Aogust Brizeug

Julien Pélage Auguste Brizeux, a vez graet Aogust Brizeug anezhañ e brezhoneg, a zo ur barzh romantel breizhat hag al lec'hanvadurour brezhoneg kentañ, a voe ganet d’an 12 a viz Gwengolo 1803 en Oriant ha marvet d’an 3 a viz Mae 1858 e Montpelhièr, en Okitania.
Sinañ rae aliesig gant e anv barzh, Barzh bleomelen, p'en deus bet resevet an titl barzh digant Archdrouiz Kembre^[1].

Buhez

Yaouankik e oa pa varvas e dad, Pélage Julien Brizeux, surjian a vor, e 1810. Ne chomas ket intañvez muioc'h eget ur bloaz e vamm , Françoise Hoguet, hag e addimezas-hi gant Jacques Boyer, un trafiker eus an Oriant, ha ganet diouto daou vab hag ur plac'h.
Er mare-se e voe fiziet ar paotrig da emell person an Arzhanaou, kar d'e dad, an Aotrou Marie Joseph Louis Le Nir. Hemañ en doa digoret ur skol vihan evit mibien ar gouerien hag un nebeud paotred eus e familh. E-pad pemp bloaz e studias danvezioù skol hag al latin a gelennas ar person dre skridoù Vergilius hag oberourien all an Henamzer.
Mont a reas war e studi da skolaj Sant Ivo Wened, da Arras, ha da Skol ar Gwir e Bariz. Eno e reas e annez e vuhez-pad o labourat darnamzer evit ar Compagnie des Assurances générales, renet ha krouet gant Auguste de Gourcuff, ma laboure ar Gonideg evitañ ingal, met mont a reas peder gwezh da Italia ha distreiñ a rae da Vreizh kazi bep hañv.
E Pariz e tarempredas un bagad Bretoned, evel Kervarker, Yann-Frañsez ar Gonideg, ar vreudeur de Courcy, Vincent Audren de Kerdrel, Aurélien de Courson hag ez eas d'ober chervad ganto. E 1837 e tisplegas, e-doug ur danvez goan geltek Kanaouen ar Vretoned a reas berzh bras ken e voe goulennet he c'hanañ meur a wezh. Ur seurt kan broadel kentañ e teuas da vezañ.
Estreget ar plac'h yaouank, Marie Pellan, lakaet penntudenn e hir a varzhoneg, Marie, hag e tarempredas anezhi pa voe-hi dindan trizek bloaz, n'eus bet kavet roud ul liamm karantez bennak gant ur vaouez all.

Tizhet gant an dorzellegezh a-raok e zaou-ugent e klaske mont da vroioù tommoc'h, hag e vourre mont da chom Montpelhièr, e ti e vignon, Saint-René Tallandier, e lec'h ma varvas e 1858.

Daoust ne voe gerioù brezhonek ebet gant e gerent e teskas brezhonegañ a-vihanik , da gentañ e gwenedeg an Oriant ha boazet ouzh kerneveg Skaer, met e yezh lennegel ha relijiel Leon e skrivas e varzhonegoù dindan levezon ar Gonideg a zarempredas kalz pa voe o chom e Pariz.

Barzh gallek

Evel ur barzh eus ar re ampartañ e voe gwelet gant meur a skrivagner kempred, darn anezho a oa darempredet e saloñsoù Pariz gantañ. Victor Hugo, Alphonse de Lamartine, Alfred de Vigny, Charles de Sainte-Beuve ^[2] a brizias e oberenn gentañ, "Marie", un teskad 48 barzhoneg (daoust ma voe lakaet "roman" dindan an titl), ennañ eizh pezh distag titlet "Marie", pep hini war sujed ur plac'h karantezet a voe o chom er Vouster (Le Moustoir), embannet e miz Du 1831. Lod a veuleudioù a boueze war ar lañs nevez a veze degaset d'ar varzhoniezh gant santadoù personel ha deskrivadurioù resis ar lec'hioù hag an dud er maezhioù. Evel-se e reas berzh oberenn an den yaouank (27 bloaz) evel ur skouerenn eus ar romantelezh o tiorreiñ.
Just goude e eas Aogust Brizeug da veajiñ e Italia gant e vignon, Auguste Barbier.

E eil levr Les Ternaires (1841), ma klask c’hoari gant ul lusk nevez, a zo awenet gant Italia, ma talc'has da vont ken ha c'hwec'h gwezh.
Lakaat a reas an Divina Comedia e galleg e 1843.
Goude e teuas un hir a varzhoneg, 24 kan ennañ, awenet gant Breizh hag levezonet ar Georgica gant Vergilius ha gant an Ilias, Les Bretons (1845), embannet un tamm a-raok e varv.

Barzh brezhonek

Adembannet e voe e varzhonegoù brezhonek (Telenn Arvor, 1844) hag e zastumad krennlavaroù (Furnez Breiz) gant Roparz Hemon, gant ti-embann Gwalarn e 1929.

