Leoù Straßburg
.png)
| Deiziad krouiñ | 14 C'hwe 842  |
|---|---|
| Aozer | Nithard |
| Yezh an oberenn pe an anv | Rhine Franconian, Gallo-Romance |
Leoù Straßburg (Straßburger Eide en alamaneg ; Sacramenta Argentariae e latin) zo un emglev milourel hag a voe graet e Strossburi[1] d'ar 14 a viz C'hwevrer 842 gant Karl Voal, roue Frankia ar C'hornôg, ha Loeiz ar German, roue Frankia ar Reter, a-enep o breur Lotar Iañ. Hennezh en devoa ranket rannañ rouantelezh e dad gant e vreudeur.
Kent al Leoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Loeiz an Deol (778-840), impalaer ar C'hornôg adalek 814 betek e varv e 840, a zivizas dre an Ordinatio Imperii ("Aozadur ar gouarnamant") e miz Gouere 817 a-zivout e hêrezh etre e dri mab reizhwir : Lotar (795-855), 33 bloaz, Pepin (~797-838), 31 bloaz, ha Loeiz (~806-876), 22 vloaz[2].
Daou zoare a oa da neuze e-keñver an hêrezh goude tremenvan un unpenn : hervez ar boaz germanek e rank an tiriad bezañ rannet etre an holl vibien reizhwir (evel-se e veze graet betek ren Loeiz an Deol) ; hervez giz an Iliz katolik roman e oa an impalaeriezh evel douaroù ar pab : ne c'helled ket rannañ an tiriad, un den hepken a c'helle ren warnañ.
Loeiz an Deol a zibabas un hent etre : Lotar, e vab reizhwir henañ, a voe lakaet da bennhêr ha kurunennet kerkent evel kenimpalaer e 817 ; Pepin en defe ar galloud (potestas) war dugelezh Akitania, dugelezh Gwaskogn, marzhoù Toloza, ha kontelezhioù Carcassona e Septimania, Autun, Avallon ha Nevers e Burgondia ; da Loeiz e vefe roet Bavaria — kement-se holl goude marv o zad.
Laouen e voe an Iliz, hogen broc'het e voe ar vrientinien frank. Bezet pe vezet, torret e voe an diviz gant ganedigezh Karl e 823. Brezelioù-diabarzh a voe en impalaeriezh neuze, pa c'houlennas Lotar bezañ impalaer waran tiriad a-bezh da heul an Ordinatio Imperii en daoust ma roas Loeiz an Deol un tamm eus an impalaeriezh d'e bevare mab, Karl, e-kerzh Bodadeg Worms e miz Eost 829. Kas e vab Lotar da Italia a eure ivez.
|
|
|
Teir gwech e savas aduidi Lotar enep Loeiz an Deol.
- 830-832, ma voe emgann etre Loeiz an Deol hag e vibien Pepin ha Loeiz — faezhet e voent en Augsburg e miz Ebrel 832, ha kodianañ a rejont.
- 832-834, ma savas Lotar, Pepin ha Loeiz un arme kent goulenn digant ar pab Gregor IV adsevel unaniezh an impalaeriezh ; ar pab a gasas ur c'helc'hlizher d'an eskibien frank, met a-du gant Lotar hag ar vientinien e savjont. Kad a voe en Elzas e-kichen Colmer etre armoù Loeiz an Deol ha re e vibien. Trubardet e voe an impalaer ha kaset da Soissons, tra ma voe kaset e vab Karl (9 bloaz) da Brüm (Rheinland-Pfalz) hag e wreg Judit Bavaria d'ur gouent e Tortona (Piemonte). E 833 e c'houlennas groñs Lotar ma vefe anzavet evel impalaer, hag ec'h aozas prosez e dad ; hennezh a zilezas e garg, ha lakaet e voe e pinijenn en ur manati betek diwezh e vuhez. Daoust da gement-se, armeoù e vibien Pepin ha Loeiz a arsailhas Lotar, a venne bepred ren en e unan. Tec'hel a eure Lotar, hag adsavet e voe Loeiz an Deol war an tron d'ar 1añ a viz Meurzh 834. Digarget e voe ar veleien o devoa renet ar prosez. Emgannoù a voe e traoñienn al Liger hag ar Saône, hogen kodianañ a eure Lotar erziwezh en eskemm ouzh mirout rouantelezh Italia.
- 834-840 : broc'het avat ma oa Loeiz ouzh e dad e kejas ouzh Lotar e Trento, ar pezh a gasas Loeiz an Deol d'e rediañ e 838 da chom e Bavaria goube bet diberc'hennet war e diriadoù german all. E miz Gwengolo 838 ivez e voe lakaet Karl, 15 vloaz, da roue Neustria. D'an 13 a viz Kerzu 838 e varvas Pepin ; Loeiz an Deol a rannas adarre an impalaeriezh : ar rann reterel da Lotar, Bavaria da Loeiz ha rann gornôgel an impalaeriezh da Garl ; droug a savas e Loeiz, pa vene ren war un drederenn eus an tiriad, hag e mibien Pepin, a vrezelias ouzh o zad-kozh hag ouzh o eontr Karl. En aner e stourmas Loeiz an Deol outo en Akitania hag e Thüringen kent e dremenvan d'an 20 a viz Mezheven 840.
