Runan

Runan
Iliz katolik Itron-Varia Runan, ar c'halvar hag ar gador-brezeg.
Anv gallek (ofisiel)	Runan
Bro istorel	Bro-Dreger
Melestradurezh
Departamant	Aodoù-an-Arvor
Arondisamant	Gwengamp
Kanton	Pontrev (betek 2015) Bear (abaoe 2015)
Kod kumun	22269
Kod post	22260
Maer Amzer gefridi	Yvon Le Bianic (PS) 2014-2020
Etrekumuniezh	Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù
Bro velestradurel	Bro Gwengamp
Lec'hienn web	https://runan.fr/
Poblañsouriezh
Poblañs	253 ann. (2020)
Stankter	49 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 41′ 38″ Norzh 3° 12′ 37″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 78 m bihanañ 25 m — brasañ 102 m
Gorread	5,12 km²
Runan

Runan (distaget: [ry'nãːn]) a zo ur gumun eus Breizh, hag ur bourk bihanik, e kanton Bear, e Bro-Dreger, e departamant Aodoù-an-Arvor.

Douaroniezh

• Runan eo ar run uhelañ war ar gribenn etre ar Yeodi hag an Treñv, uheloc'h an douaroù tro-war-dro.

Ar Yeodi a ra an disparti gant Prad.

• Emañ bourk Runan tostik d'an hent bras a gas eus Gwengamp da Landreger, etre Ploueg ha Peurid.
• En Henamzer, e oa Runan ur c'hroazhent meur. An hent roman o tont eus Gwengamp en em zaouhantere : etrezek Pleuvian, war ar reter (dre ar Manati, etre Hengoad ha Planiel), hag etrezek Plougouskant, war ar C'hornôg (dre Bontrod, e Peurid-ar-Roc'h). E Leidour, e Peurid, an Hent Bras Koz en em zaouhanter adarre, evit mont, dre Gersaliou, da Penn ar Pont, er Roc'h-Derrien, hag alese da Lannuon.

• 
  Kadastr, kent ma oa bet digoret an hent bras eus Gwengamp da Beurid, e-maez ar bourk, e tu ar c'hornôg.

Kumunioù amezek

• Peurid ha Pleuzal en hanternoz,
• Ploueg er c'hreisteiz,
• Beurleudi er mervent,
• Koadaskorn er c'huzh-heol,
• Prad er gwalarn.

Anv

• R. de Saint-Jouan (1990) : Ar stumm Runargant a gaver en un diell diasur diwar-benn madoù Marc'heien an Templ e Breizh. Roet evit ar bloaz 1182, ar pezh-se zo bet savet sur-awalc'h en XIII^vet kantved (Eskoptioù kozh, VI.137)
• B. Tanguy : Runargant, 1182 ; Runargan, 1414 ha 1421, Runazhan, 1439 ; Runazgan ha Runargan, 1444 ; Runazgan, 1465 ; Runargan, 1672.

Talvoudegezh

• hervez J. Rigaud 1890 : "Anv Runan a zeuje eus Run-ar-Gann", evit komz eus gourennoù d'ar c'houlz ar foarioù.
• hervez Michel Lascaux : aluzenerezh marc'heien Malta.
• hervez R. de Saint-Jouan : diwar ur chapel, en he gichen foarioù bet aozet dre lizheroù an dug Yann V : 2 Mezheven 1414, 19 Mae 1421, 28 Meurzh 1436 ...
• alies a zo bet kavet ivez diwar Run Argant, evel embannadurioù Flohic (1998). Komzet ez eus bet ivez diwar un ehanlec'h war hent Compostella, e-lec'h e vije laosket ur skodenn.
• hervez B. Tangui : diwar run + anv den Adgan (*ad-gan = diskennidi), kavet ivez en ar IX^vet kvt e dielloù abati Redon, ivez er bloaz 1251 e-barzh ur skrid abati Beauport, o komz, evit Ploueg ar Vor, un den anvet Jafrez mab Adgan".

Brezhoneg

Brezhoneg treut.

• Hent ar groaz, en iliz, zo anezhañ kroazioù koad ouzh ar mogerioù, gant frazennoù brezhonek war pep hini. Pa vint peurvrein ne chomo roud brezhonek ebet ken en iliz.
• Ur pennad gallek diwar zorn Gabriel Lefebvre, person Runan, a zo e pajenn VII Pipi Gonto (1908).