Barzh breuriezh ar varzhed gentañ

Pa vode un nebeud Brezhoned e kambr ar vreudeur de Courcy, place de la Victoire, e teue brezhonegerien eus ar re wellañ evel Teodor Kervarker, Yann Frañsez ar Gonidec ha tud all evel Louis de Carné-Marcein, Auguste du Marhallac'h, Jules de Francheville hag all. Pa resevas Kervarker ar gefridi evit ur veaj studi e Kembre digant Amazierezh an Arzoù-kaer e skrivas d'an Archdrouiz Thomas Price evit ma vo anvet diouzhtu Ar Gonidec, Brizeug ha eñ e-unan da Varzhed anavezet gant Cymdeithas Cymreigeddion y Fenni, ur gevredigezh sevenadurel liammet gant Gorsedd Barzhed Enez Breizh, hag hennezh a asantas kas un diplom d'an tri den e 1837. Pa voe Kervarker Bardd Nizon e teuas Brizeug da vezañ Barz bleomelen^[3].

Oberennoù

Racine, comédie en 1 acte et en vers, avec Philippe Busoni, Paris, Théâtre-Français, 27 décembre 1827
Marie, roman, 1832 Texte en ligne. 48 barzhoneg.
Les Ternaires, livre lyrique, 1841
Les Bretons, poème, 1845. Barzhoneg hir kurunennet gant an Akademizh gall.
Furnez Breiz, 1845 Texte sur Wikisource
Histoires poétiques, suivies d'un Essai sur l'art, ou Poétique nouvelle, 1855 Texte en ligne
Primel et Nola, 1852

Éditions et traductions d'ouvrages

Mémoires de Madame de La Vallière, 2 vol., 1829
La Divine Comédie de Dante Alighieri, traduction nouvelle par A. Brizeux,.avec une notice et des notes par le même, 1841

Éditions posthumes

Œuvres complètes, 2 vol., 1860 Texte en ligne 1 2
Œuvres, 1874 Texte en ligne
Œuvres, 4 vol., 1879-1884 Texte en ligne 1 : Marie. Télen Arvor. Furnez Breiz. 2 : Les Bretons. 3 : Les Fleurs d'or (Les Ternaires). Histoires poétiques I-III 4 : Histoires poétiques IV-V. Cycle. Poétique nouvelle.
Marie, poème. Primel et Nola, précédé d'une notice sur Auguste Brizeux par Saint-René Taillandier, illustrations de Henri Pille, 1882
Œuvres choisies, 1910
Choix de poésies, 1932
Telenn Arvor - Furnez Breiz peurreizet hag embannet gant Roparz Hemon, 1932
Un Poète romantique et ses amis : correspondance 1805-1858. Auguste Brizeux, présentation et notes de Jean-Louis Debauve, Brest, Centre de recherches bretonnes et celtiques, 1989

Diembann

Dictionnaire topologique de Bretagne, dornskrid miret e levraoueg Skol-veur Columbia, New-York.

Enorioù

Barzh Enez Breizh (1837)
Prz an Akademiezh gall, evit «Les Bretons» (1845)

Bez

Bez Brizeug a c'hell bezañ gwelet e bered ar Garnel, en Oriant. Savet e voe a-drugarez d'e hanter-vreur, Édouard Boyer, is-prefed Cobeil, a aozas distro relegoù ar barzh gant sikour arc'hant e vignoned.

Levrlennadur

Youenn Drezen, Brizeug, paeron ar vrezhonegerien nevez. E-barzh Arvor, nn 150, 28 Du 1943.
Joseph Rio, Auguste Brizeux 1803-1858 : inventeur de la Bretagne ?, Roazhon, Presses universitaires de Bretagne, 2021, 262 p., Dastumadeg Bretagne références. ISBN 978-2-7535-8186-9

Liamm diavaez

Pennad gallek diwar e benn

Sellet er Wikimammenn : Aogust Brizeug.

↑ Dre lizher e voe kaset ar testeni, pa n'hellas ket Brizeug mont da Gembre gant e vignoned e 1838, pa tleas chom ober war-dro evignon Yann-Frañsez ar Gonideg war e dalaroù.
↑ Joseph Rio, Auguste Brizeux, 1803-1858…
↑ Joseph Rio, Auguste Brizeux, 1803-1858… p. 54, notenn 28.

[1] Dre lizher e voe kaset ar testeni, pa n'hellas ket Brizeug mont da Gembre gant e vignoned e 1838, pa tleas chom ober war-dro evignon Yann-Frañsez ar Gonideg war e dalaroù.

[2] Joseph Rio, Auguste Brizeux, 1803-1858…

[3] Joseph Rio, Auguste Brizeux, 1803-1858… p. 54, notenn 28.

[1]

[2]

[3]