Kerkent ha beziet e dad, Lotar a vennas ren war an impalaeriezh a-bezh hag a skoras emsavioù enep Pepin II Akitania, enep Karl, ha re ar Saksoned enep Loeiz. Sevel enep dezhañ a eure e vreudeur Loeiz ha Karl neuze, ha d'ar 25 a viz Mezheven 841 e voent trec'h warnañ e Fontenoy (Yonne), nepell diouzh Auxerre. Eizh miz goude e skoulmas Loeiz ha Karl un emglev milourel dre Leoù Straßburg.
Al leoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Loeiz a gomzas ouzh aduidi Karl e romaneg (romana lingua, a droas d'ar galleg) evit bezañ komprenet ganto, ha Karl a gomzas ouzh aduidi Loeiz e germaneg (teudisca lingua, a droas d'an alamaneg) gant an hevelep ratozh. Goude an div brezegenn-se e lenner respontoù an daou du[3].
-
Karl -
Loeiz
E skrid al Leoù emañ ar brouenn gentañ eus ur yezh komzet, ar romana lingua, disheñvel diouzh al latin ; setu perak e vez lakaet da « skrid ganedigezh ar galleg »[4],[5]
Ar skrid[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gant mab-bihan Karl Veur ha niz Leiz an Deol, an istorour Nithard (~ 800 – ~ 858), ez eo bet treuzskrivet Leoù Straßburg ha savet an dornskrid a zo deuet betek ennomp[6].
Frankeg ar Roen e oa rannyezh c'hermanek aduidi Loeiz ; den ne oar peseurt rannyezh romanek e oa hini aduidi Kerl Voal.
Ur c'hinnig e latin gant Nithard zo a-raok pep prezegenn : hini Loeiz da gentañ, heuliet gant hini Karl, hini aduidi Karl ha hini aduidi Loeiz.
Ar c'homzoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Loeiz a lavar e romaneg e raio e seizh gwellañ evit difenn e vreur Karl, evel m'eo dleet etre breudeur ; spi en deus e raio Karl kement all en e geñver ; lavaret a ra ne skoulmo biken gant Lotar emglev ebet a vefe noazus da Garl.
- Karl a lavar heñvel e germaneg : difenn a raio Loeiz, biken gant Lotar emglev ebet a vefe noazus da Loeiz.
- Kannad aduidi Karl a lavar e romaneg : mar dalc'h Loeiz d'al le a ra d'e vreur Karl, ha mar torr Karl e hini ha ma ne c'hallomp ket e lakaat da zistreiñ war e veno, n'e skoazellimp ket enep Loeiz.
- Kannad aduidi Loeiz a lavar heñvel e frankeg : mar dalc'h Karl d'al le a ra d'e vreur Loeiz, ha mar torr Loeiz e hini ha ma ne c'hallomp ket e lakaat da zistreiñ war e veno, n'e skoazellimp ket enep Karl.
Goude al Leoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Setu eta unanet an daou vreur enep Lotar, a rankas plegañ : ne c'helle ket mirout an impalaeriezh, dav e oa dezhañ kavout un emglev gant e vreudeur Loeiz II Germania ha Karl Voal Francia occidentalis. Goude e faezhidigezh e Fontenoy e miz Mezheven 841 ha Leoù Straßburg e miz C'hwevrer 842 e termas c'hoazh. En hañv 843 avat ec'h eas da Verdun, a oa en ur gontelezh na oa na da Loeiz na da Garl. Eno e sinas ganto Feur-emglev Verdun etre an 8 hag an 11 a viz Eost 843, a ranne adarre an impalaeriezh etre mibien Loeiz an Deol.
|
|
|
Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Joseph de Mourcin : Serments prêtés à Strasbourg en 842 [...] traduis en françois [...]. Paris : Imprimerie de P. Didot l'Aîné, 1815 • Gallica
Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- ↑ Argentoratum e oa anv latin Strossburi, diwar ar gwrizioù keltiek *arganto-, "argant" ha *rāti-, "kreñvlec'h", pa oa bet savet unan war ribl ar stêr Ill gant ar Romaned eno.
- ↑ Ne oa ket bet ganet c'hoazh ar pevare mab Karl (823-877).
- ↑ (fr) Henry, Albert. Chrestomathie de la littérature en ancien français. Berne : Éditions A. Francke, 1978, pp. 1-2 (ISBN 978-3-7720-1395-9)
- ↑ (fr) Baumgartner, Emmanuèle : « Moyen Âge - L'affirmation des langues vulgaires », Encyclopædia Universalis. Kavet : 22 Meurzh 23. .
- ↑ (fr) Cerquiglini, Bernard : La naissance du français. Paris : Presses universitaires de France, 2020 (ISBN 978-2-13-074943-1).
- ↑ Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. f. lat. 9768, f° 13 r° ha v°.