Mont d’an endalc’had

Yezh ar bleunioù

Eus Wikipedia
Teodek e vez ar bokedoù bleunioù
pa ouzer o aozañ

Yezh ar bleunioù(Daveoù a vank) a reer eus un doare da gas kemennadennoù kuzh dre aozañ bokedoù bleunioù.
A-viskoazh ez eus bet graet gant bleunioù evit ezteurel fromoù : bleunioù zo bet kavet e bezioù Homo neanderthalensis e Shalidar (Kurdistan[1]. Helavar e oa ar bleunioù en Henc'hres ha Henroma ; peuzkollet eo bet ar yezh-se, met diwar ar pezh a chome anezhi ez eo bet roet ul lañs nevez da yezh ar bleunioù en Europa ar Grennamzer a-drugarez d'ar varc'hegiezh.
Er Bibl, e Kanenn ar C'hanennoù, e kaver bleunioù arouezius.
E broioù ar Reter-Nesañ e teuas ar yezh da vezañ kemplezhek-kenañ, dre ma veze roet d'ar bleunioù anvioù arabek pe durkek a genglote gant ar gerioù lec'hiel gwirion a zouge ster ar c'hemennadennoù. Kemm-digemm e oa yezh ar bleunioù hervez ar sevenadurioù, ne c'halle ket ur Bersianez kompren ur boked a oa bet aozet evit ur Sirianez.
Er broioù europat avat ez eus sterioù boutin d'ar vleunienn-mañ-bleunienn a-dreuz klouedoù ar yezhoù. William Shakespeare, en e bezh-c'hoari The Tragical History of Hamlet, Prince of Denmark, a zispleg sterioù arouezius lod bleunioù.

Barzhoniezh vleuñvel
ha yezh ar bleunioù

London, 1877

Berzh a reas yezh ar bleunioù en XIXvet kantved e Bro-Saoz da vare ar rouanez Victoria (ren : 1837-1901) ha pelloc'h e Stadoù-Unanet Amerika, pa veze arabat ezteurel santadoù a garantez e kevredigezh strizh-kenañ ar mare-se.

Orin ar c'hiz

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Eus lez Kergustentin en impalaeriezh otoman (Istanbul e Turkia a-vremañ) e teuas ar c'hiz, pa oa an tulipez rouanezed al liorzhoù eno abaoe ma oant deuet eus an Himalaya er bloavezh 1000[2].
Dre ar varzhez Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762) ez erruas e Bro-Saoz e 1717[3], tra ma voe degaset da Sveden gant ar skrivagner ha beajour gall Aubry de la Mottraye (1674-1743) dek vloaz diwezhatoc'h, e 1727[4].
Berzh a reas yezh ar bleunioù e Bro-C'hall adalek 1810 betek 1850, e Bro-Saoz er mare viktorian betek 1850 ivez ; en hevelep mare e veze diouzh ar c'hiz en Alamagn, e Belgia hag e peurrest Europa, er Stadoù-Unanet ha betek Suamerika.

Geriadurig ar bleunioù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Setu amañ ar sterioù a roer d'ar bleunioù e broioù ar C'hornôg dre vras ; evel-just e c'hall ar vleunienn-mañ-bleunienn dougen ur ster disheñvelik a vro da vro.

Diouzh o anvioù latin eo renket ar bleunioù.
O anvioù brezhonek, pa vez, a gavor dre vukañ al logodenn war ar skeudenn.
Dindan pep skeudenn emañ arouez ar vleunienn dre vras hag ar gemennadenn ersis pe resisoc'h a zegas, diouzh he livioù a-wechoù.

ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
Mimozaenn
Acacia decurrens
Surentez
Mildelienn
Achillea millefolium
Kalonegezh
Louzaouenn-ar-flemm
Aconitum napellus
Fals-surentez
(dizanv)
Adonis amurensis
Doan garantez
Den ne oar en ho karan. Ho karout a vennan daoust pe zaoust. Disfiziit diouzh ur vignonez. Klozañ a ra ma c'halon c'hloazet.
(dizanv)
Ageratum conizoides
Fiziañs
Roz-malv
Alcea rosea
Karantez eeun
Pasvoulouz
Amaranthus caudatus
Karantez padus
(dizanv)
Amaryllis belladonna
Ardoù
C'hwi eo ar mad priziusañ. • Gwenn : Karantez divragerezh
• Roz : Karet dre guzh
• Mouk : Keuz diwar garantez
• Liesliv : Nec'h diwar garantez
Netra na'm skuizho. • Roz : Re jolif oc'h.
• Ruz : Re lesaet oc'h.
Gleizh
Anagallis arvensis
Gortoz
Diskrab
Anemone
Dalc'hegezh
Talbod
Angelica sylvestris
Awen
(dizanv)
Antirrhinum majus
C'hoantoù
Deuit, emaon ouzh ho kortoz. • Glas : Dalc'het on gant fiziañs.
• Ruz : Krediñ a ran em c'harantez.
• Melen : Garedonet e vo ma dalc'husted.
Soñjoù uhel a zegasit. Deuit an abretañ ar gwellañ.
Beskenn-an-Itron-Varia
Aquilegia vulgaris
Follentez, tristidigezh
Aristolochezenn
Aristolochia
Uhelegezh
Huelenn-c'hwerv
Artemisia absinthium
C'hwervoni
Huelenn-wenn
Artemisia vulgaris
Fealded ar priedoù
Strafuilhet on ganeoc'h. • Ruz : Sevel a rin betek ennoc'h.
• Melen : Kalskit mont betek ennon.
Ma c'halonizañ a rit. Netra na'm zistroio diouzh ma deverioù.
Troad-leue
Arum sp.
Ene
Miladenn
Asphodelus sp.
Kalon dilezet
Aster
Aster sp.
Karantez fizius
Selaouit hoc'h ene ; galvet eo gant ma hini. Mantret eo ma c'halon. • Glas ha gwenn : Kredit ennon.
• Mouk : Ho karout a ran muioc'h eget na rit.
Begonia
Begonia
Kaloniezh
Tommheolig
Bellis perennis
Mennad
Kaolenn-c'harv
Borago officinalis
Dalc'hegezh ar galon
(dizanv)
Brimeura amethystina
Fiziañs
Mignoniezh kalonek. Deoc'h eo ma c'harantez. Karet abaoe pell. Start e kredan ennoc'h.
(dizanv)
Calceolaria uniflora
Eured
Rozinilenn
Calendula officinalis
Glac'har
Boked Marc'harid
Callistephus chinensis
Bri, fiziañs
Brugenn
Calluna vulgaris
Nerzh
Ur goulenn a vo dizale.
Ha gortoz a rankan ?
Trist on pell diouzhoc'h. • Glas : Krediñ a ran ennoc'h.
• Gwenn : C'hwi eo an hini genedusañ
• Roz : C'hwi eo an hini garetañ.
Bagol eo ma c'harantez.
Troellenn
Calystegia sepium
Hegasted
Boked-kloc'h
Campanula sp.
Jolifted
Kamelliaenn
Camellia
Lorc'h
Askolenn
Carduus
Displijadur
• Glas : Gortoz a rin devezhioù gwelloc'h.
• Gwenn : Perak tec'hel a-zirazon ?
• Roz : Tommañ a rin ouzhoc'h.
Perak ma lakaat
da c'houzañv ?
• Gwenn : Faeañ ma c'harantez a rit.
• Ruz : An hini vravañ oc'h.
• Roz : Lorc'h zo ennon
gant ho karantez.
Nec'het on gant ho komzoù.
(dizanv)
Celosia cristata
Hiraezh
Glizinenn
Centaurea cyanus
Lentegezh
Santorea
Centaurea maculosa
Keloù a garantez
Abrant gwenn, Kramamaih
Chamaemelum nobile
Joa
Lavarit ho soñj eta. Ne gredan ket anzav
ma c'harantez ouzhoc'h.
Ho karout a ran bepred. Joa wirion am eus ouzhoc'h.
Bleunienn-an-Hollsent
Chrysanthemum ×morifolium
Karantez aet da get
Rouanez-al-liorzhoù
Clematis sp.
C'hoantoù
Digounnar
Colchicum automnale
Oaz
Kegid
Conium maculatum
Kadarnded
• Gwenn : Karantez nevez ebet.
• Roz : N'hoc'h eus ket meizet ennon.
• Glas : Kredet em eus ennoc'h.
• Glas : Spi am eus e stekin ouzhoc'h.
• Gwenn : Gant ma erruin en ho kalon.
Nag ho kwelout am doagn. Prest on da dalañ
ouzh ar marv.
Louzaouenn-an-hañv
Convallaria majalis
Jolifted diheverzh
(dizanv)
Coreopsis sp.
Kenoaz
Krokuzenn
Crocus sp.
Nec'h
Flammell
Cyclamen sp.
Kened, oaz
Ho kened eo ho ficherezh gwellañ. Gouzout ez oc'h karet am doagn. • Glas: Spi hag aon am eus
• Melen : Dinec'hit-me.
• Mouk : Keuz hoc'h eus ouzh ma c'harout.
• Ruz : Aon am eus rak ar c'harout betek re.
Ho kened am dic'hoanag.
Banalenn
Cytisus
Diuz
Karout div wech ne c'hallit ket.
Dalia
Dahlia sp.
Anaoudegezh
Jenegrelenn
Datura stramonium
Fiziañs stroñset
Delfinezenn
Delphinium sp.
Sorb
(dizanv)
Dianthus barbatus
Estlamm
• Liesliv : deoc'h eo ma holl soñjoù.
• Melen : Peurleun a levenez eo ma c'halon.
• Ruz : Ma hevoud eo ho karantez.
Na gredit ket er falsprezegerezh. • Gwenn : Dever zo warnon.
• Livioù all : Diwezhatoc'h.
Setu-me ho sklav.
Jenoflenn
Dianthus caryophyllus
Birvidigezh
(dizanv)
Dictamnus albus
Grad-vat

