Mont d’an endalc’had

Gwezenn-orañjez

Eus Wikipedia
(Adkaset eus Gwez-orañjez)
Ur pennad orañjez zo ivez.
Citrus × sinensis
Bleunioù hag orañjezennoù
Rummatadur Cronquist
Riezad : Plantae
Skourrad : Magnoliophyta
Kevrennad : Magnoliopsida
Iskevrennad : Magnoliidae
Usurzhad : Rosanae
Urzhad : Sapindales
Kerentiad : Rutaceae
Genad : Citrus
Anv skiantel
Citrus × sinensis

(L.) Osbeck, 1765

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

An orañjezenn, pe gwezenn-orañjez, Citrus × sinensis hec'h anv skiantel, zo ur spesad gwez er c'herentiad Rutaceae.

Ur wezenn keitat he ment eo, 3-5 metr uhel, a c'hall kreskiñ betel 13 m uhelder avat en un endro peurvat. Ur c'hef hepken zo dezhi, eeun ha kranennek, arwer en e yaouankiz ha gris diwezhatoc'h ; ledan eo he barr ront pe bikernel.
Niverus eo ar skourroù, a gresk reoliek adalek ur metr pe izeloc'hik a-us an douar, hag a zoug drein ken hir ha 10 cm a-wechoù. Padus eo an delioù vigelc'hiek begek 7–10 cm o hirder ; ouzh o c'hazel e kresk bleunioù gwenn frondus-kenañ, a-vlokadoù pe unan-hag-unan; da avaloù-orañjez e troont.

Rummataouriezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ar spesad Citrus × sinensis er genad Citrus eo a anver "Gwezenn-orañjez" peurliesañ.

  • Citrus × sinensis Osbeck hepken eo danvez ar pennad-mañ, eleze ar wezenn a zoug orañjez dous, da ziforc'hañ diouzh an orañjez c'hwerv (C.aurantium).

En hevelep genad emañ ar suraval (Citrus limon), ar suraval glas (C. aurantiifolia ha C. latifolia eo ar re a gaver an aliesañ) hag an orañjez c'hwerv C. aurantium. An darn vuiañ eus ar gwez-se zo hironed naturel deuet diwar kemmeskañ ar bampelenn (C. maxima), ar vandarinenn (C. reticulata) hag ar sedratezenn (C. medica). Citrus sinensis a skriver c'hoazh peurliesañ, met Citrus × sinensis eo an notadur skiantel resis, ma verk × an hironadur.
E familh vras ar Rutaceae emañ an orañjezenned, evel an holl agrum : ar pampelenned, ar suravalenned, ar mandarinenned, ar sedratezenned, hag all, a-douez ur 1 600 spesad bennak.

Orin

Eus India, Pakistan, Viêt Nam ha gevred Sina e teu ar spesad, a voe degaset d'ar C'hornôg gant an Arabed

Anv

नारङ्ग Nāraṅga e oa an anv sanskritek, a droas da نارنگ‎ nārang e perseg ; an Arabed a zistagas نَارَنْج‎ nāranǧ, a droas da naranja e spagnoleg ; pa'z erruas ar frouezh hag ar gwez e Provañs e voent anvet naurange ([no'rãnʃ] e provañseg) ; ar Saozon hag ar C'hallaoued a gredas dezho e oa ur ger-mell dirak an anv, alese an orange hag une orange ; eus ar stumm gallek fazius-se e teu ar brezhoneg orañjez[1].
An hevelep ger orange a implijer e galleg evit al liv ; orangey eo e saozneg, hag orañjez e brezhoneg.
N'eo ket ar ger sanskritek nāraṅga gwrizienn anv Citrus × sinensis en holl yezhoù ; da skouer, sinaasappel, "aval Sina", eo e nederlandeg.

Orañjezenn e Galiza

Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Er broioù klouar ha gleb o hin e kresk ar gwez-orañjez.
Dre ma c'hall ar rev lazhañ ar frouezh pe ar wezenn hec'h-unan ec'h eo gwell he flantañ e douaroù a zo izeloc'h eget 250 m a-us live ar mor e diabarzh ur vro, pe izeloc'h eget 400 m war an aodoù.
Ret eo e vefe douar traezhek silikek mesket gant un nebeud pri ha raz. Gwelloc'h e kresk Citrus sinensis en ul lec'h heoliet mat ha goudoret diouzh an avelioù yen ; gwelloc'h ivez e ve dinaou gant an dachenn, evit mirout ouzh ar rev a begañ (d'an traoñ ec'h a ar gwiskadoù aer pa yenaont) hag ouzh an dour glav a chom a-boulladoù.
Diwar splus ar frouezh e ouenn ar wezenn, pe dre aztaolañ (imboudiñ dre wrizienn).

Orañjezegi bras zo kalz broioù : Suafrika en Afrika ; Stadoù-Unanet Amerika (Florida ha Kalifornia) ha Mec'hiko e Norzhamerika ; Belize ha Kuba e Kreizamerika ; Arc'hantina, Brazil, Ecuador, Kolombia, Perou hag Uruguay e Suamerika ; India, Iran, Turkia ha Sina en Azia ; en darn vuiañ eus broioù ar Mor Kreizdouar.

Pouezus eo gounezerezh frouezh Citrus × sinensis en armerzh ar bed.

Kenderc'herien bennañ, e tonennoù, e 2018
1  Brazil 16 713 534
2  Sina 9 246 305
3 India India 8 367 000
4 Banniel ar Stadoù-Unanet Stadoù-Unanet 4 833 480
5 Banniel Mec'hiko Mec'hiko 4 737 990
6 Banniel Spagn Spagn 3 639 853
7 Egipt Egipt 3 246 483
8 Banniel Indonezia Indonezia 2 510 442
9 Banniel Turkia Turkia 1 900 000
10 Banniel Iran Iran 1 889 252
11 Banniel Suafrika Suafrika 1 775 760
12 Banniel Pakistan Pakistan 1 589 856
  • Bro-C'hall : 79vet, 10 692 t e 2018.
  • Mammenn : AtlasBig[2]

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. Anavezet mat eo an darvoudenn-se gant ar yezhadurourien, a ra mécoupure anezhi e galleg (rebracketing e saozneg ha Gliederungsverschiebung en alamaneg). *Drouktroc'h a c'hellfe bezañ e brezhoneg, met n'eus troidigezh testeniekaet ebet.
  2. (fr) 'Production mondiale d'oranges par pays'. Kavet : 19/02/2022.