	1329	1330
1331	1332	1333	1334	1335	1336	1337	1338	1339	1340
1341	1342	1343	1344	1345	1346	1347	1348	1349	1350
1351	1352	1353	1354	1355	1356	1357	1358	1359	1360
1361	1362	1363	1364	1365	1366	1367	1368	1369	1370
1371	1372	1373	1374	1375	1376	1377	1378	1379	1380
1381	1382	1383	1384	1385	1386	1387	1388	1389	1390
1391	1392	1393	1394	1395	1396	1397	1398	1399	1400
Gwelet ivez : Roll ar C'hantvedoù, Sifroù roman

D'ar 1añ Genver 1301 e krog ar XIV^vet kantved hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 1400.

Darvoudoù

Afrika

Goude bezañ kabestret Pennoù ar meuriadoù nes eo krouet rouantelezh Kongo, e-tro deroù ar XIV^vet kantved, gant mab unan eus Pennoù rouantelezhig Boungou genidik eus traoñienn Kouango, anvet Ntinu Wene pe Nimi a Lukeni. Diazezañ a ra e gêr-benn e-kreiz e rouantelezh e proviñs Mpemba e kamp milourel Mbali. Alese e loc'ho kuit meur a ergerzhadeg a zisoc'ho war stagadur Nsundi, Mbamba ha Soyo ouzh ar rouantelezh. Paeañ a ra ar rouantelezhioù nes Mpangou ha Mbata un truaj da aotrou Kongo. Kemer a ra ar roue an titl a Manikongo pe Ne-kongo
Kemer a ra Môrunta, roue ar Vamumed an titl a mfo rifum ha treuziñ a ra ar Mbam evit astenn e veli war uhelgompezennoù kornôg Kameroun (XIV^vet kantved hervez an hengoun, dibenn ar XVI^vet kantved pe deroù ar XVII^vet kantved diouzh istorourien zo). War e lerc'h e reno 18 roue all eus an hevelep tierniezh betek an XIX^vet kantved, en o zouez Nshare, Mbuembue ha Njoaya.
Gouarnet eo ar Wadai, er reter da Ganem-Bornou gant Pennoù enevuhezour a vo erlec'hiet tamm-ha-tamm gant tud deuet eus Darfour. Ren a raio ar re-mañ e-pad ur c'hantved-pad war an tiriad-se, dister e roll a-raok en em dreiñ war-du an Islam er XVII^vet kantved.
Sevenadurezh Jebba ha Tadda (mervent Nigeria), war-vord an Niger (XIV^vet-XVII^vet kantved). Krouet ez eus er XIV^vet kantved gant ur roue mojennel ur rouantelezh a savo diwarni ur sevenadurezh arzel a vo awenet ganti arzourien Ife hag Oyo. Boutin eo etrezo an delwennigoù dezho daoulagad dispourbellet.
Krouet meur a Stad-keoded gant Haousaed e su Niger a-vremañ.
En em ledañ a ra Implalaeriezh Mali war-du ar c'hornôg ha preizhañ a ra Tekrur.
E deroù ar c'hantved eo distroadet e Senegal, an diernitierniezh

ezh vuzulman Toukouleur gant un dierniezh pagan a reno ur c'hantved-pad.

En em staliañ a ra an dominigad Bartolomeo de Tivoli e Dongola, e Nubia, e penn-kentañ ar c'hantved d'ar mare ma'z eus anvet ur gouarnour muzulman gant Sultaned Kaero. E-tro an hevelep koulz e ra kazeg ar Genoad Leone Vivaldi en e strivoù evit tizhout Abisinia.
Kregiñ a ra labourioù ar Glozadenn Vras e Zimbabwe Veur. Savet eo ar voger gant mein sav disimant. Brasjediñ a reer e sav poblañs kêr etre 10 000 ha 40 000 a dud.
Bog kontouer arab Pate e reter Afrika.

Amerika

Heuliad bloavezhioù glavek e mervent ar Stadoù-Unanet adal 1300 hag e-pad ar XIV^vet kantved a-bezh.
En he bleuñv emañ ar rouantelezh Chimú, war arvor norzh Perou (1300-1440); en em astenn a ra Chan Chan, ar gêr-benn, war ouzhpenn 20 Km².
1325 : Argaset dre heg eus o lec'hiadurioù kent e tiviz an Azteked krouiñ kêr Tenochtitlan.
Diazezadur kentañ e Cuzco.