Istor

• Iliz Runan a vije bet savet en ul lec'h dediet d'an doue Belenos^{(Daveoù a vank)}. (Gwelout kaozeadenn war an anv a-us). Michel Lascaux a gas dimp da c'houzout diwar mojenn Derv Teutates, e dri c'hef e kreiz ur c'hrugell-vein, gouestlet gant an drouized, e lech m'emañ an iliz. Ma n'eo ket dibosubl an dra se, dav e vije digas menegioù pe prouennoù bennak. Mes, war-bouez bezañ martezeadennoù, n'ez eus roud ebet diouzh an traoù-se betek-henn, nag evit un doue pe "templ" keltiek, na roman pe galian ha roman. O vezañ Runan an uhelder ar vro, un dorgenn, e oa evel-se ur spisverk evit an hentoù kozh. Dre ma oa ur c'hroazhent, posubl eo e vefe bet un aoter bihan gouestlet d'un doue pe un doueez bennak (evel Carmenta, da skouer). Anvioù seurt se a zo dija er vro, evel Berc'hed, en tu all d'ar Yeodi, war hent Ar Roc'h-Derrien da Garaez.
• Runan a oa un drev eus Ploueg. Chapel Itron-Varia a zo degouezhet "tref ou fillete" Ploueg adalek 1439, ha chomet betek an Dispac'h.
• Bet e vije Sant Visant Ferrer, ar beleg katalan, o prezeg er gador vaen a zo e korn ar vered. Ur chapel da Sant Visant zo etre Runan ha Prad.
• Kumun Runan a zo bet savet e penn kentañ 1790.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• 23 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 4,86% eus ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911.
• Eugène Jugon, prizoniet en Emgann Rossignol e Belgia e miz Eost 1914.

Eil Brezel-bed

• Seizh den a varvas abalamour d'ar brezel.

Staget ha distaget

• Dre skrid-embann ar prefed, 02 Meurzh 1973, Runan a zo staget ouzh Pleuzal adalek ar In Ebrel 1973. Met, dre skrid-embann 18 Mezheven 1986, an div gumun a zo distaget adalek ar Iañ a viz Gwengolo 1986.

XXI^vet kantved

• E miz Eost 2009 e oa bet ur pennad en Ouest-France skrivet gant ar barzh gallek Yvon Le Men ma rae anv eus chapel Runan (Titl ar pennad : "J'entends Mozart dans la chapelle de Runan"). Displijet bras e oa bet tud ar barrez, a lavar "iliz" a-viskoazh.

Monumantoù ha traoù heverk

Iliz katolik Itron Varia

• Ar chapel Itron-Varia, iliz ar barrez hiziv, zo ur savadur brav eus fin ar XV^vet kantved.
• An iliz (dibenn ar XIV^vet, deroù ar XV^vet) zo bet rummet d'an 19 a viz Kerzu 1907. Ar c'halvar (dibenn ar XV^vet) zo bet rummet d'ar 4 a viz Kerzu 1951. Moger ar vered zo bet rummet d'ar 6 a viz Meurzh 1925.

Diavez

• 
  Ar savadur
• 
  Kalvar ha kador-brezeg
• 
• 
  Ar c'halvar, gwelet diouzh dindan ar borched
• 
  Ar Garnel. 1552

Diabarzh

• 
  Stern-aoter

• Kroazioù koad zo ouzh ar voger en-dro d'an iliz, d'ober hent ar groaz, ha brezhoneg warne.

Chapel Sant Visant

• Bet diskaret. Ar vein zo aet da adfichañ maner Kergoniou, e Prad.

Kastell Leztrezeg

• Dibenn ar XVI^vet, deroù ar XV^vet. Rummet d'ar 7 a viz Genver 1944.

Maner Kerigomar / Kergouac'h

• XVIII^vet kantved.

Plasenn ar bourk

• Bet rummet d'ar 14 a viz Genver 1944.

Monumant ar Re Varv

• 

• Monumant ar re varv e Leurgêr an Demplourien, luc’hskeudenn.
• Bannieloù ar re varv (1914-1918 ha 1939-1945) en iliz katolik.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962

Niver a annezidi

Melestradurezh

• 
  Ar maerdi

Maered Runan, adalek 1790 : Le Roux ; F. Pasquiou ; Le Berre ; L. Pasquiou ; P. Le Berre ; Le Borgne ; Coualan ; Y. Pasquiou ; G. Le Gac ; J. Le Gac ; Coz, (~1860).

Tud brudet

• Olivier de Monteville, marc'heg ouzh Emgann an Tregont
• Herve Kerrain, unan eus saverien Roudour ha Stourm ar Brezhoneg, ha troer "Alice in Wonderland".
• Mark Kerrain, kelenner ha skrivagner brezhoneg.

Krennlavar

• Hir ha moan / Evel iliz Runan.
• Paotred Runan / Muioc'h a voged eget a dan.
• Runan, 'lec'h ma'c'h a daou vras d'ober un' bihan. Kemend-all a vez lavaret diwar-benn Pleuvihan ivez.

Pennad kar

• Iliz Itron-Varia Runan.

Levrioù talvoudus

• (fr)Jean Rigaud : Géographie historique des Côtes-du-Nord. Imp. Francisque Guyon. Saint-Brieuc. 1890
• (fr)Michel Lascaux : Runan, l'église des Chevaliers de Malte. Pays d'accueil du Trégor / Bro Dreger, 1987
• (fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
• (br)Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Liammoù diavaez

• (fr)Runan war lec'hienn Pontrev Kumuniezh
• (br)Runan war Lec'hienn Geobreizh