Emgleo Sant Iltud
Emgleo Sant Iltud (berraet a-wezhioù e ESI) a oa ur gevredigezh kenwerzhel katolik dindan stumm ur gevelouri savet evit embann ha skignañ levrioù brezhonek, krouet e 1921 e Kastell-Paol (straed an Ursulined kozh)[1], diwar atiz Yann-Vari Perrot pa oa o klask adsevel ar Bleun-Brug koulz ha kreñvañ ar gelaouenn Feiz ha Breiz. Ti-embann Feiz ha Breiz adsavet goude ar brezel kentañ e voe e gwirionez.[2] ha kentañ ti oc'h embann levrioù brezhonek nemetken eo bet. Gwerzhañ levrioù brezhonek eus embannerien all a zo bet un tamm mat eus e obererezh ivez.
Framm ha palioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An anv ofisiel e oa Société coopérative catholique d'Édition et de Propagande de la langue bretonne Emgleo Sant Iltud. Savet e voe ar gevredigezh dre gevrannoù gant statudoù ar gevelouri a oa da baeañ 100 lur evit mont enni. Kalz a bennadurezhioù a yeas da brenañ kevrannoù (Jeanne Malivel, Emil Ernaod, Loeiz Dujardin, Erwan ar Moal, James Bouillé ha un toullad beleien eus Breizh-Izel, Yann-Vari Perrot en o zouez).
Hervez eil mellad ar statudoù e oa he fal "lakaat da zont er-maez, prenañ ha gwerzhañ embannadurioù a bep seurt, kraflevrioù ha kelaouennou e brezhoneg, dafar paper, traezoù arzel, skeudennoù-moul, ha, diouzh an degouezh, plediñ gant stalioù-levrioù brezonek"[3].
Diwar bolontez Yann-Vari Perrot, anvet da berson Plougerne e 1920, e voe krouet an ti-embann hag er bloaz-se e voe adsavet fest ar Bleun-Brug e Kastell-Paol. Ar palioù e oa ar c'hoariva katolik evit ar patronajoù parrez a save pezhioù-c'hoari evito ha lakaat war wel buhezioù ar Sent vrezhon.
Mont en-dro[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Kentañ merour melestrer oberiant a hañval bezañ bet an doktor Loeiz Dujardin a oa prezidant ar Bleun-Brug (1920-1927), met a-raok Meurzh 1922[4], eo bet meneget Erwan ar Moal da gentañ hag ar C'hastellad, Loeiz Dissès, da c'houde. E prantad kentañ e voe staliet "ti Emgleo Sant Ildut, 15 Grand-Rue - ar c'henta leordi kristen brezonek savet e Breiz"[5].
E C'hwevrer 1924 e krogas Youenn Drezen gant e labour "rédacteur" (skridaozer) er C'hourrier du Finistère er savadur ma oa un ti-moullañ e dalc'h an Iliz katolik dre hanterouriezh tud mennet da souten he falioù, Imprimerie de la Presse libérale e anv, met daou anv all a gaver er skridoù brezhonek : Moulerez ar C'hastell ha Moulerez ar Skridoù Mat. Eno e oa moullet Feiz ha Breiz hag Arvorig.
En deroù e voe goulennet digant Youenn Drezen kemer Emgleo Sant Iltud war e chouk [6] hag er memes amzer e voe karget Youenn Drezen da adlakaat anv ar gevredigezh el lez-varn kenwerzh, hag eñ lakaet da verour melestrer.
Politikerezh embann[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pemzek levr a c'hell bezañ gwelet evel embannet gant Emgleo Sant Iltud ha gwelet a reer ne oa ket diorren al lennegezh vrezhonek ar pal kentañ pa'z eo levrigoù kenteliañ hervez mennozhioù katolik ha brezhon a ya d'ober an darn vuiañ anezho. Testenn orin seizh oberenn diwar pemzek zo beleien o saverien, ha tri all zo bet savet gant Erwan ar Moal, un den lik, kendiazezer ar gevelouri hag eil prezidant ar Bleun-Brug.
Kendrec'het e oa Yann-Vari Perrot gant efedusted ar c'hoariva evit stummañ ar gristenien yaouank ha sevel a rae pezhioù-c'hoari pe kempenn a rae pezhioù savet e gwenedeg gant Job ar Bayon. Gant ur pezh-c'hoari savet gantañ ha pezioù-c'hoari Yann Vari Joanno hag an tri fezh savet gant Erwan ar Moal e konter c'hwec'h pezh-c'hoari.
