Estonia
 Unaniezh Europa
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Eesti Vabariik | |||||||
| |||||||
 Lec’hiadur Estonia en UE (gwer teñval) | |||||||
| Yezh ofisiel | Estoneg | ||||||
| Kêr-benn | Tallinn | ||||||
| Statud politikel | Republik demokratel | ||||||
| Prezidant | Alar Karis | ||||||
| Kentañ Ministr | Kristen Michal | ||||||
| Gorread -En holl -% dour |
45 226 km² 4,5% | ||||||
| Poblañs - 2005 (war-dro) - Stankter ar boblañs |
1 332 893 29,8/km² | ||||||
| Moneiz | Euro (EUR) | ||||||
| Kan broadel | Mu isamaa, mu õnn ja rõõm | ||||||
| Gouel broadel | 24 a viz C'hwevrer | ||||||
| Kod war ar Genrouedad | .ee | ||||||
| Kod pellgomz | 372 | ||||||
Ur vro e biz Europa eo Estonia (Eesti en estoneg), Republik Estonia (Eesti Vabariik) diouzh hec'h anv leun, war ribl ar Mor Baltel. Ezel eo Republik Estonia eus Unaniezh Europa (UE).
Harzoù he deus Estonia gant Latvia er su ha Rusia er reter. Ar Mor Baltel eo a ra he harzoù a-hend-all er c’hornôg, gant pleg-mor Finland en norzh.
Tallinn eo he c’hêr-benn.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Poblet e voe Estonia gant ul lodenn eus ar pobloù finn-hag-ougriat, er ragistor. Kristenaet e voe pa voe aloubet gant ar varc’heien alaman anavezet dindan an anv "Fratres militiae Christi", pe "Breudeur ar C’hleze", ha gant Danmark e 1227. Tro-ha-tro e voe Estonia e dalc’h Danmark, Sveden, Polonia ha Rusia, en diwezh.
Aloubet e voe ar vro gant an Daned a ziazezas Tallinn e 1219. E 1343-1345 e voe un emsavadeg kouerien ha gwerzhet e voe Estonia gant roue Danmark da Urzh ar Varc'heien deutek. Graet e voe served eus ar gouerien ha d’an hevelep mare e tiorroe ar porzhioù kenwerzh gant kevre an Hansa.
Er XVIvet kantved e klaskas an impalaer rusian, Ivan Spontus, lakaat e grabanoù war arvor ar Mor Baltel ha kemeret e voe gantañ daou borzh, Narva ha Tartu, etre 1558 ha 1581.
E 1561 e voe divodet Urzh ar Varc'heien deutek ha rannet e voe Estonia etre Danmark, Sveden ha Polonia. Alamanegerien e chomas an dud uhel e-pad meur a gantved c’hoazh. Er XVIIvet kantved e kouezhas ar vro a-bezh e dalc'h Sveden ha degaset e voe al luteriegezh da Estonia. Goude Brezel an Norzh (1700-1721) e voe aloubet Estonia gant an impalaer rusian, Pêr ar Meur, ken ez asantas Sveden sinañ feur-emglev Nystad (Uusikaupunki) (1721) ha lezel ar vro a-bezh gant an trec'her.
Gant an impalaeriezh rusian e voe lakaet fin d’ar servelezh e deroù an XIXvet kantved. Met dindan an impalaer Aleksandr III (1881-1894) e voe renet en Estonia ur politikerezh rusianekaat kalet : e 1887 e voe lakaet ar rusianeg da vezañ yezh ar skolioù. Er c’hantved-se ivez e kroge un emsav sevenadurel evit difenn yezh ar vro, kaset war-raok gant noblañsoù alamanek alies. Gant Friedrich Reinhold Kreutzwald e voe embannet Kalevipoeg, un doare Barzhaz Estonia, e 1857-1861
Pa’z eas Impalaeriezh Rusia d’an traoñ, gant Dispac’h Here, e teuas Estonia da vezañ dizalc’h. Embannet e voe Republik Estonia d’ar 24 a viz C'hwevrer 1918. Diwezhatoc’h avat e voe lakaet dre nerzh en Unaniezh Soviedel, e miz Mezheven 1940. Adkavet he doa ar vro he dizalc’hiezh d’an 20 a viz Eost 1991 pa oa aet URSS d’an traoñ. Abaoe ez eo an 20 a viz Eost un devezh gouel en Estonia.
