Svalbard

Svalbard

Enezeg, integral overseas territory, rann velestradurel a live kentañ

Anv annezidi	svalbardianer, svalbardianar
Yezh ofisiel	norvegeg
Kevandir	Europa
Stad	Norvegia
Kêr-benn	Longyearbyen
E tiriad	Norvegia
Gwerzhid-eur	Central European Time
War ribl	Mor Norvegia
Lec'hiadur	Meurvor skornek Arktika
Daveennoù douaroniel	78°9′25″N 15°51′51″E
Poent uhelañ	Newtontoppen
Renad politikel	parliamentary system
Post dalc'het gant penn ar gouarnamant	Governor of Svalbard
Penn an aotrouniezh	Kjerstin Askholt
Moneiz	Norwegian krone
Statud gladel	Tentative World Heritage Site
Douaroniezh an danvez	geography of Svalbard
Istor	history of Svalbard
Rummad tost	Category:Svalbard-related lists
Ekonomiezh an danvez	economy of Svalbard
Rummad evit ar c'hartennoù	Category:Maps of Svalbard

Svalbard a zo un enezeg e Meurvor Arktika, er c'hornog da Douar Franz-Josef, en norzh da Europa, hanter-hent etre Norvegia ha Penn-ahel an Norzh. Emañ an inizi-se etre 74º ha 81º ledred norzh hag etre 10º ha 32° hedred reter. Stag eo an enezeg ouzh Rouantelezh Norvegia. Teir enezenn a zo tud o chom warno : Spitsbergen, an hini vrasañ, Bjørnøya ha Hopen. Longyearbyen eo ar gêr vrasañ hag ar gêr-benn. Gant Emglev Svalbard, sinet e 1920, e voe anavezet riegezh Norvegia war an enezeg, ha dont a reas en he c'herzh e 1925, met bez' ez eo c'hoazh unan eus ar pevar ziriad er bed a zo anavezet o statud arbennik gant emglevioù etrebroadel. Gwechall e veze anvet an holl enezeg Spitsbergen (Spitzberg e galleg) diwar anv an enezenn vrasañ. Spitsbergen a zo evit "menez pikerniet".

Istor

Marteze e oa bet kavet inizi Svalbard gant ar Vikinged en XII^vet kantved pa'z eus anv eus Svalbard (= riblenn yen) er sagaoù hennorvegeg, met lod a soñj e c'hell bezañ ur riblenn yen all, evel enez Jan Mayen pe ar Greunland.
En ur doare suroc'h e c'heller tennañ kont eus ar gavadenn graet gant an ergerzher izelvroat Willem Barents e 1596. Er XVII^vet hag en XVIII^vet kantved e voe korvoet Enez Spitsbergen evel un annez etrebroadel evit ar balmumeta ken ez eas da get balum ar Greunland. Gant listri Izelvroiz, an Daned, Breizhveuriz, ar C'hallaoued ha Norvegiz e voe chaseet ar balumed ha 60 000 anezho gant Izelvroiz hepken.
E bae Madalen (Magdalenefjorden), ul lec'h brav-eston e Norzh Enez Spitsbergen, e kaver un toullad bezioù chaseourien balumed hag ur monumant bihan e koun Euskariz marvet eno. Anv Santez Madalen a vefe bet roet d'ar fjord en o enor.