Azia

Etre 1300 ha 1600 en em zrailh Pennoù Bhoutan betek ma tegouezho ar galloud gant un Dharma raja, Penn speredel, hag un Deb raja, e-karg eus aferioù ar bed.
Evit ar wech kentañ e teu Singapour da vezañ ur c'hreñvlec'h kenwerhel dezhañ un tamm pouez bennak.
1368 : Dibenn tierniezh vongol Yuan e Sina, deroù tierniezh Ming
Tizhet Terengganu war Gourenez Malazia gant an Islam.

Europa

1315-1317 : Lazhet milionoù a dud gant an naonegezh vras
1337 : Deroù Brezel ar C'hant Vloaz pa zeu Edouarzh III Bro-Saoz da c'houlenn tron Frañs.
1347 : Falc'het eo un drederenn eus poblañs Europa gant ar vosenn zu (1347 - 1351).
1378 : Kregiñ a ra Skism Meur ar c'hornôg; a-benn ar fin e vo tri Pab o ren war un dro.
Tremen a reer eus Marevezh klouar ar Grennamzer da Oadvezh Bihan ar Skorn
Goveliañ a ra ar barzh Petrarch an droienn Oadoù teñval evit deskrivañ an 900 vloavezh aet hebiou en Europa abaoe diskar Impalaeriezh roman ar C'hornôg e 410 betek lusk nevez an Azginivelezh.
Deroù emled an Impalaeriezh Otoman er Balkanoù
Treuzkas a ra Pabelezh Avignon sez ar Bibien eus Italia da Frañs
Buhez Bouda troet gant Sant Yann Damask e gresianeg a zeu da vezañ ken brudet er bed kreisten dre istor Barlaam ha Josaphat ma vez lakaet Bouda da sant gant an Iliz katolik dindan an anv a Sant Josaphat.
War-dreuzoù ar c'hantved en em gav ar Romed en Europa en ur dremen dre Vro-C'hres. Loc'het kuit eus hanternoz India (XI^vet kantved), e c'haller heuliañ o dilec'hiadeg a-drugarez d'an amprestoù persek, kurdek pe c'hresianeg a gaver e rannyezhoù romek Europa.Chom a reont e Gres e-tro ur c'hantved a-raok dezho dont d'en em staliañ un tamm dre-holl er c'hevandir. A-benn deroù ar XVI^vet kantved e vo bet tizhet an holl vroioù ganto, betek Rusia, Skandinavia, Inizi Breizh-Veur ha Spagn zoken.
Gounit a ra Skosiz o dizalc'hiezh er brezel.
Sevel a ra disivoud Lollardy e Bro-Saoz
Emsavadegoù kouerien e Bro-Saoz
Pemp Stad zo mestr war Italia : Republik Firenze, Republik Venezia, Dugelezh Milan, Stadoù ar Pab ha Rouantelezh Naplez. Emañ o foblañs etre 800 000 ha daou vilion a dud. Chom a ra ar c'hêrioù bihanoc'h evel Lucca, Genova, Siena, Mantoua pe Ferrara, dindan levezon bolitikel at Stadoù brasoc'h.
Adunanet Polonia gant Ladislav Iañ Polonia
Trevadennerezh valak e kornbroioù meneziek reter Slovakia a-hed ar c'hantved. Dre o mesaerien e vo talvoudekaet ar menezioù hag an traoñiennoù chomet poblet nemeur betek neuze. Broudet e vezont gant aotrounez lec'hel. Ganto en em led lid Reizhkredennek ar reter.
En em aozañ a ra Noblañsoù Bohemia war batrom an Noblañs alaman. Graet e vez an diforc'h etre Noblañs Uhel ar "Varoned", anezho skoazellerien eeun ar roue ha Noblañs izel ar varc'heien anvet (Ritter, rytiři). Evel en Alamagn, eo aet war-raok kevredadur ar gevredigezh abaoe an XII^vet kantved. Koulskoude e chom bev henvoazioù lec'hel evel "gwir an douar" (jus terrae, zemské právo), hag ur renkad tud dizalc'h a zeuio da vezañ marc'heien. Er XIV^vet kantved eo erlec'hiet ar županed kozh gant ar renkad nobl. Heverk eo skouer an tiegezh Vitkovci dezhañ douaroù bras ha gladdalc'hoù e Bohemia ar su hag e Bavaria. Ha pa vefe tchek a orin eo kar dre ar gwad gant brientinelezh Bavaria.

