Niveradur roman

Implijet eo bet an neveradur roman gant Romaned an Henamzer evit skrivañ gant 7 lizherenn hepken an niveroù anterin eus 1 betek e-tro 4000 pe 5000. Ne anavezent ket ar mann avat, pe gentoc’h ne veze ket lakaet da niver^[1].

Skoueriekaet eo bet an niveradur evit an implijoù a-vremañ. Diazezet eo war 3 fennaenn :

kement lizherenn lakaet a-zehoù d'unan all brasoc’h pe kevatal he zalvoudegezh dezhi hec’h-unan a vez sammet ganti : XI = X + I = 10 + 1 = 11 ;
kement lizherenn unanenn lakaet diouzhtu a-gleiz d'ul lizherenn all kreñvoc’h he zalvoudegezh a verk e ranker lemel an niver anezhi diouzh an niver a zo war he lerc’h : IX = X - I = 10 - 1 = 9 ;
bodet eo an talvoudoù en urzh digreskiñ, nemet evit an talvoudoù da lemel diouzh ar reolenn a-us.

Notadur klasel

Sifroù roman	Talvoudoù	Talvoudegezh
I	1	ur biz / ur varrenn
V	5	un dorn / un ask
X	10	daou zorn / ur groaz
L	50	?
C	100	Centium (100 e latin)
D	500	?
M	1000	Mille (1000 e latin)
V	5000 ha +	M usskrivet^[2]

Meur a adstumm zo bet koulskoude a-hed an Istor a-raok na vije degemeret ar patrom-mañ, ken war an doare da dresañ an niveroù ha war an doare da jediñ. "Mil" (1000), da skouer, a c’hall bezañ skrivet M (an doare implijetañ) hogen ivez C(I) pe I barrenn.

Gant ar reizhiad-mañ e c’haller skrivañ an holl niveroù eus 1 da 3 999. Evit an niveroù brasoc’h ec’h implijer ar varrenn a-led a-us an niver evit merkañ ur feur 1 000 ha div varrenn evit ur feur 1 000 000.

Unanennoù	Unanennoù + 10	Degadoù	Kantadoù	Miliadoù
1 = I	11 = XI	10 = X	100 = C	1000 = M
2 = II	12 = XII	20 = XX	200 = CC	2000 = MM
3 = III	13 = XIII	30 = XXX	300 = CCC	3000 = MMM
4 = IV	14 = XIV	40 = XL	400 = CD
5 = V	15 = XV	50 = L	500 = D
6 = VI	16 = XVI	60 = LX	600 = DC
7 = VII	17 = XVII	70 = LXX	700 = DCC
8 = VIII	18 = XVIII	80 = LXXX	800 = DCCC
9 = IX	19 = XIX	90 = XC	900 = CM

Hentenn

Evit gouzout talvoudegezh un niver skrivet gant sifroù roman e ranker e lenn a-gleiz da zehoù. Mard eo ur sifr brasoc’h eget pe kevatal d'ar sifr a zo war e lerc’h, e sammer anezho o-daou. A-hend-all e vez lamet. War-lerc’h 4000 e kemm ar reolenn. Ne vez ket implijet ar reizhiad dilem evit a miliadoù.

XVI = 10 + 5 + 1 = 16
XIV = 10 - 1 + 5 = 14 (rak I zo bihanoc’h eget V)
DIX = 500 - 1 + 10 = 509 (rak I zo bihanoc’h eget X)
MMMCMXCIX = 1000 + 1000 + 1000 - 100 + 1000 - 10 + 100 - 1 + 10 = 3999
MMMMDCCCCLXXXVIII = 4988, an niver roman hirañ hervez an niver a arouezennoù.

N'eus ket bet graet atav gant ar reolennoù-se, dreist-holl evit an enskrivadurioù : meur a zoare hentenn o deus kenvevet an eil gant eben, evel IIX evit VIII pe VIIII evit IX. N'eus ket re bell zo eo bet stabilaet an doare ober a-vremañ.

Implijoù

Implijet e vez c’hoazh ar sifroù roman hiziv an deiz evit skrivañ anvioù an c’hantvedoù hag ar milvedoù dreist-holl. Da skouer « an XXI^vet kantved » hag « an III^e milved ». Kavet e vez sifroù roman war dremmoù an horolajoù hag an eurieroù ivez. Alies e vez skrivet IIII warno e-lec'h IV evit 4 ; d'ober bravoc’h eo traken : evel-se e vez savet ar pevar sifr kentañ diwar un I hepken (I, II, III ha IIII), ar pevar da heul diwar ur V (V, VI, VII, VIII) hag ar pevar diwezhañ diwar un X (IX, X, XI, XII). Mat eo gouzout ivez eo ken kozh ar skrivadur IIII hag ar marevezh roman hag ez eo bet implijet e-pad pell en enskrivadurioù, e dornskridoù ar Grennamzer hag en embannadurioù klasel a-gevret gant ar skrivadur IV.

Gwechall e veze implijet ar sifroù roman evit merkañ bloaz savidigezh an tiez, dreist-holl ar savadurioù ofisiel pe velestradurel. C’hoarvezout a ra c’hoazh d'an den en em gavout gant sifroù evel-se ouzh talbenn tiez kozh.

