Gwinizh-du

	Gwinizh-du

Rummatadur Cronquist

Riezad :

Skourrad :

Kevrennad :

Urzhad :

Kerentiad :

Genad :

Fagopyrum

Anv skiantel

Fagopyrum esculentum

Moench

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Ar gwinizh-du (distaget [ˌgwinisˈtyː], [ˌgɥinisˈtyː], pe [d͡ʒɥinɛxˈtyː]), pe ed-du (distaget [eˈtyː]), Fagopyrum esculentum, a zo ur blantenn gounezet hag a renker e familh ar poligonakadezed. Gwelet eo evel unan eus an edoù (el liester e vez lavaret an ed-du), met n'eo ket ur geoteg evel an ed all.

Anvet eo ar sarrazin e galleg hag an trigo sarraceno e spagnoleg ha portugaleg, rak anavezetoc'h eo bet e Kornôg Europa e mare an aloubadegoù arab (VIII^vet kantved goude Jezuz-Krist) pa oa boued pennañ al luioù muzulman (sarrazined a veze graet anezho ivez).

Astenn gounid an ed-du

Da vare Oadvezh an Houarn e oa erruet en Europa o tont eus Azia. Gounezet e vez e Sina e-leizh. Mat eo dezhañ an douaroù trenk evel ma vez kavet en tiriadoù vulkanek hag herkinek. N'en deus ket ezhomm eus un douar strujus ha gellout a reer silañ anezhañ en ur sistem treiñ-eostoù pa chom an douar-tomm "naetaet" goude an eost. Ur gounid ha n'en deus ket ezhomm d'ober kalz war e dro p'emañ en e gresk ha setu perak eo bet gounezet e-leizh e broioù paour evel m'eo bet lodennoù bras Breizh eus ar XVIvet kantved betek kreiz an XX^vet kantved.

Implijoù

Implijet e vez bleud graet gant greun ar gwinizh-du evit fardañ krampouezh ha yod ivez (fardet e vez gantañ ur polenta du e Bro-Italia).
Evit kaout bleud eo ret malañ ar greun, met pa ne veze ket ar bleud da vezañ miret e-pad pell e veze kustum ar gouerien da fardañ kementadoù bihan gant milinoù da vezañ lakaet da vont en-dro gant an dorn. Implijet e vez ivez evit fardañ boued ar moc'h hag ar yer.

Gounererezh

Kreskiñ a ra buan ar gwinizh-du ha plijout a ra dezhañ douaroù paour ha trenk. Ret eo dezho bezañ dizouret mat, avat. Un dreistmuzul a demz a vez o vihanaat an ampledoù. Kizidik eo ar blantenn ouzh ar wrez ha ret eo, e hinadoù tomm, hec'h hadañ diwezhatoc'h er mare-bloaz.

A-wechoù e vez talvoudekaet evel un temz glas pe evit gwareziñ an douaroù a-enep ar c'hrignerezh.

Spletoù e-keñver ar magadurezh

Degas a ra magneziom, fosfor, houarn, fluor ha kalsiom pa vez debret. Aes eo da enteuziñ pa endalc'h proteinoù (10%) enno trenkennoù aminek a-bouez : lizin, arginin, kistin... ha dreist-holl triptofan. Pa n'endalc'h gluten ebet eo mat evit ar re o deus allergiezhioù.

