An Turball

An Turball
Ar porzh-pesketa.
Anv gallaouek	La Tróball
Anv gallek (ofisiel)	La Turballe
Bro istorel	Bro-Naoned
Melestradurezh
Departamant	Liger-Atlantel
Arondisamant	Sant-Nazer
Kanton	Gwenrann
Kod kumun	44211
Kod post	44420
Maer Amzer gefridi	Didier Cadro 2020-2026
Etrekumuniezh	Tolpad-kêrioù Kab Atlantel
Bro velestradurel	hini ebet
Lec'hienn Web	www.mairie-laturballe.fr
Poblañsouriezh
Poblañs	4 889 ann. (2020)
Stankter	264 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	47° 20′ 47″ Norzh 2° 30′ 20″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 6 m bihanañ 0 m — brasañ 45 m
Gorread	18,53 km²
An Turball

An Turball a zo ur gumun eus Bro-Wenrann, e departamant al Liger-Atlantel, e Su Breizh hag e rannvro Broioù-al-Liger. Turballiz eo anv an annezidi. Ur porzh-pesketa hag ul lec'h touristel eo war un dro.

Douaroniezh

Penn Bronn hag e goad a-gleiz, e lec'h ma teu tre an dour-mor er paludoù-holen.

Emañ kumun an Turball e gourenez Gwenrann, e Kornôg ar paludoù-holen. Kelc'hiet eo gant kumunioù Gwenrann er Reter, Penc'herieg en Norzh hag ar Groazig er Su, en tu all da Benn Bronn. Rannet eo ar gumun a-vremañ etre div barrez : hini an Turball hag hini Treskalan. Un draezhenn hir, ar Pored Bras he anv abalamour da uhelder hec'h erin, zo etre Penn Bronn hag ar porzh. Koad Penn Bronn, etre an draezhenn-se hag ar paludoù-holen, a zo ur c'hoad gwez-pin gwarezet. E Penn Bronn ivez e voe savet ur yec'hedva e dibenn an XIXvet kantved. En Norzh d'ar porzh eo kalz roc'hekoc'h an aod. War an dorgenn uhelañ emañ iliz Treskalan e lec'h ma'z eus ur gwel dispar war ar paludoù. Kêriadennoù all a gaver war diriad ar gumun, evel Koazpean, Melinieg, Forn Vihan, Lauvergnac, Trevali h.a. Meur a vaner hag a vilin a voe savet el lec'hioù-se.

Istor

Iliz Treskalan.

Meneget e voe an Turball evit ar c'hentañ gwech e 1452. Er mare-se ne oa ket ur vourc'h c'hoazh met ur strollad bihan a diez e krec'h an erinoù. Ar gêr a ziwanas e-barzh breuriezh Treskalan a oa dindani un darn eus kêriadennoù parrez Gwenrann. E 1698 e voe savet ur chapel e Treskalan. (Adsavet e oa bet an iliz a vremañ e 1847.)

XIX^vet kantved

• E 1836 e oa 219 den o chom en Turball, 30 pesketaer en o zouez.
• E bloaz 1847 e teuas breuriezh Treskalan – evel hini Koazpean – da vezañ ur barrez dizalc'h. Er bloaz-se e oa dija muioc'h a annezidi en Turball eget e Treskalan.

Dre na baouezas ket da greskiñ ar pesketaerezh e teuas an Turball da vezañ ur gumun d'ar 17 a viz Mae 1865. Krouet e voe diwar ul lodenn eus tiriad kumun Gwenrann ha lakaet e voe e Kanton Gwenrann. Daou viz war-lec'h e voe dilennet he c'hentañ maer, Alfred Pellier.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 100 gwaz ag ar gumun abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 3,55% eus he foblañs e 1911.

Eil brezel-bed

• E-pad an Eil Brezel Bed e voe savet meur a "vlockhaus" gant an Alamanted e kêr an Turball, dreist-holl war an traezhennoù evit kreñvaat moger ar Meurvor Atlantel. Un eil linenn difenn a oa etre Treskalan ha Forn Vihan, hag un drede a dremene dre Goazpean.
• Bombezet e voe an Turball e 1942. Padal e soñjer ne voe ar vombezadeg-se nemet ur fazi a-berzh ar Royal Air Force. Dre chañs, ne voe lazhet den ebet.
• Etre miz Mezheven 1944 hag an Dieubidigezh, d'an 11 a viz Mae 1945 – tri deiz goude kodianidigezh Alamagn –, e oa an Turball e-barzh Sankenn Sant-Nazer dalc'het gant an Alamanted.

Monumantoù ha traoù heverk

• 
  Iliz Intron-Varia an Druez.
• 
  Iliz Santez Anna.
• 
  Ar groaz.

• Iliz katolik Intron-Varia an Druez, e Treskalan, luc’hskeudennoù.
• Iliz katolik Santez Anna, bet savet e 1852, luc’hskeudennoù.
• Chapel e Penn-Bronn, luc’hskeudennoù.
• Kroaz Brogard.
• Kastell Lauvergnac e Penn-Bronn, 1824-1887.
• Monumant ar re varv er Brezel-bed kentañ, luc’hskeudenn.
• Plakenn ar re varv er Brezel-bed kentañ en iliz katolik Intron-Varia an Druez e Treskalan.

