Fañch Peru

Fañch Peru
Fañch Peru er gêr e 2006.
Ganedigezh	8 C'hwevrer 1940 Ploubêr
Marv	13 Genver 2023 Lannuon
Yezh skrivañ	Brezhoneg
Oberennoù pennañ
Kernigelled ar Goañv Eus an aod vev d’ar c’hoad don Glizarc'hant

Ur skrivagner brezhonek a Vro-Dreger eo Fañch Peru (François Le Perhu e anv ofisiel), ganet d'an 8 a viz C'hwevrer 1940 e Kerofern (Ploubêr) ha marvet d'an 13 a viz Genver 2023 e ospital Lannuon. Skrivet en deus un toullad levrioù, romantoù, eñvorennoù bugaleaj ha barzhonegoù, en ur yezh aes ha levezonet gant brezhoneg e gavell. Kelenner brezhoneg ha galleg eo bet e Landreger ha maer Koñfort-Berc'hed e Treger a-raok mont war e leve.

Medalennet eo bet gant ar Ministère de la Culture evel Chevalier des Arts et des Lettres.

E vuhez

Eus Ploubêr e oa e dad, botaouer-koad diouzh e vicher. Eus ar C'houerc'had e oa e vamm. Di e voe kaset Fañch Peru pa oa bihan, da di e dud-gozh a-berzh mamm. War-lerc'h ar brezel e tistroas da Bloubêr da vevañ gant e dud, e Kerofern, e-lec'h ma oa e vamm o terc'hel Kafe ar Gar, e-tal-kichen botaouerezh e dad. War barlenn e vamm en deus desket brezhoneg : yezh ar gêr e oa hag an dra-se zo kaoz, moarvat, e rae Fañch Peru gant brezhoneg pa skrive "ar pezh a (oa) personeloc'h".

Merket don e oa bet Fañch vihan gant ar vuhez e Kafe ar Gar. Eno e krogas da zeskiñ galleg digant ar glianted. Eno e kleve ivez e vamm o kaozeal brezhoneg ha galleg a-bep-eil. A-drugarez dezhi eo deuet dezhañ ar garantez ouzh ar yezhoù : "en ur rimañ e kaozee ma mamm bepred" emezañ, hag evel-se e pegas ennañ ar blijadur da "c'hoari gant ar sonioù, ar gerioù, ar yezhoù". An amzerioù-se a zanevellas Fañch Peru en e levr Bigorned-sukr ha bara-mel. Kafe ar Gar en doa miret ha kempennet e stumm ur mirdi, diskouezet ennañ luc'hskeudennoù, gwiskamantoù, ostilhoù ha c'hoarioù kozh. Abaoe 2018 e vez digoret bep bloaz da-geñver Devezhioù ar Glad.

Skoliataet eo bet Fañch Peru e skol-vihan Kerofern da gentañ hag e skol-gentañ Plouared goude-se, a-raok mont da Skolioù normal Sant-Brieg ha Roazhon. Diwezhatoc'h e studias e skol-veur Brest ivez, e-lec'h ma tapas un aotreegezh war ar brezhoneg hag ar yezhoù keltiek hag un DEA (diplom studi don) war an dudoniezh.

Pa oa krennard e reas anaoudegezh da-geñver ur staj dañs e Menez Are gant Marie-Thérèse Lozach, ur plac'h yaouank genidik eus ar C'hab, ha setu piket o c'halon : kerkent ha 18 vloaz e timezjont. Asambles ez ejont war studioù lizhiri modern e skol-veur Roazhon, hag o-daou e tivizjont mont da gelenner hag evit-se tremen ar c'hCAPES.

E 1965 en em gavjont e Landreger, er skolaj Ernest-Renan hag el lise Savina : kelenner lizhiri e oa Fañch ha kelennerez istor e oa Marie-Thérèse. E 1971 e rejont o annez e Berc'hed, en ur maner kozh e Pont ar Stivell. Tri mab o deus bet. Diwar-neuze e labourjont hardizh evit degas buhez d'ar gumun hag evit reiñ lañs da sevenadur Breizh, peogwir e oant o-daou tud kar-o-bro – skoliadez da Loeiz Roparz e oa bet Marie-Thérèse e Kemper. Poellgor ar gouelioù a savjont e 1971, ha reiñ a raent dorn d'ar Seizh Awel, un ostaleri e Berc'hed ma veze aozet e-leizh a draoù : sonadegoù, abadennoù dañs, c'hoarioù... Bep bloaz e kemerent perzh er staj-hañv aozet gant ar Falz. Ober a raent ivez war-dro ar greizenn sevenadurel Ernest-Renan e Landreger. Kentelioù noz a gasent eno : kelenn brezhoneg a rae Fañch ha kelenn dañsal a rae e wreg. Kerkent hag aotreet gant an Deskadurezh-Stad e 1982 e kelennas brezhoneg e skolaj Landreger ivez. Mont a reas da gelenner war sevenadur Breizh en IUFM (Ensavadur skol-veur ar stummañ-mistri) ur wech digoret ar c'hentañ CAPES brezhoneg e 1986. E skol-veur Brest ivez e reas skol war gizioù kozh Breizh. E 1998 ez eas war e leve.