Digitalis purpurea
Friantiz
• Gwenn : Bev eo ma mignoniezh.
• Roz : Bervant eo ma c'harantez.
• Ruz : Kredenn am eus en ho karantez.
• Gwenn : Davedoc'h e ya ma soñjoù.
• Limestra : Ma c'halon ne zisoñj ket.
Ne c'hallan mui kuzhat ma c'harantez.
Jenoflezenn
Erysimum cheiri
Dalc'hegezh
Ruvelen, louzaouenn-ar-bleiz
Euphorbia sp.
Karantez
• Gwenn : Feal eo ma c'halon.
• Ruz : Digemm eo ma c'harantez.
• Tan : Ho karout a ran mui-ouzh-mui.
Ganeoc'h eo bet dihunet ma c'halon.
(dizanv)
Fritillaria sp.
Estlamm
Fuskiaenn
Fuchsia sp.
Birvidigezh ar galon
Diwar estlamm ne nac'hin netra ouzhoc'h. • Ruz : Ho karout a ran a-greiz kalon.
• Ruz ha gwenn : Ho karantez eo ma c'hredenn.
• Ruz ha mouk : Divrall eo ma c'harantez.
Treuz-erc'h
Galanthus nivalis
Kroaz
Gardenia
Gardenia
Gwirionded
Jañsif
Gentiana lutea
Poan
Elestrenn
Gladiolus communis
Emgav
Brasoc'h karantez goude ar groaz-se. Gwirion eo ma c'harantez. Gouzañv a ran pa dec'hit. (Diwar niver ar bleunioù er boked
e ouzer eur an emgav.)
Tro-heol
Helianthus annuus
Trelladur
(dizanv)
Helichrysum stoechas
Keuz peurbadus
Tro-heol
Heliotropium europaeum
Joa
Pourenn-vran
Hyacinthus sp.
Levenez ar galon
Ne welan nemedoc'h. Poan beurbadus. • Gwenn : Ho mignoniezh hepken a c'houlennan.
• Mouk : Fiziek e choman.
• Gwenn : Laouen ouzh ho karout.
• Glas : Laouen gant ar spi a roit din.
• Melen : Eürus e viot gant ma c'harantez.
• Roz/Ruz : Don ennon emañ ho karantez.
Rozenn-gaouled
Hydrangea macrophylla
Froudenn
Milzoull
Hypericum perforatum
Gortoz
Sikadez
Hyssopus officinalis
Yenien
• Arwer : Lezit-me da c'hoanagiñ.
• Glas : Ho froudennoù am doagn.
Frankiz da zont. Perak bout diseblant ?
(dizanv)
Impatiens balsamina
Breskted
Gweerez
Ipomoea purpurea
Mignoniezh emroet
Elestrenn
Iris sp.
Kalon dener
(dizanv)
Ixia sp.
Dalc'hegezh
• Unliv : Karantez nec'het.
• Liesliv : Karantez faeet.
Kontit war ma emroüsted. • Glas : Ho karout a ran tener.
• Gwenn : Ho karout a ran gant fiziañs.
• Melen : Ho karout a ran gant hevoud.
Ho karout a rin da viken.
Jesmi
Jasminum sp.
Karantez orgedus
• Gwenn : Krogit da'm c'harout.
• Melen : Mennet on da vout
pep tra deoc'h.
Piz-bleuñv
Lathyrus odoratus
Falselevez
Lavandenn
Lavandula sp.
Teneridigezh doujus
Sterenn arc'hant
Leontopodium alpinum
Noblañs dinamm
Louzaouenn-santez-Marc'harid
Leucanthemum vulgare
Eeunded ar galon
N'ho kredan ket. Ho karout a ran gant doujañs. Un eñvor nobl ha glan a virin ac'hanoc'h. C'hwi hepken a welan.
Lilienn
Lilium sp.
Glanded, meurded
Gwezvoud
Lonicera sp.
Liammoù
Glan eo ma c'harantez. Liammoù a garantez.
Kaolenn-valv
Malva alcea
Poan galon
Melaouenn
Melilotus officinalis
Douster
Begar
Melissa officinalis
Deltu
Bent-ki
Mentha arvensis