Aet e oa ar soudarded rusian diwezhañ diouzh Estonia d’an 31 a viz Eost 1994. Dieub e oa Estonia goude-se da gaout liammoù armerzhel ha politikel gant broioù kornôg Europa. Goude marc’hata eo deuet Estonia e-barzh Unaniezh Europa e miz Mae 2004, war un dro gant 9 stad all.
Douaroniezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
En em astenn a ra Estonia war ribl reter ar Mor Baltel, er su da bleg-mor Finland. A-hed an aodoù e kaver ur 1 500 enezenn bennak : Saaremaa ha Hiiumaa eo an div vrasañ, dirak pleg-mor Riga.
Ur vro gompez eo ha n’eo ket gwall uhel anezhi, pa sav betek 518 m en he lec’h uhelañ (Suur Munamägi). Goloet eo tost an hanter eus ar vro gant koadoù ha niverus eo ar geunioù hag al lennoù. Al lenn Peipsi (pe Peipus) eo an hini vrasañ (3 555 km²), ar pevare lenn vrasañ en Europa.
Un hinad kevandirel a ren en Estonia, gant goañvezhioù yen. Skornet e vez an dour mor er goañv alies hag e-pad meur a sizhun e c’heller mont gant kirri war ar skorn betek inizi Saaremaa ha Hiiumaa.
Politikerezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Ur republik demokratel eo Estonia, gant ur prezidant dilennet gant ar parlamant. N’eus nemet ur gambr er parlamant (ar Riigikogu ), ha 101 c’hannad enni, dilennet evit pevar bloaz. Gant ar prezidant e vez anvet ar c’hentañ ministr a sav e c’houarnamant a rank bezañ asantet gant ar parlamant..
Votiñ dre Internet a zo bet graet en Estonia evit dilennadegoù lec’hel. Aotreet eo bet ivez evit an dilennadeg d’ar parlamant [1].
Rannoù melestradurel
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Rannet eo Estonia e 15 kontelezh (en estoneg maakond, liester maakonnad)
- Harju
- Hiiumaa
- Ida-Viru
- Järva
- Jõgeva
- Lääne
- Lääne
- Pärnu
- Põlva
- Rapla
- Saaremaa
- Tartu
- Valga
- Viljandi
- Võru
Poblañs
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Abalamour da istor ar vro ha, dreist-holl d’ar pezh zo c’hoarvezet e-pad an XXvet kantved, pa zeuas ur bern Rusianed da Estonia, ned a an estonegerien d’ober nemet an div drederenn eus ar boblañs. Un niver brazik a Rusianed a zo (25%) ha tud all c’hoazh, a orin eus Ukraina, Belarus, hag all. Hervez niveridigezh 2003 e oa 1 300 000 a dud er vro:
- 68,4% a Estoniz
- 25,7% a Rusianed (400 000 a dud, ha 170 000 anezho hep broadelezh ebet)
- 2,1% a Ukrainiz
- 1,2% a Velarused
- 0,8% a Finned
- 1,7% a dud all
War ar maez eo uhel an dregantad a estonegerien (betek 90 % eus an dud), tra m’eo kalz izeloc’h an dregantad anezho er c’hêrioù bras (56 %). E-touez yezhoù minorelaet Estonia e c’heller menegiñ teir yezh finnek-ougrek kar d’an estoneg: ar voteg, a zo peuzvarv, ar voroeg hag ar setoeg hag a vez sellet outo o-div a-wechoù evel rannyezhoù eus an estoneg.
Izel-kenañ eo stankter ar boblañs (31 annezad/km²) e-skoaz hini ar broioù amezek (Latvia, Lituania).
War dachenn ar relijion eo al luteriegezh a vez pleustret gant ar muiañ-niver eus an Estoniz. Ul lodenn vihan eus an dud a zo protestanted avielourien evel al latvegerien, ar finnegerien pe an alamanegerien (13,7% eus holl annezidi Estonia). Ar Rusianed hag ar Slaved all (Ukrainiz, Belarusiz) a zo ortodoksed (19,9% eus holl annezidi Estonia e 1998). Hag ar peurrest a zo katoliked (polonegerien pe alamanegerien), muzulmaned (Tatared), pe yuzevien.
Monumant ar re varv
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E 2007 ez eo bet disavet monumant ar re varv savet en enor da soudarded an Arme Ruz marvet e 1944 o vrezeliañ enep an armeoù alaman, d'e lakaat en ur vered soudarded pell diouzh kreiz kêr Tallinn.
Reuz zo bet war-lerc'h, e Tallinn gant Rused ar vro, hag e Moskov en-dro da gannati Estonia, aozet gant an aozadur Nachi, ar yaouankizoù a-du gant Vladimir Poutin.
| |||||||||||||