Ul lec'h evit mont da ergerzhout Arktika eo bet ivez p'emañ e kreiz Meurvor Arktika.
E 1839 un ergerzhadeg skiantel gall renet gant Joseph Paul Gaimard (1796-1858) a yeas betek ar Svalbard war ar gorvetenn La Recherche. War vourzh al lestr e oa al livour François Auguste Biard (1798-1882) ha danvez e wreg, ar skrivagnerez Léonie Thévenot d'Aunet. Livet ez eus bet un toullad taolennoù diwar-benn ar Svalbard ha Bro ar Samied gant François Auguste Biard. Enbannet eo bet danevell veaj Léonie D'Aunet, Voyage d'une femme au Spitzberg, e ti Hachette e 1855. Roet eo bet anv La Recherche d'ur fjord war enezenn Spitsbergen (Recherchefjorden war Wedel Jarlsberg Land). Kalz ergerzherion a loc'has eus Ny-Ålesund e deroù an XX^vet kantved (Roald Amundsen, Umberto Nobile, Lincoln Ellsworth, an amiral Byrd war-du pennahel an Norzh pe pelloc'h. E 1926 e kuitaas aerlestr Amundsen ha Nobile, an Norge, Ny Ålesund evit tizhout an Alaska. Daou vloaz war-lerc'h e klaskas Nobile ober memes beaj gant an Italia. Kollet e voe. Amundsen hag e skipailh a varvas o vont d'e glask. Nobile a voe adkavet goude...

E deroù an XX^vet kantved e krogas embregerezhioù eus meur a vro da gleuziañ mengleuzioù glaou. Gant ar "Feur-emglev o tennañ da Spitsbergen" sinet e 1920 e voe anavezet riegezh Norvegia, met gant gwirioù bevennet. Chom a rae pep a stal gorvoiñ evel m'emaint (mengleuzioù glaou peurvuiañ) ha ne oa ket aotreet da Norvegia da staliañ he lu.
Krediñ a ra da lod istorourien eo bet roet Svalbard da Norvegia evit he zrugarekaat p'he doa stourmet taer war vor a-enep d'an Alamaned e-doug ar Brezel-bed kentañ ha kollet un toullad bras a dud ha listri ganti.
Hiziv ne chom nemet mengleuzioù glaou norvegat ha rusian. E 2008 eo bet krouet ur gwarez danzouar evit hadoù ar bed.

Douaroniezh

13% a lec'hioù goloet a van, 27% a reier moal, 60% a skornegi a d'ober ar Svalbard. An hin a zo pennahelel rust, hini un dezerzh yen. Etre 200 ha 300 mm glav ar bloaz. Gwrez keitat : etre -4°C ha 6°C e miz Gouhere ; -16°C betek -30°C e miz Genver. Newtontoppen (1 713 m) eo al lec'h uhelañ.

Evned a gaver kalzik (ouzhpenn 160 spesad). Chom a ra un nebeud balumed. Reuniged a zo niverus keñveriet gant ar c'holeoù-mor bet chaseet kalz d'ur mare zo bet (etre 500 ha 2 000). Ouzhpenn ar arzhed gwenn, loen arouezel ar Svalbard, e kaver lern arktek ha kirvi-erc'h (war dro 10 000).

Estreget Longyearbyen ez eus tri lec'h war Enez Spitsbergen ma kaver tud a-hed ar bloaz : Barentsburg, 400 annezad, ur vengleuz glaou perc'hennet gant Rusianed; Pyramiden, gant un nebeud Rusianed (un eizh bennak); ha Ny-Ålesund, gant 130 skiantour a 15 bro e-kerzh an hañv ha 30 a-hed ar bloaz. Krouet eo bet ar gêriadenn e 1916 gant Kings Bay Kull Compani. Betek 1963 e oa ur vengleuz glaou eno. Serret voe da-heul un toullad tarzhadennoù a lazhas mengleuzerien. Bremañ ez eo ur greizenn skiantel etrebroadel. Bez' e vefe ar gêriadenn dostañ ouzh penn-ahel an Norzh (79°N) gant annezidi a-hed ar bloaz.

Ma kendalc'h ar vorskorneg da gilañ, ma c'hell al listri bras tremen hañv-c'hoañv dre an Norzh evit tizhout ar Meurvor Habask, ma teu aesoc'h mont da glask ar petrol hag ar gaz a zo dindan ar mor tro-dro da Svalbard, e cheñcho mik pouez ekonomikel an enezeg hag he dremm.

Kêr Longyearbyen