Kirgizeg

Eus Wikipedia
Kirgizeg
(кыргыз тили, kyrgyz tili, قىرعىز تىلى)
Perzhioù
Komzet e : Kirgizstan, Tadjikistan, Afghanistan, Sina (Xinjiang)
Rannved : Kreiz Azia
Komzet gant : 3,136,733 (1993)
Renkadur : goude 100
Familh-yezh : Yezhoù turkek
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e : Kirgizstan
Akademiezh : hini ebet
Kodoù ar yezh
ISO 639-1 ky
ISO 639-2 kir
ISO 639-3
Kod SIL KIR
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar c'hirgizeg, (кыргыз тили, قىرعىز تىلى), a zo ur yezh a-orin turkek komzet e Kreiz Azia. Gant ar rusianeg ez eo ar c'hirgizeg unan eus div yezh kenofisiel Kirgizstan.

Komzet e vez ar c'hirgizeg gant tro-dro da 3 milion a dud e Kirgizstan, Sina, Afganistan, Kazac'hstan, Tadjikistan, Turkia hag Ouzbekistan.


Doare-skrivañ ha distagadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Implijet e veze al lizherenneg arabek evit skrivañ ar c’hirgizeg betek ma oa bet krouet ar gentañ lizherenneg latin e 1927. Er bloavezhioù 1930 e oa bet lakaet da ofisiel al lizherenneg turkek unvan en Unvaniezh Soviedel, bet kemeret e lerc’h gant al lizherenneg kirillekda c’houde.

Hiziv e implijer div lizherenneg pennañ evit skrivañ ar c’hirgizeg hervez al lec’h:


Kirillek Arabek Latin
(1928—1940)
Distagadur (LFE)
А а ا A a /ɑ/
Б б ب B в /b/, [w], [v]
В в ۋ V v /v/
Г г گ
ع*
G g, Ƣ ƣ /ɡ/ [ʁ]
Д д د D d /d/
Е е ه E e /je/, /e/
Ё ё يو Yo yo /jo/
Ж ж ج Ç ç (Ƶ ƶ adal 1938) /dʒ/
З з ز Z z /z/
И и ى I i /i/
Й й ي J j /j/
К к ك
ق*
K k, Q q /k/, [q], [χ]
Л л ل L l /l/
М м م M m /m/
Н н ن N n /n/
Ң ң ڭ Ŋ ŋ /ŋ/
О о] و O o /o/
Ө ө] ۅ Ɵ ɵ /ø/
П п پ P p /p/
Р р ر R r /r/
С с س S s /s/
Т т ت T t /t/
У у ۇ U u /u/
Ү ү ۉ Y y /y/
Ф ф ف F f /f/
Х х ح X x (H h kent 1938) /χ/ (=/k/)
Ц ц تس Ts ts /ʦ/
Ч ч چ C c /tʃ/
Ш ш ش Ş ş /ʃ/
Щ щ - Şc şc /ʃtʃ/, /ʃː/
Ъ ъ - - - (talvoudegezh fonemek ebet: kavet e gerioù deuet eus yezhoù all nemetken)
Ы ы ы ى /ɯ/
Ь ь - - - (talvoudegezh fonemek ebet: kavet e gerioù deuet eus yezhoù all nemetken)
Э э э ه E e /e/
Ю ю ю يۋ Yu yu /ju/, /jy/
Я я я يا Ya ya /ja/, /jɑ/

Fonologiezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Vogalennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
A-raok A-dreñv
Plaen Ront Plaen Ront
Serr i y ɯ u
Etre e ø o
Digor ɑ
Kensonennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gweuz Dent Drek-
kevig
Staon Drekstaon/
Huged
Fri m n ŋ~ɴ
Serriñ p b t d k~q ɡ~ʁ
Fic'hal
Taravat f v s z ʃ
A-gostez l~ɫ
Froumal r
Tostaat j

Yezhadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Perzhioù hollek[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Evel en holl yezhoù turkek:

  • Yezh daspegel, reizh-tre he yezhadur
  • Jener yezhadurel ebet
  • Ger-mell ebet, daoust ha ma c’heller implijour an niverenn ‘’bir’’ (‘unan’) evit merkañ an unander amstrizh
  • Digemm eo an anv gwan, lakaet dirak an anv, d.s. жаңы китап (‘levr nevez’, d.l.e ‘nevez levr’) kv. жаңы китаптар (‘levrioù nevez’)
  • Implijet lerc’hennoù, d.s. сиз менен ('ganeoc'h', d.l.e. 'c'hwi gant')