Preñv ar politikerezh a oa krog e Fañch tamm-ha-tamm, ur wech aet da guzulier-kêr e 1977. E 1983 e teuas da vezañ maer Berc'hed, ur garg a zalc'has e-pad meur a respet, e-pad triwec'h vloaz, betek 2001. Ezel e oa neuze eus an UDB, hag evit ar strollad-se ez eas war ar renk da-geñver dilennadegoù kanton (10% e 1983). Asambles gant Pierre-Yvon Tremel e savas Kevredigezh an dilennidi vrezhonek evit kas war-raok an divyezhegezh.

Kizellañ koad a blije dezhañ ober, un dudi hag a gaver roud anezhañ e titl ul levr dezhañ, Ar c'hizeller hag ar vorganez. An natur a blije kalz dezhañ ivez, ar pezh zo anat en e varzhonegoù dreist-holl ma ra anv eus al loened, ar gwez, ar parkeier, ar c'houmoul...

Skrivagner

Fañch Peru e Ti ar Vro Treger ha Goueloù e 2010.

Pa oa bihan e kemeras perzh e kenstrivadegoù reizhskrivañ : ret e oa ober un enklask ha da c’houde sevel ur pennad-skrid diwar-benn an enklask-se. Evel-se e skrivas e zanevell gentañ d'an oad a zek vloaz. Pa oa studier e Roazhon e oa krog da vat da skrivañ e brezhoneg. E 1966 e voe embannet gant Brud ur pezhig-c’hoari skrivet gantañ, Pennherez ar Genkiz e anv. Pennadoù modernoc’h a stagas da skrivañ evit e skolajidi adalek 1970. Ar pennadoù-se zo bet graet levrigoù diwarno. Goude-se en deus skrivet pennadoù e brezhoneg dreist-holl pe e galleg evit kazetennoù pe kelaouennoù: Le Trégor, Skol Vreizh, Ar Falz, Le Peuple Breton... Bodet hag embannet ez eus bet lod eus e gronikennoù e pevar levr. Adalek ar bloavezhioù 1990 e oa krog da skrivañ barzhonegoù ivez.

Pa oa yaouank e skrive pa'n deveze amzer, met abaoe ma oa war e leve e skrive diouzh ar beure. Ur frazenn pe ziv a skrive war e gaieroù-skol bep beure. Skrivañ a rae un toullad mennozhioù mesk-ha-mesk, dreist-holl diwar-benn e vugaleaj, an natur...

Meur a briz zo bet roet dezhañ : hini Imram en 1992, hini Du-mañ, du-se en 1999, ha medalenn Marc'heger Urzh an Arzoù hag al Lizhiri gant ar Stad C'hall e 2002. Ar priz Langleiz a oa aet gantañ e 2001 ; en deiz-se e voe enoret gant un destenn skrivet ha lennet gant Yann-Bêr Piriou, ur skrivagner all eus Treger.  

Oberennoù

Romantoù

• An traoniennoù-glas, Skol Vreizh, 1993. 135 p.
• Kernigelled ar Goañv, Skol Vreizh, 1997.
• Eus an aod vev d’ar c’hoad don, Skol Vreizh, 2002
• Glizarc'hant, Skol Vreizh, 2002: : Danevelliñ a ra buhez ur gêriadenn a Vro Dreger eus ar bloavezhioù 90 dre istor ur familh, hini ar Sidaner. El levr-mañ e kont gizioù an dud ha kemmadur o bed. Fañch Peru a ra taolenn ur gêriadenn test eus un amzer dremenet bez ‘zo ugent pe tregont vloaz. Ur romant kazi istorel eo neuze ken gwirion eo. Reiñ a ra da c'houzout buhez an dud er mare-se. Kinnig a ra lidoù hengounel an dud. Lusket e oa ar bloavezh gant ar pardonioù, hini itron Varia a Goñfort e Plouarmel an hini bouezusañ, Meurlarjez, ar c’hoarioù, an dañsoù, ar sonerezh, ar predoù, ar bistro, al labour-douar (maïz, loened, mekanikoù), ar besketerezh (ormela), ar garantez, ar politikerezh (manifestadegoù). An tudennoù alies a en em c’houlenn penaos e kemmo kevredigezh o hendadoù rak gwelout a reont ar mekanikoù bras o tont war-wel, ar saotradur (Amoco Kadiz), an distrujoù evel hini “koad an ametist” 'lec’h m’en em gave an amourousted evit kavout ar mein-se hag ar chaseourien evit preizañ, kudennoù an dilabour. Ur stourm a zo etre ar bed a-wechall hag ar bed o tont a-hed an istor.
• Kañfarded Milin ar Wern, Skol Vreizh, 2008
• E seizh avel ar bed, Skol Vreizh, 2021.

