Apelles Kos

Murlivadur eus Pompeii a vije bet savet diwar ul livadur gant Apelles, Venus Anadyomene, degaset eus Hellaz da Roma gant Augustus .

Marelladur adsavet eus emgann Issus diwar ul livadur a greder e oa diwar zorn Apelles pe Philoxenos of Eretria kavet e ti ar Faun e Pompeii.

Apelles, pe Apelles Kos, a oa brudetañ livour Hellaz en Henamzer er IVvet kantved kent JK.

Hervez skridoù Plinius an Henañ hag Ovidius e vije ganet e Kos e 352 kent JK. Koulskoude, hervez ar Souda, e vije e Kolofon. Ne chom oberenn ebet diwar e zorn, met anaout a reer deskrivadurioù darn anezho.

Mojennoù diwar e benn

Alesant Veur ha Kampaspe e stal-labour Apelles, livet gant Giovanni Battista Tiepolo.

Gant Plinius an Henañ eo bet kontet gweladenn Alesant Veur e stal-labour Apelles. Alesant, un deiz, a welas poltred e serc'h Kampaspe hag a gomprenas e oa orgedet an arzour outi. E-lec'h fuloriñ – troet e oa da gonnariñ buan – ez eas da welout an arzour hag e roas e serc'h da Apelles.

Alesant, a soñje gantañ e oa un doue, a gare Apelles hag e arz kement ken e c'houzañvas taolioù all digant al livour hep sevel e vouezh. Reiñ a rae an arzour da gompren da Alesant e komze ar soudard anezhañ a-hed hag a-dreuz eus liverezh, ma c'hoarzhe gantañ e eilerien a veze o prientiñ al livaj.

Hogozik kement tra a zo anavezet diwar-benn Apelles a zeu eus skrid meur Plinius an Henañ, e Naturalis Historia (35.36.79-97 ha passim): kanañ e veuleudi a reas ar Roman, ouzh e genveriañ gant livourien all en e raok ha re all deuet war e lerc'h. Hervezañ e oa kempred Apelles gant ar 112vet Olimpiadeg (332-329 kent JK), abalamour moarvat m'en devoa graet poltred Alesant Veur .

E vuhez

Moarvat e oa ganet e Kolofon en Ionia. Da gentañ e studias gant Ephoros, eus Efesos, met pa voe deuet un tamm brud dezhañ ez eas da studiañ gant Pamphilos e Sicyon (N.H. 35.36.75). Evel-se eo, a lavarer, e rae war un dro gant an doare koant ioniat hag an hini pervezh doriat. Sachet e voe da lez Makedonia gant ar roue Fulup II, hag eno e livas ar roue hag e vab Alesant ha berzh a reas kement ken e voe anavezet evel livour lez Makedonia.

Ampart e oa da ober poltredoù, hag un istor zo bet kontet diwar e benn hag hini Ptolemaios Iañ Sôter. Hennezh a oa bet ur jeneral da Alesant Veur ha ne gare ket Apelles pa oant o-daou e servij Alesant. Meur a vloaz diwezhatoc'h, p'edo Apelles o veajiñ war vor, e savas ur barrad gwallamzer ken e rankas lestr an arzour aochañ e rouantelezh Egipt ma rene Ptolemaios eno.

Farouell Ptolemaios a voe lakaet gant enebourien Apelles da gas d'al livour ur falskouviadenn da goaniañ gant ar roue. Pa erruas Apelles da goaniañ e savas fulor er roue. Goulenn a reas Ptolemaios gant piv e oa bet lavaret dezhañ e oa kouviet, ha setu Apelles da gemer un tamm glaou-koad diwar an oaled ha da dresañ ur poltred ouzh ar voger, ma voe anavezet gant ar roue kerkent hag al linennoù kentañ e oa e farouell an hini e oa ar c'houvier.

Bevañ a rae Apelles en amzer Protogenes, ha kontañ a ra Plinius un tamm istor, brudet en e amzer, diwar-benn beaj Apelles da Rodos da welout Protogenes, al livour-se en doa klevet anv anezhañ. Pa erruas en e stal-labour ne gavas Apelles nemet ur wrac'h a lavaras dezhañ e oa aet Protogenes d'ober un dro hag a c'houlennas digantañ piv e oa evit gallout en lavarout da vestr an ti. Pa welas Apelles ur plankenn a oa bet prientet gant mestr an ti a-benn e livañ e kemeras ur broust hag e lavaras d'ar vatezh kontañ d'he mestr Protogenes "eo ganin eo bet graet kement-mañ", hag e reas ul linennad liv a-dreuz d'ar plankenn. Pa zistroas Protogenes ha pa gontas ar wrac'h dezhañ petra a oa c'hoarvezet e sellas ouzh al linenn hag e lavaras: "N'eus nemet Apelles a vije gouest d'ober kemend-all". Ha Protogenes neuze da lakaat ul liv all ouzh ar broust, ha d'ober ul linenn all a-us d'an hini gentañ, ha da c'houlenn digant e vatezh diskouez anezhi d'ar gweladenner ma tistroe. Pa zistroas Apelles ha pa voe diskouezet dezhañ respont Protogenes, en devoe mezho kavout ul linenn graet gwelloc'h eget e hini, ma reas ul linenn all c'hoazh, en ul liv all, etre an div linenn gentañ, hep lezel tamm lec'h ebet etrezo o-div. Neuze ec'h anzavas Protogenes e oa trec'h Apelles dezhañ, hag ez eas d'en kerc'hat da gaozeal gantañ tal-ouzh-tal.