Okeania & Meurvor Habask

Kresk poblañs ha brezelioù dizehañ war enez norshañ Zeland-Nevez goude 1300. Digresk er boblañs hag en niver a lec'hiennoù war enez ar su.
Diouennet gant ar Vaoried an evn meur moa ha meur a spesad loened all dre forzh hemolc'hiñ anezho ; en enez an hanternoz emañ bremañ ar bevañs war goust al labour-douar hepken (patatez dous, gwrizioù raden).

Reter Nesañ

Deroù emled an Impalaeriezh Otoman er Balkanoù

Tud dibar

Dante Alighieri, barzh ha skrivagner italian
Giovanni Boccaccio, skrivagner italian
Geoffrey Chaucer, barzh saoz
Yann IV Moñforzh, Duk Breizh, lezanvet An Alarc'h
Charlez Roparzh, marc'heg, roue Hungaria
Edouarzh III, roue Bro-Saoz
Beltram Gwesklin (La Motte-Broons, e-tro 1320 - Châteauneuf-de-Randon, 1380), marc'heg, a ziviz treitouriñ e vro ha stourm evit roue Bro-C'hall; anvet e vo da Gonestabl Bro-C'hall.
Don Juan Manuel, skrivagner spagnol
Gwilherm eus Ockham, Frañsezad saoz ha prederour
Roue Roparzh Iañ Skos (Bruce)
Francesco Petrarch, barzh ha skrivagner italian
Tamerlan (Timur lenk) (Shahr-e Sabz, 1336 - Otrar 1405), alouber an Impalaeriezhioù Pers, Otoman hag India.

Ijinadennoù, kavadennoù, degasadennoù

Roll ijinadennoù ar XIV^vet kantved

An eurier mekanikel
Teknik ar stammañ
E deroù ar XIV^vet kantved e tizolo ar Genoad Lanzarote Malocello div enez eus enezeg Kanariez.
Gwellaet ar stern gwiadiñ en Italia an Hanternoz, e Flandrez hag e Bro-Saoz.
Krouet daou ofis nevez e Bro-Saoz : ar Gward-Robenn, e-karg da lakaat sevel bagadoù ar roue en e stourm a-enep d'ar Varoned hag Ofis ar siell brevez a wirieka aktaoù an Aotrou bet divizet gantañ er-maez eus ar c'huzul zo dindan beli an noblañsoù.

Armerzh & Kevredigezh

Diorren a ra al labour-douar e traoñienn ar stêr Sant-Laorañs e Kanada.
Diskouez a ra bered Sanga, e reter Kongo diforc'hioù etre ar renkadoù tud. A-raok 1300 e kaver prierezh ha traezoù metal, en o zouez bravigoù kouevr eztennet 300 km pelloc'h er su e Kansashi ha Kipoushi. Diwezhatoc'h e vo kavet eno marc'hadourezh enporzhiet ivez : kregin-porselen, perlez gwer, prierezh fin, tolzennoù kouevr kroazneuziek ha gongoù houarn.
54 milion a dud o chom e kornôg Europa.
E deroù ar c'hantved e vez ezporzhiet ingal 850 000 hektolitr gwin gant Bourdel war-du hanternoz Europa, ha Bro-Saoz peurgetket, a-drugarez da listri Breizh zo mestr war ar c'henwerzh kas-degas er mor Atlantel.
War-gil ez a ar gwiniegi e Breizh-Veur.

Arz & Sevenadur

Reiñ a ra an Trecento un tañva eus ar pezh a vo Azginivelezh Italia.
Moskeenn brikennoù ruz Djenne
Sevel a ra ternelezh Shirazi Kiloa (reter Afrika) ur palez meurdezus, "Houssouni Kouboua".