Bezioù ar C'hommonwealth e bered ar gumun

Bro	Niver a soudarded
Rouantelezh-Unanet	4 (Tirlu) (dianv :1)
Hollad	4

Pevar soudard a zo douaret e bered An Turball. Diwar an tri anavezet o anv, daou a varvas d'ar 17 a viz Even 1940 pa voe kaset d'ar strad ar mordreizher RMS Lancastria eus ar Rouantelezh-Unanet e donvor Sant-Nazer.

Ardamezouriezh

En glazur e beder sardinenn en argant treustellet an eil dreist eben ; e c'hab en argant karget gant pemp brizhenn erminig en sabel. Sturienn : "War-raok atav" ("Toujours plus avant" e galleg). Skoed degemeret gant Kuzul kêr d'an 13 a viz Gouhere 1972 hag enrollet d'an 19 a viz Gouhere 1972.

Sevenadur hag henvoazioù

Brezhoneg

Panell degemer divyezhek.

Gouel Santez Anna

Gouel Maeronez ar besketaerien a zo e diwezh miz Gouhere. Kregiñ a ra hemañ gant un oferenn war ar porzh. War-lec'h e pella ar bigi-roueder evit bennigadenn ar mor. Bannet e vez ur vanalenn e koun ar re gollet war vor.

Gouel ar Sardin

Bep bloaz e vez renket ur gouel poblek e hanter-Gouhere hag hanter-Eost. War ar porzh e vez tu eus unnek eur mintin betek dibenn an nozvezh da zebriñ sardined, ar pesked a zo arouez ar gêr.

Festival Anna Vreizh

An dugez a blije dezhi kalz Bro-Wenrann. E 1505 e profas teir c'hurun : unan aour da Wenrann, unan arc'hant da Selak hag unan gouevr da Drescalan. Lakaet e oa ar c'hurunioù war bennoù ar gwragez nevez. Kollet e oa bet an div gentañ e-pad an Dispac'h gall met hini Treskalan a zo anezhi c'hoazh. Renevezet e oa bet en XIXvet kantved.

Savet e oa kentañ festival Anna Breizh e Gwenrann e 1995. E 2006 e oa bet aozet en Turball. D'ar c'houlz-se e oa bet diskouezet kurunenn an dugez en ti-kêr.

Isframmadurioù

Ul levraoueg enni muioc'h eget 17 110 diell a gaver en Espace Garlahy. Eno e vez aozet abadennoù buheziñ ivez : ur c'hlub-lenn evit ar vugale, arvestoù, diskouezadegoù...

E Treskalan he doa prennet ar gêr ar fiñvskeudennva a oa perc'henn warni ur gevredigezh bet krouet e 1995. Renevezet e oa bet ar sal hag addigoret d'ar c'hentañ a viz Gouhere 2000. Klaset eo er rummad "arz hag esae".

Armerzh

Koc'hu-pesked porzh-pesketa an Turball.

Bez' eo porzh an Turball Porzh-pesketa kentañ Liger-Atlantel gant 81 bag-roueder. Porzh kentañ an aod atlantel eo ivez evit ar sardin hag ar genoù-kamm. E 2000 e oa produet 15 000 tonad pesked (talvoud : 180 milion lur). Bep vloaz e vez produet 7000 tonad genoù-kamm. Labourat a ra 300 den evit ar porzh. Bemdez er sizhun e vez renket ur werzhidigezh e sav-taol adalek 6 eur.

Porzh-plezañs an Turball a ginnig 345 plasenn, 30 evit ar weladennerien en o zouez. Er gumun e kaver ivez un dakad-dornvicher a vod 42 embreg war ur gorread a 8 hektar. Ouzhepenn-se eo ivez an Turball un hañvlec'h a bouez.

Poblañs

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962

Niver a annezidi

Melestradurezh

Roll maered an Turball

Prantad	Anv	Strollad
1865-1874	Alfred Pellier
1874-1881	Arthur de la Tocnaye
1881-1886	François Naud
1886-1888	Émile Duriec
1888-1892	Albert Guet
1892-1902	François Naud
1902-1913	René Pellier
1913-1925	Louis Gouret
1925-1927	Gustave Bocquien
1927-1935	Pierre Nogues
1935-1941	Jean Anezo
1941-1945	Constant Lemoine
1945-1957	Jules-Alexandre Bernard
1957-1965	Jean-Louis Trimaud
1965-1983	Raymond Famchon
1983-1989	Philippe Pigeon
1989-2014	René Leroux	Strollad Sokialour Gall
2014-2020	Jean-Pierre Branchereau	Tu-dehou
abaoe 2020	Didier Cadro	Tu-kleiz

Gevelliñ

Gevellet eo an Turball gant :

• Bussang (Loren), e departamant ar Vosges
• Camariñas (Galiza) abaoe 2017

Pennad kar

• Gwenrann.

Liammoù diavaez

• Ti-kêr an Turball.
• Ofis an douristed.
• Cap Atlantique.