Brezhoneg Treger

Eus Wikipedia

Perzhioù dibar zo da vrezhoneg Treger (pe tregerieg), en distagadur, er yezhadur, er c'heriaoueg, goude ma kaver disheñvelderioù etre an daou benn eus ar vro.

Distagadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Vogalennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Distaget e vez

  • [o] al liester skrivet "où" (nemet un ou a vefe dija er ger : poulloù...)
  • [ə] e-lec'h [e] pa ne vez ket taolmouezhiet :
    • e-barzh "ket" (a vez taolmouezhiet e leoneg) : 'oaran ket [wa'rãk:ət]
    • en anv-gwan-verb : lonket ['lɔ̃ŋkət]
    • en dibenn-verb skrivet it, evel e-barzh sellit : ['sɛl:ət]
    • el liester en [ed] : merc'hed ['mɛrɤət]

Vogalennoù friet:

Kensonennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Distaget e vez

  • /h/
    • e deroù ar gerioù evel hanter, hent, hir nemet pa vez ar ger-mell dirak;
    • er raganvioù-diskouez (hemañ, hennezh, hag ar re all), gant se e klever ha hemañ ha neket hag hemañ;
    • e deroù gerioù all : ad-, anv,
  • /z/ e-lec'h /s/ e deroù ar gerioù : Se zo sur a glever /zezo'zy:r/
  • implijet e vez ec'h e-lec'h ez dirak ar verboù bezañ ha mont: ec'h on, ec'h an...)
  • /w/
    • ar "v" e-barzh gerioù evel : avel, 'vit, pevar, nevez, devezh; war, '
    • hag ar "w" diwar gemmadur: da wreg,
  • [r] ne vez ket distaget evel e galleg, ha n’eo ket unvan an distagadur anezhañ :
    • ruilhet (teod ouzh diaraog ar staoñ) e kornioù zo (hogen dousoc'h eget e Leon) (klevet fraezh pa glever mouezh Maria Prat,
    • pe distaget gant beg an teod ouzh kreiz ar staon (an distagadur a vez kavet "amerikan" gant lod).
  • /j/ eo distagadur al lizherenn lh er gerioù evel drailhañ, sailhat, dilhad, ruilhal, ...

Kensonennoù aet da get[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • b, e-barzh ober alies, distaget /'ɔ:r/, evel e Kerne-Izel,
  • d, e-barzh -adenn alies, distaget /'a:n/,
  • g, e-barzh digor alies, distaget /'di:ɔr/, digarez distaget /'dja:re/,
  • r etre div vogalenn e gerioù evel c'hoari, Mari, arri (erru) /aj/; dibriñ
  • z (diwar un d kozh)
    • etre div vogalenn (bezañ, anezhañ)
    • pe e fin ur ger, evel e kerneveg, e gerioù evel: nevez, bemdez, karantez,...
    • e liester an anvioù-kadarn tiez, aelez, aotrounez;
      • a-wechoù e vez distaget [x] e gerioù evel bazhad, lazhañ, razhed.

Kemmadurioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Ne vez ket graet kemmadur dre vlotaat /d/ e /z/ (da vihanañ a-reter d'ar stêr Leger): daou den, da dorn, da dont
  • Den a dro da an nen pa dalv kement hag on e galleg: skuizhañ buanoc'h a ra an nen ...

Gwir eo ivez n'eo ket "peurunvan" ar rannyezh, ha traouigoù disheñvel a c'haller kavout e pevar c'horn ar vro:

  • pop e-lec'h pep
  • para pe p'ra evit petra
  • petore (peto'e), e-lec'h peseurt (pe seurt).

Yezhadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gerioù yezhadurel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • en e-lec'h e: mont en kêr, kanañ en brezhoneg;
  • hon, e-lec'h hor pe hol;
  • kenkent, e-lec'h kerkent, kenkoulz e-lec'h kerkoulz;
  • lakaet e vez kentoc'h n eget d war-lerc'h ne pe na dirak ur vogalenn. Skrivet e vez neuze an n-se ouzh dibenn an nac'henn ha neket ouzh penn ar verb;
Nen/nan eus ket en Breizh, nen eus ket unan,
Nen/nan eus ket ur sant evel Sant Erwan!... (Kervella (1947:§232.II)
  • lavaret e vo ken bras evel hemañ, e-lec'h ken bras ha hemañ.
  • e-lec'h peseurt e vez implijet ivez
    • petore den
    • petra den
  • e-lec'h petra e vez klevet ivez peseurt[1] .