War a veze lavaret edo Appelles o labourat war-dro ur poltred da Afrodite Kos pa varvas, ma vanas diechu an daolenn rak ne gaved den barrek a-walc'h da genderc'hel gant e labour.

Oberennoù

Kampaspe noazh dirak Apelles gant Auguste Ottin (1883). Delwenn ouzh tu hanternoz ar porzh anvet Cour Carrée e Mirdi al Louvre e Pariz.

E-touez oberennoù kollet Apelles (n'eus deuet hini betek ennomp) e oa:

• Alesant o terc'hel ul luc'hedenn, unan eus ar re niverus a reas gant Alesant hag e dad Fulup;
• Afrodite Anadyomene ("Afrodite o tifoupañ eus ar mor"), a ziskoueze an doueez o sevel eus ar mor (n'eo ket al livadur edo o labourat warnañ pa varvas, met unan all kalz a-raok), hag evit ar poltred-se e kont Plinius an Henañ en doa bet ur serc'h da Alesant, Kampaspe hec'h anv, da batrom evit livañ Afrodite. Hervez Athenaeus, e oa deuet ar soñj dezhañ gant Frine a oa aet, da vare an Eleusinia hag ar Poseidonia, da neuial en he noazh er mor.
• Poltred Antigonos I Monophthalmos war varc'h, troet a-gostez, ma ne veze ket gwelet e lagad dall ;
• Poltred Artemis gant ur bagad dimezelled o kinnig un aberzh d'an doueez, diazezet war an Odysseia 6.102ff;
• Un Aberzh e Kos, deskrivet er Mimes (4.59) gant Herodas.
• Poltredoù Kleitos an Du hag Arc'helaos Iañ Makedonia.
• Lidambroug beleg-meur Artemis en Efes.

Falstamallidigezh Apelles, gant Sandro Boticelli.

• Ur pezh pikol taolenn diwar-benn ar Falstamall, a voe awenet gantañ

Sandro Botticelli pa livas Falstamallidigezh Apelles.

Un toullad eus e livadurioù a voe tapet da gas da Roma.

Etre istor ha mojenn

Aner eo klask empentiñ doare-livañ un arzour ha ne chom oberenn ebet war e lerc'h. Ur bern istorioù zo bet kontet diwar-benn Apelles, pe gwir pe get, hag hendraourien zo bet o klask gouzout pegement a wirionez a oa enne.

A-hervez e roe kalz a bouez d'an tresañ trolinennoù hag ec'h embrege ken alies ha bemdez. Brudet eo e weladenn da di Protogenes, hag ar c'hevezerezh a veze etreze o-daou da c'houzout pehini anezhe a drese al linenn eeunañ.

Al livourien hag Apelles Kos

• 

  Apelles o poltrediñ Kampaspe, gant Nicolas Vleughels (1716)

• 

  Apelles e karantez ouzh Kampaspe, Louis Jean François Lagrenée (1772)

• 

  Haelded Alesant Veur , gant Jérôme-Martin Langlois, Musée des Augustins (1819)

• 

  Alesant Veur o reiñ Campaspe da Apelles, Charles Meynier, Mirdi Arzoù-kaer Roazhon (1822)

Livioù

Niver al livioù implijet gant al livourien zo kemmet kalz aboae amzer Apelles. En e amzer n'anavezed nemet pevar liv: gwenn, melen, ruz, ha du. Diwezhatoc'h eo e voe kavet ar gwer, mouk, ha glas .

Skridoù

• John J. Popovic, "Apelles, the greatest painter of Antiquity" Arroudoù eus oberenn Plinius.
• (rodcorp) "Kelc'h Giotto, linennoù Apelles, krank Chuang-tzu": displegadur.

Levrlennadur

• Plinius an Henañ, Historia Naturalis xxxv, 91 ff.
• Lukian, Oberennoù.
• Woltmann and Woermann, History of Painting, volume i (troidigezh saoznek, New York, 1886)
• Houssaye, Histoire d'Apelles (Pariz, 1867)
• Wustmann, Apelles' Leben und Werke (Leipzig, 1870)
• Ernst H. Gombrich, 'The Heritage of Apelles', The Heritage of Apelles: Studies in the Art of Renaissance, (Cornell University Press: Ithaca, New York, 1976), pp 3–18.