kalavr a vez graet eus ar plouz ed-du

Stadegoù

Produadur gwinizh-du er bed a-bezh
(s : ditour amofisiel — e : istimadur — a : savet diwar ditour ofisiel hag istimadur)
Hervez: stadegoù FAO [1]
Gwinizh-du	Gorread (hektarioù)				Askorad (kantolzioù/hektar)				Produadur (tonennoù)				Had (tonennoù)
Broioù	2005		2007		2005		2007		2005		2007		2005
Rusia	833 600		1 305 000		7 265	e	7 700	e	605 640		1 004 850		69 500	s
Sina	834 000	e	900 000	e	8 992		8 888		750 000	e	800 000	e	87 570	e
Ukraina	396 200		237 000		6 933	e	6 751	e	274 700		160 000		20 500	s
Bro-C'hall	36 593		32 945		33 945	e	35 558	e	124 217		117 148		3 293	e
Polonia	67 531		90 000	e	10 675	e	9 777	e	72 096		88 000	e	5 500	e
Kazakstan	55 000		142 600		10 545	e	5 610	e	58 000	s	80 000	e	3 200	s
Stadoù-Unanet	65 000	e	68 000	e	10 000	e	10 000	e	65 000	e	68 000	e	2 600	e
Brazil	46 000	e	48 000	e	10 869	e	10 833	e	50 000	e	52 000	e	2 760	e
Japan	44 700		44 600	e	6 979	e	7 623	e	31 200		34 000	e	1 341	e
Lituania	28 400		21 700		5 528	e	9 631	e	15 700		20 900		2 500	e
Belarus	7 106		11 500		10 227	e	11 304	e	7 268		13 000		1 000	e
Latvia	10 400		13 000	e	9 519	e	6 307	e	9 900		8 200	e
Bhoutan	4 500	e	4 600	e	14 888	e	14 782	e	6 700		6 800	e	360	e
Sukorea	2 257		2 650	e	9 937	e	11 320	e	2 243		3 000	e	90	e
Kanada	4 000		2 000		11 500	e	11 500	e	4 600		2 300		300	e
Republik Tchek	1 000	e			20 000	e			2 000	e			26	e
Slovenia	811		809		17 916	e	9 406	e	1 453		761		52	e
Hungaria	752		800	e	6 156	e	5 000	e	463		400	e	60	e
Estonia	676		314		7 174	e	9 554	e	485		300
Slovakia	461		500	e	8 872	e	6 000	e	409		300	e
Moldova	2 811		7 200	e	3 429	e	416	e	964		300	e	252	e
Kirgizstan	378		600	e	9 179	e	8 333	e	347		500	e
Suafrika	1 000	e	1 000	e	3 000	e	3 000	e	300	e	300	e	65	e
Kroatia	45	e			31 111	e			140	e			2	e
Jorjia	100	e	100	e	10 000	e	10 000	e	100	s	100	e
Bed a-bezh	2 443 321	a	2 934 918	a	8 529	e	8 385	e	2 083 925	a	2 461 159	a	200 974	a

Daveoù

E.S. Oplinger, E.A. Oelke, M.A. Brinkman and K.A. Kelling (November 1989). "Buckwheat", Alternative Field Crops Manual. Retrieved on 2008-02-26.
Damania, A.B. (1998). "Diversity of Major Cultivated Plants Domesticated in the Near East". Proceedings of the Harlan Symposium.
Chun H.N., Chung C.K., Kang I.J., Kim E.R., Kim Y.S. (2003). Effect of Germination on the Nutritional Value of Buckwheat Seed. Division of Life Sciences at Hallym University, South Korea.
Mazza, G. 1992. Buckwheat (Fagopyrum esculentum), the crop and its importance, p. 534-539. In: R. MacRae (ed.). Encyclopedia of food science, food technology and nutrition. Academic Press Ltd., London.
Mazza, G. 1993. Storage, Processing, and Quality Aspects of Buckwheat Seed, p. 251-255. In: J. Janick and J.E. Simon (eds.), New crops. Wiley, New York.
Marshall, H.G. and Y. Pomeranz. 1982. Buckwheat description, breeding, production and utilization, p. 157-212 In: Y. Pomeranz (ed.). Advances in cereal science and technology. Amer. Assoc. Cereal Chem., St. Paul, MN.
McGregor, S.E. 1976. Insect Pollination Of Cultivated Crop Plants, chap. 9 Crop Plants and Exotic Plants. U.S. Department of Agriculture. As found on the website of the Carl Hayden Bee Research Center of the USDA Agricultural Research Service.[2]
Multilingual taxonomic information from the University of Melbourne
Clayton G. Campbell (1997). Buckwheat Fagopyrum esculentus Moench, Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 19. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.
Descriptors for Buckwheat (Fagopyrum spp.)

Dave ha notennoù

Liamm diavaez

https://web.archive.org/web/20171001101112/http://www.blenoir-bretagne.com/histoire-sarrasin-bretagne.html