Verboù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • E liester an amzer-da-zont
    • ne reer nemet gant ar stummoù -fomp, -fet, -font

Verboù direizh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Bezañ:
    • Ne vez ket graet gant ez eus, met gant zo
    • Ne vez graet nemet gant emañ hag emaint, e-lec'h ar furmoù all e vez graet gant on, out ....
    • Ledetoc'h a-galz eo avat ar stumm voint, evit trede gour lies ar verb bezañ, hervez an ALBB, met anavezet eo ar stumm vefont[2].
  • Ne vez ket distaget it en eil gour lies, met et.
  • Kaout:
    • graet e vez gant ar stummoù hir en trede gour: en devo, he devoa
  • Gouzout:
    • 'oaran ket, n'ouve'an ket, n'onn ket a c'hall bezañ implijet gant ar memes tud;
    • gouvezet eo an anv-gwan-verb.

Verboù reizh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Karout, zo karet, ha graet e vez gant ar stummoù kerez (karez), keret (karit), kerfet (karfet), kere (kare);
  • Lampat, evit lammat, evel en droienn lampat ha sailhat.
  • Lavarout, zo laret, ha graet e vez gant ar stummoù lerez (larez/lavarez), leret (lavarit), lere (lavare)

Araogennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Da, distaget/də/ peurvuiañ.
  • E-lec'h deomp ha ganeomp e reer gant demp/dimp, ganemp/ganimp.
  • Mesket e vez ouzhin ha diou(zh)in, klevet e vez [di'wi].
  • Komz diou(zh)imp, e-lec'h komz ac'hanomp e yezh Leon.
  • E-maez an ti, e-lec'h er-maez eus an ti.

Gerioù ha troiennoù dibar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gerioù ha troiennoù zo ha ne gaver ket nemeur e-maez Treger, pe tamm ebet. Darn zo stag ouzh ur c'hornad, evel todion, skribiton, ... evel a c'hoarvez er rannyezhoù all. Geriennoù deuet eus an tunodo, luc'haj ar Roc'h-Derrien, zo en em strewet e brezhoneg ar c'hantonioù tro-dro. Perzhioù heñvel ouzh brezhoneg Leon a gaver a-wechoù e Treger-Izel.

  • aezet : aes
  • arre : adarre
  • awidell : kontadenn (fentus alies)
  • beure : mintin, e Leon
  • boutañ: e-lec'h bountañ
  • chaous : lipig, hag estlammadell
  • c'hoari (al) las : dirollañ, riboulat
  • c'hoari e droad porc'hell : fouzhañ
  • c'hwistim : c'hwi 'istim, c'hwi 'soñj deoc'h
  • (mont) d'an druilh-drast : d'ar pevarlamm
  • difindaoniñ: freuzañ
  • dresañ : renkañ, kempenn un dra bennak torret
  • en em stipañ : en em fichañ
  • en em c'houlenn : klask gouzout
  • evit [wit], araogenn amzeriañ
    • evit an deizioù ([win'dɛ:ju]) : en deizioù-mañ
    • evit ar beure : er mintin-mañ
    • evit ar bloaz : er bloaz-mañ
    • evit ar sizhun : er sizhun-mañ
  • flec'hañ : c'hweseta
  • fontañ arc'hant : dispign n'eus forzh pegement
  • gargal : kelenn
  • gars, garz: genaoueg
  • groñj : elgezh
  • gouermagn : kintus
  • gouerous, gwerouz; gouerouzat : klemmicher; klemmichat
  • gwabrigol : luc'hed
  • kabared* : kanastell
  • klask fret : klask unan bennak (pe 1 evit en em gannañ, pe 2 evit merc'heta pe paotreta)
  • lankon : lampon
  • loukez : genaoueg
  • mat pell zo, netra ken, echu
  • meür : ouesk, e kornad Gwerliskin ha Plouigno
  • mont e galouach : mont e belbi
  • nay : sot
  • ober gwad fall : kaout nec'hamant
  • ober pecheroù da ub : ober flouradennoù da ub
  • paotrez : plac'h (e kornad Montroulez, dianav er peurrest eus ar vro)
  • redek an douilhez : klask paotreta pe merc'heta
  • sof-kont : e-leizh
  • stipet : gwisket brav
  • tiekoù : ardoù;
  • tresenn : garzh

Skrivagnerien hag o deus graet gant tregerieg[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Skrivagnerien 'zo o deus graet gant tregerieg e mod pe vod en o skridoù. En o zouez emañ:

Levrioù diwar-benn an tregerieg[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Jules Gros, Le Trésor du breton parlé (Éléments de stylistique trégorroise), peder levrenn (1966-1989) hag ur geriadur galleg-brezhoneg (Emgleo Breiz, 1993). Anat eo eo bet reizhet, d'ur c'houlz bennak gant unan bennak, betek skarzhañ stummoù tregeriek rik evel -fomp, -fet, -font.

Pennadoù kar[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. Reter da Wengamp kentoc'h [1].
  2. Kartenn ALBB


Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]