Maryse Condé

Eus Wikipedia
Maryse Condé
Maryse Condé e 2006, oadet a 69 bloaz
Buhez
Anv Marise Liliane Appoline Boucolon
Ganedigezh 11 a viz C'hwevrer 1934
Pointe-à-Pitre, Banniel Gwadloup Gwadloup
Marv 2 a viz Ebrel 2024
Ate, Banniel Provañs Provañs
Stummadur Doktorelezh, skol-veur ar Sorbonne, Pariz
Micher Kelennerez war al lennegezh, kazetennerez, skrivagnerez, dramaourez
Ditouroù all
Kenlabour • University of California
• Université Paris-Nanterre
• University of Virginia
• Columbia University in the City of New York
• University of Maryland

Maryse Condé (Marise Liliane Appoline Boucolon ; Pointe-à-Pitre, 11 a viz C'hwevrer 1937 - Ate, 2 a viz Ebrel 2024) a oa ur skrivagnerez hag un dramaourez eus Gwadloup, a savas a-du gant dizalc'hted he bro c'henidik[1] ha gant an hollafrikanouriezh.

Brud bras he deus gounezet goude he romant Ségou (1984-85), a gont diskar gorrek an impalaeriezh vambara e Mali e-doug an XVIIIvet hag an XIXvet kantved.

En he romantoù e komze a-zivout an diaspora afrikat a voe ganet gant ar sklaverezh hag an trevadenniñ en inizi ar Mor Karib.

Alies ez eo bet war ar renk evit Priz Nobel al Lennegezh, ha 18 priz lennegel zo bet deroet dezhi.

Yaouankiz[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E Pointe-à-Pitre e voe ganet Marise Boucolon d'an 11 a viz C'hwevrer 1937, eizhvet bugel he zud, a oa ar c'hentañ kelennerien du e Gwadloup. He mamm, Jeanne Quidal, a rene he skol dezhi evit ar merc'hed ; he zad Auguste Boucolon a oa bet un desaver kent mont da sevel ur bank bihan anvet Caisse Coopérative des Prêts, a droas d'ar Banque Antillaise e 1955[2].

Daouzek vloaz e oa Marise pa skrivas ur pezh-c'hoari en un arvest gant un dudenn hepken, da-geñver 55vet deiz-ha-bloaz he mamm[3]

Goude echuet skol an eil derez e 1953 e voe kaset da ober he studi el lise katolik Fénelon e Pariz, ma chomas betek bezañ skarzhet 1955. Goude-se ec'h eas da Skol-Veur ar Sorbonne da studiañ al Lizhiri a-vremañ ; eno e c'houzañvas gouennelouriezh hep kompren gwall vat petra a oa o c'hoarvezout[4], ar pezh he lakaas da vezañ emskiant eus he morianegezh . Eno ivez e reas anaoudegezh gant tud all eus an Antilhez, ha ganto e vodas ur c'hleub lennegel ha politikel anvet en enor da Luis-Carlos Prestes (1898-1990), ur politiker komunour braziliat. Eno c'hoazh e kejas ouzh ar c'hazetenner haitian Jean Dominique, a voe tad he mab nemetañ ; distreiñ d'e vro a eure J. Dominique pa ouezas edo e vignonezh o tougen – ar skrivagnerez a gontas he foan en he oberenn La vie sans fards (2012).

Resped[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Er bloaz 1958, pa oa oadet a 24 bloaz, ec'h arvestas Marise Boucolon ouzh ar pezh-c'hoari nevez Les Nègres skrivet gant ar Gall Jean Genet (1910-1986) ; eno e kejas ouzh unan eus an aktourien, ar Ginead Mamadou Condé ; e miz Eost 1958 e voent dimezet[3]. Teir merc'h o devoe (e 1960, 1961 ha 1963)[4], met diaes e veze o darempredoù : ken abred ha 1959 e tivizas Maryse Condé mont da gelenn galleg en ul lise en Aod an Olifant, en ur gas he mab ganti[5]. E 1960 ec'h eas da vevañ gant he fried e Ginea, a oa dizalc'h diouzh Bro-C'hall abaoe 1958.

E 1963, goude ganedigezeh he zrede merc'h, ec'h eas gant he fevar bugel da gelenn galleg en Accra (Ghana). E 1966 e voe un taol-Stad eno, ha skarzhet e voe Maryse Condé eus ar vro war zigarez ma vije bet ur spierez gopret gant Ginea. E Londrez e kavas repu, ma labouras evit ar BBC ha ma skrivas pennadoù e kazetennoù.

Eno e skoulmas darempred gant he alvokad Kwame Aidoo, a gavas an tu da gaout asant Ghana evit ma tistrofe ar skrivagnerez d'ar vro-se e 1967 ; er bloaz-se end-eeun e torras an darempredoù etrezo : nullet e voe an distro da C'hana, ha Maryse Condé ha mont da Senegal gant he bugale. E Dakar en em stalias hag e labouras evel treuzyezherez en Institut Droit Éthique Patrimoine (IDEP) kent mont da gelenn galleg en ul lise e Saint-Louis e norzh ar vro.