Istor Breizh, sellet diouzh ur savboent relijiel, a oa un hent evit kenteliañ an dud a blije d'ar re o doa savet ar Bleun-Brug ha ma ne vije ket gant ar c'hoariva, e vije mat sevel levrigoù aes ha buan da lenn. Da gentañ, dre ginnig buhezioù Sent Breizh ma oa Yann-Vari Perrot un arbennigour warno, p'en doa savet un pikol levr diwar o fenn[7].
Daou levr all zo divyezhek, ur pezh-c'hoari diwar-benn tec'hadenn ha distro menec'h Landeveneg hag un diverradenn eus levr istor Breizh savet gant Jeanne Coroller, Histoire de notre Bretagne (1922)[8].
Goude ma voe skarzhet Youenn Drezen diouzh e garg skridaozer er C'hourrier du Finistère e voe embannet Sant Ronan gant Loeiz Dujardin, ur mignon bras da Yann-Vari Perrot, dindan timbr Moulerezh ar C'hastell. Pa glot mat gant raktres Yann-Vari Perrot, e c'heller lakaat anezhañ da vab Emgleo Sant-Iltud.
Ar stalig evit gwerzhañ levrioù brezhonek[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
E niverenn 1-1924 Feiz ha Breiz (Genver 1924) e kaver meneg eus Y. Drezen evel karget eus ar velestradurezh, hag e-touez notennoù an dibenn ez eus un enlevadur : Lennit ta! Etre an Iliz-veur ha tour Kreisker, er ru Vraz, e KASTELL-PAOL, e-lec'h m'edo ar C'hédit Nantais, e kavec'h, adalek ar bloaz nevez : TI EMGLEO SANT ILDUT dalc'het gant Loeiz DISSES. It eno da brena kement levr brezonek ho po ezomm. Degemer mat evit ar Vretoned a bep bro!.
E niverenn 4-1924 Feiz ha Breiz (Meurzh 1924) e weler pegoulz e voe kaset sez ar gevelouri eus Kastell-Paol da Vrest. War ar bajenn gentañ ez eus anv eus Loeiz Dissés o chom e Kastell-Paol evit ar velestradurezh ha war ar bajenn ziwezhañ e weler logo ESI. E korf ar gelaouenn ez eus ul lizher gant ur den yaouank o chom e Plogoneg a glask ul levrdi brezhonek. Er respont ez eus anv eus Ti Emgleo Sant Iltud, Grand-Rue, e Kastell-Paol.
E miz Mezheven, goude ma voe staliet mat paotr nevez ar "Presse libérale" ez aio labour al levrdier kristen war chouk Youenn Drezen.
Levrioù embannet[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
N'eo ket merket anv an embanner war bep levr evel m'emañ ar boaz gant an tiez-embann. Kavout a reer merket "Moulerez ar C'hastell" pe "Feiz ha Breiz" a-wezhioù, met posubl eo o stagañ ouzh Emgleo Sant Iltud. Kataloget fall eo bet an darn vuiañ anezho gant Levraoueg Vroadel Bro-C'hall a laka anv diglok an ti-moullañ (Moulerezh), e-lec'h hini an ti-embann, a-wezhioù.
- 1922
- Yann-Vari Gwilhoù, Christo : St Theodot, patron en ostizien
- 1923
- Félix Menguy, Sant Iltud, gant an Otrou Menguy, Person Koadout[9]. Tennet eus [[Buhez ar Sent|Buhe ar Zent].
- Yann-Vari Gwilhoù, Nikolazig lakaet e brezhoneg Leon gant Yann-Vari Perrot, pezh-c'hoari diwar ur skrid gwenedek gant Job ar Bayon
- Job ar Bayon, Salaün ar Foll, pezh-c'hoari lakaet e brezhoneg Leon gant Yann-Vari Perrot diwar ur skrid gwenedek gant Job ar Bayon
Morceaux et chœurs exécutés au XIIIme Concours des Bleun-Brug (13 gwengolo 1923), Kastell-Paol
- 1925
- Jakez Riou, Lizer an hini maro, Brest, Moulerezh ar C'hastell, 64 p. Deiziadet meurzh 1924 evit an echuiñ gant an oberour. Embannet er C'hourrier du Finistère en araok.