An anv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An troadoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kemmañ a ra pep stumm hervez reolennoù an hesonerezh vogalennek hag an hesonerezh kensonennel/sandhi


  • Merk ar genitivel/akuzativel н-:


goude ur gensonenn mouzhiet, м, н, ң, р, л, з, й: н- > д-, d.s.:
сөз (‘ger’) + нү > сөздү
goude ur gensonenn divouezh: н- > т-, d.s.:
куш (‘evn’) + нун > куштун


  • Merk al lokativel/ablativel д-:
goude ur gensonenn divouezh: д- > т-, d.s.:
китеп (‘levr’) + де > китепте


  • Merk al lokativel/ablativel г-:
goude ur gensonenn divouezh: г- > к-, d.s.:
өтүк (‘botez’) + гө > өтүккө


Troad Stumm diazez Stummoù gwirion "bag" "aer" "kelorn" "dorn" "penn" "holen" "lagad"
Nominativel кеме аба челек кол баш туз көз
Genitivel -NIn -нын, -нин, -дын, -дин, -тын, -тин, -нун, -нүн, -дун, -дүн, -тун, -түн кеменин абанын челектин колдун баштын туздун көздүн
Dativel -GA -га, -ка, -ге, -ке, -го, -ко, -гө, -кө кемеге абага челекке колго башка тузга көзгө
Akuzativel -NI -ны, -ни, -ды, -ди, -ты, -ти, -ну, -нү, -ду, -дү, -ту, -тү кемени абаны челекти колду башты тузду көздү
Lokativel -DA -да, -де, -та, -те, -до, -дө, -то, -тө кемеде абада челекте колдо башта тузда көздө
ablativel -DAn -дан, -ден, -тан, -тен, -дон, -дөн, -тон, -төн кемеден абадан челектен колдон баштан туздан көздөн

Al liester[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Al lostger –lV4r eo merk al liester. Kemmañ a ra e stumm resis hervez reolennoù an hesonerezh vogalennek hag an hesonerezh kensonennel/sandhi


  • Achuet gant ur vogalenn, /r/ pe /y/: -lV4r, d.s.:
уя (‘neizh’) > уялар
сиңди (‘c’hoar henañ’) > сиңдилер
шайлоо (‘dilennadeg’) > шайлоолор
төө (‘kañval’) > төөлөр
анжир (‘fiezenn’) > анжирлер
кыргый (‘sparfell’) > кыргыйлөр


көз (‘lagad’) > көзлөр
жил (‘bloaz’) > жилдер
жол (‘hent’) > жолдор
сөөл (‘morailh’) > сөөлдөр
түн (‘noz’) > түндөр


бак (‘liorzh’) > бактар
кесек (‘moudenn’) > кесектер
топ (’boulenn’) > топтор
бөбөк (‘babig’) > бөбөктөр


Ar verb[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Raganvioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Raganvioù gour
Unander Liester
Kirgizeg Kirgizeg
Мен (Me) Биз (Ni)
Сен (Te, unander) Силер (C’hwi, liester ‘te’)
Сиз (C’hwi, unander) Сиздер (Sizder) (C’hwi, liester)
Ал (Eñ, Hi) Алар Int


Dibennoù personel boas[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dibennoù personel
Raganv-gourRaganv]] Verb-stagañ Amzer-vremañ Perc’hennañ Amzer dremenet Doare-gourc’hemmen
1añ, unan. мен -mIn -mIn -(I)m -(I)m -AyIN
2l, unan. (T)) сен -sIŋ -sIŋ -(I)ŋ -(I)ŋ —, -GIn
2l, unan. (V)) сиз -sIz -sIz -(I)ŋIz -(I)ŋIz -GIlA
3de, unan. ал -t -(s)I(n) -sIn
1añ, lies. биз -BIz -BIz -(I)bIz -(I)K -AyIK
2l, lies. (T)) силер -sIŋAr -sIŋAr -(I)ŋAr -(I)ŋAr
2l, lies. (V)) сиздер -sIzdAr -sIzdAr -(I)ŋIzdAr -(I)nIzdAr
3de, lies. алар -(I)şAt -(s)I(n) -sIn, -IşsIn



Un tañva eus ar yezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Frazennoù talvoudus[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Demat Кутмандуу күнүңз менен

Mont a ra? Кандайсыз?