Tamm-ha-tamm eo bet dilezet ar sifroù roman hag erlec’hiet int bet gant sifroù anvet « arabek ». Ar re-se a ra gant ur reizhiad dekvedennel. Emsavoc’h eo rak gallout a reer evel-se skrivañ sifroù berroc’h gant a-boan muioc’h a arouezennoù (10 e-lec’h 7), hag e c’heller implijout an niver mann (0) ; ouzhpenn-se e c’heller skrivañ ar sifroù a-steud, ar pezh a aesa kalz ar jediñ war baper.

Skouerioù sifroù roman

**Ar c’hant niver anterin kentañ skrivet gant sifroù roman**
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X
XI	XII	XIII	XIV	XV	XVI	XVII	XVIII	XIX	XX
XXI	XXII	XXIII	XXIV	XXV	XXVI	XXVII	XXVIII	XXIX	XXX
XXXI	XXXII	XXXIII	XXXIV	XXXV	XXXVI	XXXVII	XXXVIII	XXXIX	XL
XLI	XLII	XLIII	XLIV	XLV	XLVI	XLVII	XLVIII	XLIX	L
LI	LII	LIII	LIV	LV	LVI	LVII	LVIII	LIX	LX
LXI	LXII	LXIII	LXIV	LXV	LXVI	LXVII	LXVIII	LXIX	LXX
LXXI	LXXII	LXXIII	LXXIV	LXXV	LXXVI	LXXVII	LXXVIII	LXXIX	LXXX
LXXXI	LXXXII	LXXXIII	LXXXIV	LXXXV	LXXXVI	LXXXVII	LXXXVIII	LXXXIX	XC
XCI	XCII	XCIII	XCIV	XCV	XCVI	XCVII	XCVIII	XCIX	C

888 = DCCCLXXXVIII
1000 = M
1515 = MDXV
1975 = MCMLXXV (1000+(1000-100)+(50+10+10)+5)
2002 = MMII

Ur wech bet diazezet an emglevioù skrivañ e ouezer skrivañ sifroù anterin gant sifroù roman. Ne rae ket jedoniourien gwechall gant an notadur-se evit ober sammadennoù pe liesadurioù avat. Gant abakennoù e veze graet. Gant-se e raent gant un niveradur delec’hiet hep gouzout dezho ha ne welent ket e vije bet tu dezho da implijout an niveradur delec’hiet-se evit skrivañ an niveroù ur wech da vat.

Adstummoù krennamzerel

A-wechoù eo bet disleberet skrivadur ar sifroù roman er Grennamzer.

4 zo bet skrivet IIII e-lec’h IV, ar pezh a zo un adstumm kozh e gwirionez. Dalc’het eo bet an implij-se en horolajerezh ma vez skrivet IIII evit 4 eur, evit aesaat al lenn war ur skramm ront ha plijout d'ar gweled dreist-holl.
A 80 da 400 e konter dre ugent, o lakaat ar sifr ugent (XX) da c’hallouder : da lavaret eo IIII^XX evit 4 x 20 = 80 ; e Breizh e veze implijet kalz an doare jediñ dre ugent-se gant an dud betek nevez-tre zo : "c'hwec'h-ugent" a oa 120; "tri-ugent" (60) ha "pevar-ugent" (80) zo chomet bev. E Pariz ez eus un ospital anvet hôpital des Quinze-Vingts ma oa 15 x 20 = 300 gwele er bloaz 1260.
Evit ar c’hantadoù e c’haller merkañ an niver a gantadoù heuliet gant merker ar c’hantadoù (c pe, el liester ctz evit centz) evel gallouder : 300 a skrived eta III^c(tz).

|

E lod skridoù eus ar XV^vet kantved hag ar XVI^vet kantved ec’h implijer ivez :
ↀ pe (I) evit 1000.
ↁ pe I)) evit 5000.
ↂ pe ((I)) evit 10 000.
I))) evit 50 000.
(((I))) evit 50 000.

Met ne implijer ket an notadur-se evit notenniñ lamadurioù : 4000 a skriver MMMM ha neket MI)).

Ur pennad eus an heuliad
Reizhiadoù niveriñ
eo ar pennad-mañ.

Sifroù arabek

Niveradurioù

arabek – armenianek

babilon – sinaek

koptek – egiptek

etiopiek – gresianek

gotek – hebraek

India – japanek

maya – mongol

nesan – roman

slav – thailandek

lec’hiadel

Jediñ

Marteze ez eo bet kaset implijerien an niveradur roman da anavezout lod disoc’hoù dre an eñvor a-benn bezañ gouest da jediñ aesoc’h. Da skouer, mar gouient en a-raok petra a oa liesad XII x XII (= CXLIV, 144) e oa aes dezho dezastum liesad XII dre unan nebeutoc’h pe unan muioc’h.

Gwelet ivez

Levrlennadur

(fr) Ifrah, Georges : Histoire universelle des chiffres, levrenn 1, pp. 454–460, Robert Laffont, 1994 (ISBN 978-2-221-05779-7)

Notennoù

↑ Gwelet ar pennad Steradurezh hollek.
↑ Pe tenn eeun, testeniekaet abaoe an Henamzer.

[1] Gwelet ar pennad Steradurezh hollek.

[2] Pe tenn eeun, testeniekaet abaoe an Henamzer.

[1]

[2]