E 1969 e voe anvet en ul lise all e Kaolack, er gevred da Zakar, ma kejas ouzh Richard Philcox, ur c'helenner war ar saozneg hag a voe he zreuzyezher. Bloaz war-lerc'h e tistroas Maryse Condé da Vro-C'hall, man adstagas gant he studi en ur labourat evit ar gelaouenn Présence africaine[6].

E 1975, pa oa oadet a 41 bloaz, e voe deroet dezhi he doktorelezh e Keverata lizheregel gant Skol-veur ar Sorbonne. Bloaz goude e voe embannet ar c'hentañ romant sinet ganti, Heremakhonon (1976), tra ma kelenne e meur a skol-veur e Pariz.

Er bloaz 1981, goude torret he dimez gant M. Condé, ec'h eildimezas Maryse, gant he zreuzyezher R. Philcox ar wezh-se. E 1985 e tistroas da Wadloup, ma voe dilabour e-pad tri bloaz, nac'het ma voe gant ar skol-veur, ar skinwel ha Renerezh-Rannvro an Aferioù Sevenadurel (RRAS ; (fr) DRAC). Goude-se, e 1989, ec'h eas da gelenn al lennegezhioù gallek e Skol-veur Kalifornia, ma oa bet pedet. Ur resped nevez a voulc'has en SUA, ma kelennas e Skolioù-meur e Maryland, e Massachusetts hag e Virginia. Er bloaz 1995 e voe anvet e Skol-veur Columbia e New York ; eno e e stalias ur greizenn anvet Centre d'Études Francophones ma pedas meur a skrivagner eus Afrika hag an Antilhez.

E 2004 e voe anvet Maryse Condé da gadoriadez kentañ an aozadur Comité pour la mémoire de l’esclavage (CPME)[7]. Bloaz war-lerc'h, oadet a 70 vloaz, ec'h eas war he leve.

E 2013 e kuitaas Maryse Condé ar Stadoù-Unanet hag e tistroas da Vro-C'hall, m'en em stalias e Gòrda (Vauclusa).

Er bloaz 2018, ur strollad a 109 skrivagner ha skrivagnerez svedat a stalias an "Akademiezh Nevez" evit dereiñ "Priz akademe nevezk al lennegezh" ((sv) Den nya akademiens litteraturpris) peogwir ne oa bet Priz Nobel al Lennegezh er bloaz-se. Pevar den a voe rakdibabet : M. Condé, ar Bro-Saoz Neil Gaiman (*1960), ar Japanad Murakami Haruki (*1949) hag ar Ganadianez Kim Thúy (*1968), hogen Murakami H. a c'houlennas ma vefe lamet e anv peogwir e venne chom da skrivañ en diavaez d'ar media. Da Varyse Condé e voe deroet ar priz[8].

D'an 2 a viz Ebrel 2024 e varvas ar skrivagnerez en Ate (Vaucluse), oadet a 90 vloaz.

Oberennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Alc'hwez

A = Arnodskrid (16) ; D = Danevell (3) ; E = Emvuhezskrid (1) ; P = pezh-c'hoari (10) ; R = Romant (21) : Y = Yaouankizoù (8).

  • 1972 : Dieu nous l'a donné (P)
  • 1973 : Mort d'Oluwéi d'Ajumako (P)
  • 1973 : Pourquoi la négritude? Négritude ou révolution (A)
  • 1974 : Le Morne de Massabielle (P) • Négritude césairienne, négritude senghorienne (A)
  • 1976 : Heremakhonon (R)[9]
  • 1978 : La civilisation du bossale : réflexions sur la littérature orale de la Guadeloupe et de la Martinique (A) • Profil d’une œuvre : cahier d’un retour au pays natal (A) • Propos sur l’identité culturelle (A)
  • 1979 : La parole des femmes: essai sur des romancières des Antilles de langue française (A)
  • 1981 : Une saison à Rihata (R)
  • 1984 : Ségou / 1 : Les Murailles de terre (R)
  • 1985 : Ségou / 2 : La Terre en miettes (R) • "Pays mêlé", suivi de "Nanna-ya" (R)
  • 1986 : Haïti chérie (Y)[10]Moi, Tituba, sorcière... noire de Salem (R)
  • 1987 : Notes sur un retour au pays natal (A) • La Vie scélérate (R)
  • 1988 : Pension Les Alizés (P) • Pension les Alizés (P)
  • 1989 : An tan révolisyon (P) • Hugo le terrible (Y) • Traversée de la mangrove (R)
  • 1990 : Bouquet de voix pour Guy Tirolien (A)
  • 1992 : Les derniers rois mages (R)
  • 1993 : Comédie d’amour (P) • La colonie du Nouveau Monde (R)
  • 1995 : La migration des cœurs (R)
  • 1996 : Noir, c’est noir (A)
  • 1997 : Desirada (R) • Nèg pas bon (A)
  • 1998 : Créolité without Creole Language (A) • O Brave New World (A) • Unheard Voice: Suzanne Césaire and the Construct of a Caribbean Identity (A)
  • 1999 : Le cœur à rire et à pleurer : contes vrais de mon enfance (D)
  • 2000 : Célanire cou-coupé (R)
  • 2001 : Fous-t-en Depestre, laisse dire Aragon (A) • La belle Créole (R)
  • 2002 : La planète Orbis (Y)
  • 2004 : Haïti dans l’imaginaire des Guadeloupéens (A) • Savannah blues (Y) • The Stealers of Fire: The French-Speaking Writers of the Caribbean and Their Strategies of Liberation (A)
  • 2005 : Histoire de la femme cannibale (R)
  • 2006 : Chiens fous dans la brousse (Y) • Uliss et les chiens (D)
  • 2006 : Victoire, les saveurs et les mots : récit (D)
  • 2006 : À la courbe du Joliba (Y)
  • 2007 : Comme deux frères (P)
  • 2008 : Les belles ténébreuses (R)
  • 2008 : Chiens fous dans la brousse (Y)
  • 2009 : Conte cruel (Y)
  • 2009 : La faute à la vie (P)
  • 2010 : En attendant la montée des eaux (R)
  • 2012 : La vie sans fards (E)
  • 2013 : La Belle et la Bête : une version guadeloupéenne (R)
  • 2015 : An tan révolisyon : elle court, elle court la liberté (P)
  • 2015 : Mets et merveilles (R)
  • 2017 : Le fabuleux et triste Destin d’Ivan et d’Ivana (R)
  • 2021 : L'Évangile du nouveau monde (R)

Enorioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Prizioù lennegel
  • 1986 : Grand prix littéraire de la Femme evit Moi, Tituba, sorcière... noire de Salem.
  • 1988 : Prix Anaïs-Ségalas de l’Académie française evit La Vie scélérateLiBeraturpreis (Alamagn) evit Ségou / 1 : Les Murailles de terre.
  • 1993 : Prix Puterbaugh evit he oberennoù.
  • 1994 : Grand prix littéraire des jeunes lecteurs de l'Ïle-de-France evit Moi, Tituba, sorcière... noire de Salem.
  • 1997 : Prix Carbet de la Caraïbe et du Tout-Monde evit Desiderada.
  • 1999 : Prix Marguerite-Yourcenar evit Le cœur à rire et à pleurer : contes vrais de mon enfance.
  • 2003 : Grand prix Metropolis bleu (Montréal, Québec) evit Le cœur à rire et à pleurer : contes vrais de mon enfance.
  • 2005 : Hurston/Wright Legacy Award evit Who Slashed Célanire's Throat? (Célanire cou-coupé).
  • 2005 : Certificat d'honneur Maurice Gagnon du Conseil international d'études francophones (CIEF).
  • 2007 : Prix Tropiques evit Victoire, les saveurs et les mots.
  • 2008 : Trophée des arts afro-caribéens evit Les belles ténébreuses.
  • 2010 : Grand prix du roman métis evit En attendant la montée des eaux.
  • 2018 : Den nya akademiens litteraturpris (Sveden) evit he oberennoù.
Medalennoù gall
  • 2001 : Komandourez urzh arn Arzhoù hag al Lizhiri.
  • 2014 : Ofiserez al Lejion a Enor.
  • 2019 : Kroaz-Veur Urzh broadel an Dellid .

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • (fr) Pfaff, Françoise & Cotteret-Hage, Madeleine. Nouveaux entretiens avec Maryse Condé – Écrivain et témoin de son temps. Paris : Karthala, 2016 (ISBN 978-2-8111-1707-8)

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. (fr) France TV Info, 25/01/2013. Kavet : 10 Ebr 24.
  2. (fr) Un siècle de Banque à la Guadeloupe, 1850-1990 @ Société d'Histoire de la Guadeloupe. Kavet : 16 Ebr 24.
  3. 3,0 ha3,1 (en) Clark, Vèvè A. "I Have Made Peace With My Island": An Interview with Maryse Condé. In : Callaloo niv. 38, 1989, pp. 87 sqq. • JSTOR 2931145. Kavet : 16 Ebr 24.
  4. 4,0 ha4,1 (fr) {cite web|url=https://la1ere.francetvinfo.fr/mort-de-l-ecrivaine-maryse-conde-a-90-ans-retour-sur-sa-vie-sans-fards-1421603.html |title=Mortuaj @ France TV Info|accessdate=16 Ebr 24}}
  5. (fr) Maryse Condé @ Écritures contemporaines Caraïbe-Amazonie. Kavet : 16 Ebr 24.
  6. (fr) Maryse Condé @ Cairn Info. Kavet : 16 Ebr 24.
  7. (fr) Comité national pour la mémoire et l’histoire de l’esclavage. Kavet : 16 Ebr 24.
  8. (fr) France TV INfo, 12/10/2018. Kavet : 16 Ebr 24.
  9. Adembannet e 1988 dindan an titl En attendant le bonheur.
  10. Adembannet e 2001 ha 2005 dindan an titl Rêves amers.