Noz vat Түнүңуз бейпил болсун

Mar plij Ѳтүнѳ, суранам

Kenavo Кош калын!

Ya Ооба

Nann Жок

Mat eo Макул

Trugarez Рахмат

Petra eo hoc'h anv? Атыңыз ким?

… eo ma anv Менин атым…


Goulennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Piv? ким?

Petra? на?/не?

Pelec'h? кайда? / кана?

Penaos? кандай?

Pegoulz? качан?

Pegement? нече?

Pe(hini)? кайсы?


Devezhioù ar sizhun[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dilun Дүйшүмбү

Dimeurzh Шейшенби

Dimerc'her Чаршенби

Diriaou Бейшенби

Digwener Жума

Disadorn Ишенби

Disul Жек шенби


Ar mizioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Miz Genver Үчтүн айы

Miz C'wevrer Бирдин айы

Miz Meurzh Жалган Куран

Miz Ebrel Чин Куран

Miz Mae Бугу

Miz Mezheven Кулжа

Miz Gouere Теке

Miz Eost Баш ѳна

Miz Gwengolo Айак ѳна

Miz Here Тогуздун ѳна

Miz Du Жетинин айы

Miz Kerzu Бештин айы

An niveroù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Unan бир

Daou эк(к)и

Tri үч

Pevar төрт

Pemp беш

C'hwec'h алты

Seizh жети

Eizh сегиз

Nav тогуз

Dek он

Unnek он бир

Daouzek он еки

Trizek он үч

Pevarzek он төрт

Pempzek он беш

C'hwezhek он алты

Seitek он жети

Tric'hwec'h он сегиз

Naontek он тогуз

Ugent жыйырма

Unan-warn'n-ugent жыйырма бир

Tregont отуз

Daou-ha-tregont отуз эк(к)и

Daou-ugent кырк

Tri-ha-daou-ugent кырк үч

Hanterkant элүү

Tri-ugent алтымыш

Dek-ha-tri-ugent жетимиш

Pevar-ugent сексен

Dek-ha-pevar-ugent токсон

Kant жүз

Mil миң

Kentañ биринчи

Eil экинчи

Trede үчүнчү

Dekvet онунчу

Disklêriadur gwirioù mab-den[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Mellad 1: Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң‐сезими менен абийири бар жана бири‐бирине бир туугандык мамилекылууга тийиш.


Keñveriadenn gant ar yezhoù turkek all[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ar sifroù 0-10[kemmañ ar vammenn]

Tost a-walc'h eo stumm ar gerioù a orin turkek rik implijet gant an eil yezh turkek hag eben alies, da skouer:

Yezh 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Hendurkeg bir iki üç tört biş altı yidi sekiz tokuz on
Altaieg ноль
nol'
бир
bir
эки
eki
ÿч
üç
тöрт
tört
бeш
beş
алты
altı
jeти
ceti
сегис
segis
тогуc
togus

on
Azeri sıfır bir iki üç dörd beş altı yeddi səkkiz doqquz on
Bachkireg ноль
nol
бер
ber
ике
ike
өс
ös
дүрт
dürt
биш
biş
алты
altı
ете
yete
һигеҙ
higeź
туғыҙ
tuğıź
ун
un
Barabaeg bir iki üts tört pəş alttı yədi səkiz toğiz on
C'hakaseg пip
pir
ікi
iki
үc
üs
төpт
tört
пиc
pis
алты
altı
читi
çiti
cигic
sigis
тoғыc
toğıs