Koun
N'anavit ket ma foan. Na gemmomp ket. Diaes eo din mestroniañ ma c'harantez. Koun ha spi am eus.
(dizanv)
Mimosa pudica
Kizidigezh vras
Boked-ar-sterenn-vras
Mirabilis jalapa
Evezhiegezh
Daoulagad-ar-Werc'hez
Myosotis sp.
Koun feal
Meurta
Myrtus communis
Nerzh ar galon
Un netraig am feuk. Ret eo bout evezhiek. Na'm ankouait ket. Amprouet eo ma c'harantez.
Foeonenn
Narcissus jonquilla
Melkoni
(dizanv)
Narcissus poeticus
Emgarantez, vended
Rozenn-gamm
Narcissus pseudonarcissus
Dale
Lugustrenn wenn
Nymphaea alba
Diseblanted
Jastrañ a ran gant ar garantez. Digalon oc'h. Gortozomp ar mare emsav. N'ouzit ket karout.
(dizanv)
Ocimum basilicum
Kasoni, paourentez
Orkideenn
Orchidaceae
Gred
Marjolenn
Origanum majorana
Kened
Ho tisprizoù a gounaan. • Gwenn : Karantez c'hlan.
• Liesliv : Karantez uhelek.
D'an holl e plijit.
Rozenn-sant-Erwan
Paeonia officinalis
Gwirionded
Rozenn-aer
Papaver rhoeas
Friantiz vresk
Rozenn-voc'h
Papaver somniferum
Hunvreoù.
Boked ar Basion
Passiflora sp.
Gloaz
• Gwenn : Eveshait ouzhoc'h.
• Roz : Na gontit nemet warnon.
• Ruz : Ma c'harantez zo a-evezh warnoc'h.
En em garomp an abretañ ar gwellañ. Hunvreal a ran ennoc'h. Gouzañv a ran en abeg deoc'h.
(dizanv)
Pelargonium capitatum
Ratozhioù
(dizanv)
Pelargonium roseum
Karantez varzhoniel
Nadozioù
Pelargonium sp.
Karantez
Petunia
Petunia sp.
Skoilh
• Brizhellet : C'hoantoù eürus.
• Gwenn : Glanded ar ratozh.
• Roz : Birvidigezh ar ratozh.
Hoalet on gant ho karantez • Gwenn : Ne gredit ket em c'harantez
• Roz : Eürus on en ho kichen
• Ruz : Bepred e soñjan ennoc'h.
Ul lizher zo bet daspaket.
(dizanv)
Philadelphus coronarius
Eñvorenn
(dizanv)
Phlox sp.
Flammenn
Aniz
Pimpinella anisum
Promesa
Tuberozenn
Polianthes tuberosa
C'hoant
Soñj ac'hanoc'h a zalc'han bepred. • Brizhellet : Devit ma lizheroù.
• Ruz : Deviñ a ran evidoc'h.
Kontit warnon. Ma c'halon ho c'hoanta.
Boked-laezh
Primula vulgaris
Kentañ karantez
C'hwi hepken am eus karet a-viskoazh.
Pav-yar
Ranunculus acris
Levenez
Pav-bran
Ranunculus asiaticus
Rebechoù
Rezeda
Reseda lutea
Teneridigezh
Gwezenn-roz
Rhododendron ferrugineum
Kranded
Laouen o karout. • Gwenn : Perak treiñ kein ouzhin ?
• Melen : Dianaoudek oc'h.
• Ruz : Dianzav ma c'harantez a rit.
Karout ha goanagiñ a ran. C'hwi eo an hini genedusañ.
Gouvrug-roz
Rhododendron ocidentalis
Levenez ar garantez
Rozenn
Rosa
Karantez
Rozenn-gi
Rosa canina
Hevoud dibad
Roumarin
Rosmarinus officinalis
Kalon eürus
• Gwenn : Laouen o c'houzout ez oc'h karet.
• Roz : Laouen o vezañ karet.
• Gwenn : Karantez o huanadiñ.
• Roz : Le a garantez.
• Roz, bras : Rouanez ar galon
• Te : Galanterezh.'
Re vuan e tremen an devezhioù laouen. Eürus on p'ho kwelan.

