Levr yaouankiz vrezhonek
Savet e vez ul levr yaouankiz brezhonek a-ratozh evit degas deskadurezh pe diduamantoù d’an dud yaouank vrezhoneger. Darn al levrioù evit ar yaouankizoù brezhonek a c’hell bezañ divyezhek galleg-brezhoneg. E 1942 e skrivas Roparz Hemon : « E-pad ar c’hantved diweza, n'eus ket kalz a dud a vije deut en o fenn ar menoz da embann levriou savet a-ratoz evit ar yaouankiz. Al levriou brezonek a veze graet neuze evit an holl. »[1]. Ha lakaat a rae war wel e oa bet savet al levr brezhonek kentañ evit ar re yaouank e 1801[2]. E-pad pell e voe savet levrioù yaouankiz nemet evit kenteliañ d’ar re yaouank, evit lakaat anezho da zeskiñ pe ar relijion kristen, pe o reiñ anaoudegezhioù. Un dra nevez a-walc’h eo sevel lennegezh yaouankiz e brezhoneg[3].
Evit neuz hag endalc’h al levrioù yaouankiz brezhonek, it da Lennegezh yaouankiz vrezhonek
Er bloaz 1800 ec'h embannas Tangi ar Yaouank, ur skolaer e Plabenneg, an dornlevr divyezhek kentañ dezhañ ar pal lakaat an dud yaouank (pe get) da zeskiñ penaos komz galleg ; reizh eo titl gallek an dorlevr, hag ur ur meskaj yezhoù zo en titl brezhonek : Rudiment du Finistère, composé en français et mis en breton, pour apprendre facilement et en peu de temps, à parler, à lire et à écrire correctement, comme un Grammairien / Rudimant eus ar Finister, composet e gallec ha laqueat e brezonec, evit desqui facilamant hac e nebeut amzer, da barlant, da lenn ha da scriva correctamant, evel ur grammairien. Embannet e voe e Brest gant B. Malassis ha moullet eno gant Gauchlet[4].
Ur remziad pelloc’h, ur skolaer all, Eozen Mari Poullaoueg (1798-1849), anvet war-dro 1819 e skol Lokournan, a savas un dornlevr titlet Fœçoun neves evit disqui lenn e ber amzer, gant ma vezo heuliet ar brononciation naturel eus al lizerennou, moullet 1500 skouerenn anezhañ gant an ti-moullañ Lefournier e Brest, 1829[5]. Ha pa oa kenderv-bihan da Yann-Frañsez ar Gonideg, ne heulias ket ervenn an doare-skrivañ reizhet.
E 1864, ar beleg Jakez Perrot, person Taole, a embannas ur geriadur galleg-brezhoneg evit ar skolioù bihan titlet Dictionnaire abrégé ou vocabulaire breton et français, embannet war pajennoù 80-180 ar Manuel à l'usage des écoles primaires de la campagne bet moullet e Brest (Lefournier) ha Kemper (Salaun) ; teir embannadur da nebeutañ a voe[6].
Jozef Mari Toulleg (1826-1891, hag eñ ur skolaer republikan en Uhelgoad, a savas daou zornlevr : unan evit deskiñ galleg dre ar brezhoneg (Manuel breton-français classé par ordre de matières à l'usage des écoles primaires rendant facile et rapide l'étude du français, Chavignaud, Kastellin, 1858) hag unan all evit ar jedoniezh (Manuel breton français . . . suivi d'une série de problèmes pour préparer les élèves à la version et leur faire comprendre le calcul, Chavignaud, Kastellin ha Montroulez, 1862)[7].
N’eus nemet al lenneg ha yezhoniour gouiziek Emil Ernod a gredas kinnig ma vefe desket latin dre ar brezhoneg, ken e lakaas embann Ar Groaz Doue, pe levrig an A B C’H evit diski lenn e brezonek hag e latin (Prudhomme, Sant-Brieg, 1899)[8].
