Aesc'hulos

Aesc'hulos (henc'hresianeg : Αἰσχύλος Aiskhúlos), a oa bet ganet en Eleusis en 526 kent J.K. ha marvet e Gela (Sikilia) e 456 kent J.K., a zo ur saver trajediennoù eus Henc'hres, ar c'hoshañ hini a zo deuet e oberenn betek ennomp.

Buhez

Ganet e oa Aesc'hulos en Eleusis en Attika, e lec'h ma veze lidet misterioù Eleusis, en un tiegezh brientinien. Gwelet a reas en e yaouankiz diwezh tirantelezh ar Beisistratided en Aten hag ar brezelioù medek. Kemer a reas perzh evel se en emgann Marathon (490) hag e hini Salamis e 480. Santout a reer levezon e anaoudegezh eus an emgannoù e lod eus e oberennoù evel Ar Bersed pe Ar Seizh enep Tebai. Kement-se avat n'eo ket disheñvel diouzh an holl geodedourien atenat a oa da gemer perzh er brezelioù paot a veze. Eñ e-unan, e-touez barzhed vras ar marevezh klasel, en deus bevet diorrodigezh demokratiezh Aten. Kavout a reer evel se er pezh-c'hoari anvet An aspederezed ar c'hentañ meneg a vefe deut betek ennomp eus ur « Galloud eus ar bobl ».

En ur pezh-c'hoari all, an Eumenidezed, e tanevell Aesc'hulos krouidigezh an Areiopagos, lez-varn karget da varn ar muntroù, ar pezh a seblant bezañ un doare da harpañ adreizhadenn Efialtes, e 462, a lakae galloudoù politikel an Areiopagos da dremen da Guzul ar Pemp-Kant). Prosezet e voe outañ d'ur mare bennak, a-hervez, abalamour m'en dije diskuliet sekredoù misterioù Eleusis, met dont a reas a-benn da vezañ gwennet. Goude savidigezh an Orestiezh, ez eas da Sirakuza, pedet gant an tiran Hieron. Lakaat a reas c'hoari eno ar Bersed hag e skrivas an Etnaed en enor d'ar geoded en doa digemeret anezhañ. Degas a ra en trajediennoù kemmoù zo vont da gemm o doare penn-da-benn. Da gentañ e oa un doare gwerz, ma veze danevellet pe drevezet dre jestroù kurioù un haroz bennak gant un aktour hepken. Daou aktour a vez lakaet gant Aesc'hulos war al leurenn, ar pezh a ro tu da zisplegañ an drama e-unan en un doare kempleshoc'h. Diwezhatoc'h ez eas da-heul Sofokles o lakaat tri aktour war un dro war al leurenn. Mervel a reas e Gela, e Sikilia, torret e benn, hervez ar vojenn, gant ur vaod a vije bet laosket da gouezhel war e benn moal gant ul labous preizh , en doa kredet e oa ur maen e oa.

Asantiñ a reas Magistrated Aten e vefe c'hoariet e bezhioù-c'hoari goude e varv, ar pezh a oa un enor dibaot.

Oberenn

Aesc'hulos en deus skrivet 73 pezh-c'hoari (pe 90, hervez mammennoù all) hag e 484 en doa gounezet e briz kentañ evit trajediennoù savet gantañ. Gounit a reas ar prizioù en Aten 13 gwezh en e vuhez. En e yaouankiz e kenstrive a-enep Pratinas, Frinikos ha Koerilos Aten, hag ur wezh arru koshoc'h gant Sofokles a drec'has anezhañ e 468.

Peurliesañ e vez sellet outañ evel ouzh « krouer an drajedienn », hervez lavar G. Murray. Ar c'hemmoù en deus degaset o deus lakaet da ziwan an diviz hag un obererezh dramaek :

O reiñ reolennoù resis d'an drajedienn
O tispartiañ ar c'hoariva diouzh barzhegezh al lazioù-kanañ ;
O tegas an divizoù hag an oberoù war al leurenn ;
O tegas un eil aktour war al leurenn ;
O tegas nevezadennoù er maskloù, en dilhad hag an doare da leurenniñ a eeunaas, ar pezh a zegase muioc'h a startijenn d'ar c'hoari.

Oberennoù anavezet

Seizh pezh-c'hoari hepken zo bet adkavet hag e ouzer e oa tennet 6 anezhe diouzh tetralogiezhioù o doa gounezet prizioù en Aten :

Ar Bersed (henc'hresianeg Πέρσαι, Pérsai), c'hoariet e 472 ;
Ar Seizh enep Tebai (henc'hresianeg Ἑπτὰ ἐπὶ Θήϐας, Heptà epì Thếbas), c'hoariet e 467 ;
An aspederezed (henc'hresianeg Ἱκέτιδες, Hikétides), c'hoariet e 463 moarvat ;
an Orestiezh, c'hoariet e 458, a ya d'e ober :
- Agamemnon (henc'hresianeg Ἀγαμέμνων, Agamémnôn)
- Ar Goefored (henc'hresianeg Χοηφόροι, Khoêphóroi)
- An Eumenidezed (henc'hresianeg Εὐμενίδες, Eumenídes)
Prometheus ereet (henc'hresianeg Προμηθεὺς δεσμώτης, Promētheùs desmōtēs) daoust ma n'eur ket peursur e voe savet gantañ.

Oberennoù kollet

Ar pezhioù-se n'int ket ket adkavet, met e ouzer ez eus bet anezhe a-drugarez d'ar menegoù zo bet graet anezhe gant skrivagnerien all :

trilogiezh 467 : Fineus, Glaokos — Sfiñs (drame satyrique) ;
trilogiezh 463 : an Danaidezed, Egiptiz ;
trilogiezh 458 : Proteus (drama satirek) ;
trilogiezh Prometheus : Prometheus dieubet, Prometheus a zoug an tan.

Miret ez eus bet ur bern arroudoù eus e oberennoù kollet. Bodet int bet gant Stefan Radt e trede levrenn Tragicorum Græcorum Fragmenta (Göttingen, 1984).

Levrlennadur

Aesc'hulos, Prometheus Ereet hag Ar Bersed, troet gant Youenn Drezen hag embannet e Gwalarn e 1928 gant koadengravadurioù gant Reun Kreston ha Jorj Robin ; adembannet "pajenn ha pajenn" gant Mouladurioù Hor Yezh, 2000.

E 1928 ivez, e niverenn 15 Gwalarn, Jakez Riou a embann un danevell "Prometheus Ereet" (e koun Jorj Robin).
Paul Demont et Anne Lebeau, Introduction au théâtre grec antique, Livre de Poche, coll. « Références », Pariz, 1996.
Alain Moreau, Eschyle. La Violence et le Chaos, Les Belles Lettres, Pariz, 1985.
(en) Gilbert Murray, Æschylus, The Creator of Tragedy, Clarendon Press, Oxford, 1940.
Jacqueline de Romilly, La Crainte et l'Angoisse dans le théâtre d'Eschyle, Les Belles Lettres, Pariz, 1971.
Stefan Radt Tragicorum Græcorum Fragmenta III, Göttingen, 1984.

Traoù all

Anv un asteroidenn Eeo 2876 Aesc'hulos.

Notennoù