Kontadennoù ha danevelloù

• Ur c'huzhiad avaloù douss-trenk, Skol Vreizh, dastumad An Tri Aval, 1985. Kontadennoù ha danevelloù berr.
• Ar C'hizeller hag Ar Vorganez, Skol Vreizh, 2016.

Skridoù evit ar re yaouank

• Teñzor Run ar Gov, Skol Vreizh, dastumad An Tri Aval, 1988. Skeudennet gant Ifig Troadeg.
• Bugel ar c'hoad, Skol Vreizh, 1993. 71 p. Skeudennoù gant Ifig Troadeg, golo gant Nanda Troman
• Gwazkado, Skol Vreizh, 2004. 81 p.
• Eñvorennoù Melen, ki bihan rodellek, Skol Vreizh, 1999.
• Bigorned-sukr ha bara-mel, Skol Vreizh, 2014. 136p, golo gant Yann-Luk Kloareg.

Barzhonegoù

• Etrezek an aber sall / Vers l'estuaire salé, Skol Vreizh, 1995. Divyezhek. ("Fañch Peru a zo ganet e Kerofern, Ploubêr e 1940, etre ar « rinier vihan » hag ar « rinier vras » (al Leger). War vord ar stêrioù-mañ en deus tremenet ul lodenn vat eus e yaouankiz ha hiziv c'hoazh pa c'hell kaout hed c'har e teu da aveliñ, diavaez ha diabarzh. Evit kuilh ar vriad primskeudennoù-mañ en deus baleet a-hed al Leger eus ar vammenn betek an aber, tamm ha tamm, da bep seurt koulz eus an deiz, da bep seurt mare eus ar bloaz. An destenn c'halleg kinniget a-dal n'eo ket un droidigezh ger ha ger eus an destenn vrezhonek.")
• Hentoù ar c'hornog, Kan ar Stivell, 1998. Divyezhek.
• Va enezenn din-me, Skol Vreizh, 2000. Brezhoneg hepken.
• Gwenojennoù hon huñvreoù, Skol Vreizh, 2007. Divyezhek. Gant ur bladenn.
• Ur vuhez kazh, Une vie de chat, Skol Vreizh, 2010. Barzhonegoù bihan diwar-benn e gazh Ludu.
• Kan ar stivell, Skol Vreizh, 2012. Divyezhek.

Troidigezhioù

• Koroll an Haiku, Skol Vreizh, 1999. 94 p. Ul levr da zeskiñ skrivañ an Haiku. Savet gant Kunihiko Fujii, troet e brezhoneg gant Alain Kervern ha Fañch Peru.
• Levrioù barzhonegoù ar skrivagner saoz Roy Eales
• C'hoarioù Breizh troet diwar ar galleg, diwar-benn c'hoarioù Breizh.
• Lannion, luc'hskeudennoù Francis Goeller, skrid gant Yvon Le Men, troet e brezhoneg gant Fañch Peru. Embannet gant Apogée, 2005. Dastumad : Les carrés d'Apogée. 47 p.

Danevell-veaj

• Enezenn an eñvor, Skol Vreizh, 1994.

Levr-heñchañ

• Confort-Berhet, éléments d'histoire et d'archéologie, itinéraires de promenade, skrivet hag embannet asambles gant e wreg Marie-Thérèse (1984).

Pennadoù

E meur a gelaouenn ez eus bet embannet ingal pe ingaloc'h pennadoù skrivet gant Fañch Peru, e brezhoneg koulz hag e galleg : Pobl Vreizh, Ar Men, les Cahiers de l'Iroise, les Annales de Bretagne, Hekleo ar c'hoarioù, Spered Gouez, Hopala!...

Pennadoù en deus skrivet ivez evit levrioù evel Côtes d'Armor, ul levr-heñchañ embannet gant Gallimard e 1984, ha Toutes les cultures de Bretagne, ur geriadur embannet gant Skol Vreizh e 2004.

Liammoù

• Pennad-kaoz war kaouenn.net amañ, amañ, hag amañ
• Pennad-kaoz war tv-tregor.com