Yann Vari Joanno, Santez Trifina, pez-c'hoari tennet diouz istor Breiz
- 1925
- François Cornou, Jean de Landévennec, pez-c'hoari e pevar arvest, heuliet gant un azazadur brezhoneg gant Yann-Vari Perrot, Yann Landevenneg, Brest, Moulerezh ar C'hastell, 151 p.
- 1925
- Erwan ar Moal, Ar Chiminaou, pez-c'hoari e daou arvest, Brest, Emgleo Sant-Iltud, 22 p.
- 1926
- Klaoda ar Prad, Buhez skouerius Genovefa, kontez a Vraban, skeudennet gant O. de Villers, Brest, Moulerezh ar C'hastell, 97 p. Embannet a-dammoù war Feiz ha Breiz er bloavezioù kent.
- Erwan ar Moal, Bilez hag e vestr, pezh-c'hoari farsus e daou arvest, Brest, embannet gant Feiz ha Breiz, 26 p.
- J. U (Yann-Vari Ugen), Viktoria Konan a Zant Luk, leanez e Retred Kemper, gilhotinet d'an 31 a viz Gouere e Pariz, Brest, Moulerezh ar C'hastell, 58 p.
- 1929
- Erwan ar Moal, Enor d'al labourer, pezh-c'hoari en eun arvest
- Cécile Danio (Jeanne Coroller), Le mystère de Bretagne pe War roudou hon tadou : pez burzudus e tisklaerier ennan eun diverra eus istor hor Breiz, troet gant Yann-Vari Perrot, Brest, Moulerez ar C'hastell
- 1932
- Morceaux et chœurs exécutés au XXIIme Concours des Bleun-Brug (15 gwengolo 1932)
E 1935 e voe moullet gant Moulerezh ar C'hastell ul levrig savet gant Loeiz Dujardin, Sant Ronan, en ur stumm hag ur vent heñvel ouzh buhezioù sent all.
Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Jorj Abherve-Gwegen, Youenn Drezen hag Emgleo Sant Iltud. E-barzh E koun Youenn Drezen, Embannadurioù Al Lanv, 2022, p. p. 41-63.
- Youenn Caouissin, Yann-Vari Perrot, une âme pour la Bretagne, Via Romana, 2021
Notennoù ha daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- ↑ Ar statudoù a voe moullet gant Le Nouvelliste de Bretagne, e 1922.
- ↑ Logo ESI a weler e dibenn Feiz ha Breiz e Genver 1924.
- ↑ Troidigezh gant Jorj Abherve-Gwegen diwar an destenn orin : "La Société a pour objet : l'édition, l'achat, la vente de toutes sortes de publications, brochures, périodiques en langue bretonne, objets de papeterie, objets d'art, gravures et, éventuellement, l'exploitation de magasins de librairie en langue bretonne."
- ↑ E studiadenn Jorj Abherve-Gwegen e lenner un arroud diwar ul lizher kaset gant Yann-Vari Perrot da Youenn Drezen : "Emgleo Sant Ildut a zo savet. An A. Dujardin, mezeg e Lokournan, eo a zo en he fenn."
- ↑ Feiz ha Breiz, niv.1-1924, Genver 1924 ha 3-1924, Meurzh 1924.
- ↑ War bajenn gentañ niverenn 1-1924 ar gelaouenn viziek Feiz ha Breiz e weler anv "Yv. Drezen" karget eus melestradurezh Bleun-Brug hag Emgleo Sant Ildut. Pelloc'h e lenner en niv. 6-2014 (Mezheven 1924): Ti Emgleo Sant Ildut a zo e Brest, 4 rue du Château, abaoe an deiz kenta a vezeven. Evit kaout al leoriou a zo e gwerz ennañ, skriva de M. Y. Drezen, administrateur de l'E. S. I., rédacteur au Courrier du Finistère, 4 rue du Château, Brest. Kavet e vo amañ, er miz a zeu, roll an holl leoriou-ze, gant o friz.
- ↑ Embannet e voe Buez ar Zent gantañ e 1911 hag e veze kavet ha lennet a-stroll al levr-se en ur bern tiegezhioù e Breizh Izel etre en daou vrezel.
- ↑ Ar pezh-c'hoari a voe c'hoariet e Gouel ar Bleun-Brug e Douarnenez, e hañv 1929.
- ↑ Dediet eo iliz Koadoud da Sant Iltud. Dindan anv Moullerezh ar C'hastell eo an embannadenn. E Koadoud e oa Erwan ar Moal, kenlabourer ingal Yann-Vari Perrot, o chom.