on
C'halajeg bii äkki üüç töört beeş alta yeetti säkkiz toqquz oon
Dolganeg биир
biir
икки
ikki
үс
üs
түөрт
tüört
биэс
bies
алта
alta
hэттэ
hette
агыс
agıs
тогус
togus
уон
uon
Gagaouzeg sıfır bir iki
üç
dört
beş
altı
yedi
sekiz
dokuz
on
Kachkaeg bir iki üç dört beş altı yedi sekiz dokuz on
Karachayeg-balkareg ноль
nol
бер
ber
эки
eki
юч
üç
тёрт
tört
беш
beş
алты
altı
джети
djeti
сегиз
segiz
тогьуз
toğuz
он
on
Karakalpakeg нол
nol
бир
bir
эки
eki
үш
u'sh
төрт
to'rt
бес
bes
алти
alti
жети
jeti
сегиз
segiz
тоғиз
tog'iz
он
on
Kazakeg нөл
nöl
бір
bir
екі
eki
үш
üş
төрт
tört
бес
bes
алты
altı
жеті
jeti
сегіз
segiz
тоғыз
toğız
он
on
Kirgizeg нөль
nöl'
бир
bir
эки
eki
үч
üç
төрт
tört
беш
beş
алты
altı
жети
jeti
сегиз
segiz
тогуз
toguz
он
on
Kirgizeg Fuyü bir igi üş durt biş altı çiti sigis doğus on
Koumikeg ноль
nol
бир
bir
эки
iki
уьч
üç
доьрт
dört
беш
beş
алты
altı
етти
yetti
сегиз
segiz
тогъуз
toğuz
он
on
Krimtchakeg bir eki üç dort beş altı yedi sekiz tokuz on
Ouigoureg نۆل
нөль
nöl
بىر
бир
bir
ىككى
икки
ikki
ئۈچ
үч
üq
üç
üch
تۆت
төт
töt
بەش
bex
beş
bésh
ئالتە
алте
alte
alté
يەتتە
йетте
yette
yétté
سەككىز
секиз
sekkiz
توققۇز
тоққуз
toķķuz
toqquz
ون
он
on
Ouzbekeg нол, сифр
nol, sifr
бир
bir
икки
ikki
уч
uch
тўрт
to'rt
беш
besh
олти
olti
етти
yetti
саккиз
sakkiz
тўққиз
to'qqiz
ўн
o'n
Tatareg ноль
nol
бер
bir
ике
ike
өч
öç
дүрт
dürt
биш
biş
алты
altı
җиде
cide
сигез
sigez
тугыз
tuğız
он
on
Tatareg Krimea bir eki üç dört beş altı yedi sekiz doquz on
Tchagataieg bir iki üç tört beş altı yeti sekiz toquz on
Tchouvacheg ноль
nol'
пӗр
pĕr
ик
ik
виҫ
viś
тӑват
tăvat
пилӗк
pilĕk
улт
ult
ҫич
śiç
сакӑр
sakăr
тӑхӑр
tăxăr
вун
vun
Tofaeg бipәә
birәә
иъhи
ìhi
үш
üş
дөрт
dört
бeш
beş
aълты
àltı
чедi
çedi
ceъhec
sèhes
тоъhoc
tòhos
он
on
Turkeg sıfır bir iki üç dört beş altı yedi sekiz dokuz on
Turkeg otomanek bir eki üç tört bəş altı jəti səqiz toquz on
Turkmeneg нол
nol
бир
bir
ики
iki
үч
üç
дөрт
dört
бәш
bäş
алты
alty
еди
ýedi
секиз
sekiz
докуз
dokuz
он
on
Tuvaeg ноль / тик
nol' / tik
бир
bir
ийи
iyi
үш
üş
дөрт
dört
бeш
beş
алды
aldı
чеди
çedi
сес
ses
тос
tos
он
on
Yakouteg ноль
nol
биир
biir
икки
ikki
үс
üs
түөрт
tüört
биэс
bies
алта
alta
сэттэ
sette
аҕыс
ağıs
тоҕус
toğus
уон
uon

Gwelet ivez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • (fr) Dor, R. (2004) Parlons kirghiz, Manuel de langue, orature et littérature kirghizes, Pariz: L'Harmattan (ISBN 2-7475-6460-6)
  • (tk) Aksu, N. & Işık, A. 1997. Türkiye türkçösü-Kırgız türkçösü Sözdügü [Geriadur turkeg Turkia-turkeg Kirgizek]. Istanbul: Millî Eğitim Basımevi
  • (tk) Ardakoç, N. (2005) Modern Türk Dilleri Seyahat ve Kunuşma Kılavuzu, Istanbul: Geçit

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù
Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.