Rubia tinctorum
Falsprezegerezh
Falsprezegerezh eo.
Saoj
Salvia pratensis
Bri
Louzaouenn-ar-soavon
Saponaria officinalis
Kañv
Louzaouenn-ar-c'hal
Scabiosa columbaria
Tristidigezh
Heglev
Sempervivum tectorum
Yenadur
Prizañ a ran ho perzhioù mat. Don eo ma glac'har. Er begin emañ ma ene. Na kemmet oc'h !
Louzaouenn-al-ludu
Senecio cineraria
Poan-galon
(dizanv)
Silene
Mezvidigezh
Betonig
Stachys officinalis
Mignoniezh
Lireuenn
Syringa vulgaris
Esmae kentañ ar garantez
• Glas : Karantez er boan.
• Gwenn : Eñvorenn boanius.
• Melen : Kañv kriz.
(Daougementiñ a ra
ster ar bleunioù all)
Didorrus eo ma mignoniezh. • Gwenn : En em garomp.
• Mouk : Deoc'h eo ma c'halon.
Rozenn-Indez
Tagetes patula
Disrann
C'hwervizon
Taraxacum sp.
Strew
Tin
Thymus vulgaris
Karantez padus
Melchonenn
Trifolium pratense
Entremar
Perak emaon ken pell diouzhoc'h ? Had mat a strewan. Biken n'ho ankouain. Gouzout a garjen.
Kabusinenn
Tropaeolum majus
Diseblanted
Tulipezenn
Tulipa sp.
Disklêriadur
• Gell : Serr eo ho kalon.
• Melen : Netra n'ho hoal.
• Mouk : Ne c'hellit mui karout.
Disklêriadur karantez.
Linad-skaot
Urtica dioica
Krizder
Mantret on gant ho trougiezh.
Louzaouenn-ar-c'hazh
Valeriana officinalis
Kalon c'hloazet
Barlen
Verbena officinalis
Kuzhutadennoù
Louzaouenn-santez-Veronika
Veronica officinalis
Fealded
Gwenngoud
Viburnum opulus
Lorc'h
Jahinet on ganeoc'h. Komz deoc'h dre guzh a fell din. Bezit fiziañs ennon. Lorc'h zo ennon
ouzh ho karout.
Rouanez
Vinca sp.
Melkoni
Melionenn
Viola odorata
Karantez kuzh
Boked an Dreinded
Viola sp.
Soñjoù karantezus
Ne hunvrean nemet ennoc'h. Ra vo dianav hor c'harantez. Deoc'h eo ma soñjoù.
Glikinenn
Wisteria sinensis
Teneridigezh
Mennout a ran ho karantez.
Youka
Yucca aloifolia
Friantiz kuzh
Deviñ a ran hep gouzout deoc'h.
Brezinenn
Zinnia sp.
Friolerezh
Ne 'm c'harit mui.
Yezh ar bleunioù
  • (fr) Nouveau Larousse Universel, Librairie Larousse, 1948 – Levrenn 1, skeudenn-stag p. 745.
Anvioù ar bleunioù

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • (fr) Nathalie Chahine, Le petit livre du langage des fleurs, Éditions du Chêne, 2016 (ISBN 978-2-8123-1437-7) – Ma kavor orin arouezioù lod bleunioù.
  1. (en) Ralph S. Solecki, Shanidar, the first flower people, Knopf, 1971 (ISBN 978-0-394-44511-3)
  2. (fr) Florence Thinard, L'herbier des explorateurs, Éditions Plume de carotte, 2012 (ISBN 978-2-915810-91-2)
  3. (en) Isobel Grundy, Lady Mary Wortley Montagu: Comet of the Enlightenment, Oxford University Press, 2001 (ISBN 978-0-19-818765-3)
  4. (fr) Aubry de la Mottraye (1727), Voyages du Sr. A. de la Motraye en Europe, Asie et Afrique, Hachette Livre BNF, 2012 (ISBN 978-2-01-277840-5)