Gwezenn-orañjez
Ur pennad orañjez zo ivez.
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Bleunioù hag orañjezennoù | |||||
| Rummatadur Cronquist | |||||
| Riezad : | Plantae | ||||
| Skourrad : | Magnoliophyta | ||||
| Kevrennad : | Magnoliopsida | ||||
| Iskevrennad : | Magnoliidae | ||||
| Usurzhad : | Rosanae | ||||
| Urzhad : | Sapindales | ||||
| Kerentiad : | Rutaceae | ||||
| Genad : | Citrus | ||||
| Anv skiantel | |||||
| Citrus × sinensis | |||||
D'ar vevoniezh   e tenn ar pennad-mañ. | |||||
An orañjezenn, pe gwezenn-orañjez, Citrus × sinensis hec'h anv skiantel, zo ur spesad gwez er c'herentiad Rutaceae.
Ur wezenn keitat he ment eo, 3-5 metr uhel, a c'hall kreskiñ betel 13 m uhelder avat en un endro peurvat. Ur c'hef hepken zo dezhi, eeun ha kranennek, arwer en e yaouankiz ha gris diwezhatoc'h ; ledan eo he barr ront pe bikernel.
Niverus eo ar skourroù, a gresk reoliek adalek ur metr pe izeloc'hik a-us an douar, hag a zoug drein ken hir ha 10 cm a-wechoù. Padus eo an delioù vigelc'hiek begek 7–10 cm o hirder ; ouzh o c'hazel e kresk bleunioù gwenn frondus-kenañ, a-vlokadoù pe unan-hag-unan; da avaloù-orañjez e troont.
Rummataouriezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ar spesad Citrus × sinensis er genad Citrus eo a anver "Gwezenn-orañjez" peurliesañ.
- Citrus × sinensis Osbeck hepken eo danvez ar pennad-mañ, eleze ar wezenn a zoug orañjez dous, da ziforc'hañ diouzh an orañjez c'hwerv (C.aurantium).
En hevelep genad emañ ar suraval (Citrus limon), ar suraval glas (C. aurantiifolia ha C. latifolia eo ar re a gaver an aliesañ) hag an orañjez c'hwerv C. aurantium. An darn vuiañ eus ar gwez-se zo hironed naturel deuet diwar kemmeskañ ar bampelenn (C. maxima), ar vandarinenn (C. reticulata) hag ar sedratezenn (C. medica). Citrus sinensis a skriver c'hoazh peurliesañ, met Citrus × sinensis eo an notadur skiantel resis, ma verk ×
an hironadur.
E familh vras ar Rutaceae emañ an orañjezenned, evel an holl agrum : ar pampelenned, ar suravalenned, ar mandarinenned, ar sedratezenned, hag all, a-douez ur 1 600 spesad bennak.
- Orin
Eus India, Pakistan, Viêt Nam ha gevred Sina e teu ar spesad, a voe degaset d'ar C'hornôg gant an Arabed
- Anv
नारङ्ग Nāraṅga e oa an anv sanskritek, a droas da نارنگ nārang e perseg ; an Arabed a zistagas نَارَنْج nāranǧ, a droas da naranja e spagnoleg ; pa'z erruas ar frouezh hag ar gwez e Provañs e voent anvet naurange ([no'rãnʃ] e provañseg) ; ar Saozon hag ar C'hallaoued a gredas dezho e oa ur ger-mell dirak an anv, alese an orange hag une orange ; eus ar stumm gallek fazius-se e teu ar brezhoneg orañjez[1].
An hevelep ger orange a implijer e galleg evit al liv ; orangey eo e saozneg, hag orañjez e brezhoneg.
N'eo ket ar ger sanskritek nāraṅga gwrizienn anv Citrus × sinensis en holl yezhoù ; da skouer, sinaasappel, "aval Sina", eo e nederlandeg.
Gounezerezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Er broioù klouar ha gleb o hin e kresk ar gwez-orañjez.
Dre ma c'hall ar rev lazhañ ar frouezh pe ar wezenn hec'h-unan ec'h eo gwell he flantañ e douaroù a zo izeloc'h eget 250 m a-us live ar mor e diabarzh ur vro, pe izeloc'h eget 400 m war an aodoù.
Ret eo e vefe douar traezhek silikek mesket gant un nebeud pri ha raz. Gwelloc'h e kresk Citrus sinensis en ul lec'h heoliet mat ha goudoret diouzh an avelioù yen ; gwelloc'h ivez e ve dinaou gant an dachenn, evit mirout ouzh ar rev a begañ (d'an traoñ ec'h a ar gwiskadoù aer pa yenaont) hag ouzh an dour glav a chom a-boulladoù.
Diwar splus ar frouezh e ouenn ar wezenn, pe dre aztaolañ (imboudiñ dre wrizienn).
Orañjezegi bras zo kalz broioù : Suafrika en Afrika ; Stadoù-Unanet Amerika (Florida ha Kalifornia) ha Mec'hiko e Norzhamerika ; Belize ha Kuba e Kreizamerika ; Arc'hantina, Brazil, Ecuador, Kolombia, Perou hag Uruguay e Suamerika ; India, Iran, Turkia ha Sina en Azia ; en darn vuiañ eus broioù ar Mor Kreizdouar.
Pouezus eo gounezerezh frouezh Citrus × sinensis en armerzh ar bed.
| Kenderc'herien bennañ, e tonennoù, e 2018 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (fr)} 'Jardiner malin'. Kavet : 19/02/2022.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Anavezet mat eo an darvoudenn-se gant ar yezhadurourien, a ra mécoupure anezhi e galleg (rebracketing e saozneg ha Gliederungsverschiebung en alamaneg). *Drouktroc'h a c'hellfe bezañ e brezhoneg, met n'eus troidigezh testeniekaet ebet.
- ↑ (fr) 'Production mondiale d'oranges par pays'. Kavet : 19/02/2022.