Ur skolaer kristen, Breur Constantius (Jean-Marie Apprioual, 1842-1906), p’edo o ren skol gristen Landivizio, a gavas amzer evit lakaat embann Kenteliou brezhonek da drei e gallek (Kerangal, Kemper, 1899), un dornlevr evit ar skoliad, ha Kentelioù brezounek troet e gallek (Lafolye, Gwened, 1900) da vezañ implijet gant ar vistri-skol[9].
Ar c'hentañ geriadur brezhoneg-galleg savet evit ar vugale a voe savet gant Prosper Colin (1879-1948), ur c'hure bet skolaer e Plabenneg ; eno e savas e Vocabulaire breton-français, cours élémentaire (Ar Gwaziou, Kemper, 1922)[10].
Ur beleg all, Victor Le Bozec (1885-1951, a implijas ar skiant-prenet en doa tapet e skol ar Galon Sakr, e Sant-Nikolaz-ar-Pelem evit sevel Le français par le breton : méthode bilingue, cours préparatoire’’ (Thomas, Gwengamp, 1933, 148 p.)[11].
Gwalarn
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ne c'heller ket lakaat e-touez al levrioù yaouankiz doare brezhonek Danevellou a Vreiz’’[12] a yeas er-maezh e 1922 pa ne voe ket savet evito o vezañ ma voe kentañ levr kaer (pe levr arz) moullet e brezhoneg, hag e teuas war wel kentañ levr yaouankiz lennegel diwar un intrudu digant pennoù Gwalarn e 1927, Priñsezig an Dour’’troet diwar an oberour alamaneg G. Th. Rothmans.
Lommig gant Pêr Peron ha Youenn Drezen
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Al Liamm
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]An Here
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Keit Vimp Bev
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Levr yaouankiz ar XXIañ kantved
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Levrlennadurezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Roparz Hemon, "Levrioù evit ar yaouankiz ». E-barzh Arvor, niv. 55, 25 Genver 1942.
- Marie-Joëlle Letourneur, « L'édition bretonne : des caractéristiques identitaires et patrimoniales fortes ». E-barzh Jean Foucault, Michel Manson, Luc Pinhas, L'édition de jeunesse francophone face à la mondialisation, Pariz, L'Harmattan, mars 2010, 302 p. (ISBN 9782296111929)
Pennadoù nes
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Notennoù ha daveennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Roparz Hemon : Levriou evit ar yaouankiz, en Arvor, niv. 55, 25 Genver 1942, pp. 1-2.
- ↑ Roparz Hemon, Levrioù evit ar yaouankiz, Arvor, niv. 55, 25 Genver 1924.
- ↑ Priñsezig an Dour, gant G. T. Rothman ('’Gwalarn, 1927), a seblant bezañ bet al levr yaouankiz brezhonek gentañ, met n’eo ket an hini kentañ savet e brezhoneg.
- ↑ Skol-veur Roazhon 2
- ↑ Lukian Raoul, Geriadur ar skrivagnerien ha yezhourien, Al Liamm, 1992, p.350 (ISBN 978-2-4368-0034-5)
- ↑ Lukian Raoul, 'Geriadur ar skrivagnerien…, pp. 340-341.
- ↑ Lukian Raoul, Geriadur ar skrivagnerien…, p. 398.
- ↑ Lukian Raoul, 'Geriadur ar skrivagnerien…, p. 103.
- ↑ Lukian Raoul, 'Geriadur ar skrivagnerien…, p. 20.
- ↑ Lukian Raoul, 'Geriadur ar skrivagnerien…, p. 71.
- ↑ Lukian Raoul, 'Geriadur ar skrivagnerien…, p. 198.
- ↑ Adrian Karne, Danevellou a Vreiz, skeudennet gant Maurice de Becque, Pariz, Ti-embann ar Gwenan aour, 1922. BNF Merk 2017-225820.