Legio I Italica
Legio I Italica (al lejion gentañ eus Italia)[1] a oa ul lejion roman savet gant an impalaer roman Neron, war-dro 66/67 goude J.-K. Evel ma weler en hec'h anv e vode soudarded eus ledenez Italia[2].
Remziad Julii ha Claudii
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Hervez un enskrivadur, arouezioù a oa bet roet d'al lejion gant an impalaer Neron d'an 20 a viz Gwengolo 66. E arouez e oa an hoc'h-gouez. Lesanvet ivez falanks Aleksandr-Veur, ret e oa d'al lejionerien bezañ 1,80m a uhelder da nebeutañ.
Staliet e oa bet da gentañ e Galia, war-lerc'h emsavadeg Gaius Julius Vindex. Kaset e voe goude se da C'hermania (roman), e-lec'h ma voe ar c'hentañ lejion da anavezout Vitellius da impalaer.
Remziad Flavii
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Goude ar brezel diabarzh (68-69) e voe kaset gant Vespasianus, trec'h war Vitellius, etrezek Novae, e Moesia, a chomas he fenngarter betek ar fin.
E-kerzh gouañv 71, ar Sarmated, ur bobl hag a oa staliet en tu all d'an Danav, war zigarez kudennoù diabarzh an impalaeriezh roman, a dreuzas an harzoù. Faezhet e voe al legad Fonteius Agrippa, kalz a goll gant al lejion. Rubrius Gallus, laket en e blas, a c'hellas lakaat an urzh en dro.
Aozet e oa prim neuze gant Vespasian ur framm difenn evit diwall ouzh ar bobloù en tu all d'ar Roen hag an Danav (Germaned, Daked, Sarmated, Chatted) : savet e oa daou lejion nevez gantañ ː Legio IV Flavia Felix ha Legio XVI Flavia Firma, o lakaat niver al lejionoù tremenn da nav-war-n'ugent, seizh-war-n'ugent anezho war an harzoù (limes).
Kemer e reas perzh al lejion ouzh brezelioù kaset gant Domisian ha Trajan a-enep an Daked, ouzh ar re kaset gant Trajan a-enep ar Barted, hag ouzh ar re kaset gant Marcus-Aurelius a-enep ar Varkomaned.
E-kerzh brezel kentañ gant an Daked, trec'het e oa bet lejionoù roman e Tapae (Transylvania – Roumania a hirie) e 88. Er bloaz 98, Trajan e reas adsevel kamp Novae en maen, betek-henn en koad ha douar. Un arsav e badas ken an impalaer Trajan, er bloaz 100, na savas un arme e Moezia. Ar roue Decebal a zeuas en diarbenn hag e oa koll e-kerzh an eil emgann Tapae, e 101. Kliant Roma e zigouezhas adalek an amzer se[3].
Sevel e reas Trajan trevadennoù soudarded koz e Colonia Ulpia Oescus[4] (e gwalarn kêr Pleven e Bulgaria) ha Celei, e Norika, e-lec'h en em gavas meur a soudarded koz Legio I Italica.
Strolladoù eus al lejion e oa kaset da Chersonesus Taurica (Krimea) evit difenn trevadennoù gresian ar vro hag evit labourat war savadurioù. War pezh e vez lavaret, ar pab Klemeñs, kaset eno en harlu, e vefe bet drouklazhet gant soudarded Legio I Italica, er bloaz 102.
Kaset e oa ergerzhadennoù a-enep ar Barted gant Trajan etre 114 ha 117. Strolladoù eus Legio I Italica a gemeras perzh ouzh ergerzhadennoù se, mes ne ouzer ket resis petra en eus graet.
Dont e reas en dro da Novae pa Hadrian, deut impalaer war lec'h Trajan, e paouezas gant ergerzhadennoù se.
Hervez un enskrivadur diasur, en dije kemeret ur strollad al lejion perzh e mougañ emsav ar Judevien savet gant Bar Kochba etre 132 ha 136
Remziad Antoninii
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Da vare Antoninus Pius (138-161), strolladoù a lejion e oa kaset da Vreizh Veur evit sikour da sevel ur mur nevez etre Dinedin ha Glasc'ho etre 139 ha 142. Strolladoù all e voa kaset da Afrika evit mougañ un emsav ar Vorianed.
Gant Marcus Aurelius, impalaer roman war lec'h Antoninus (161-180), e oa kaset ergerzhioù a-enep ar Varkomaned evit difenn rannvro Dakia roman hag arzhoù an Danav. Er bloaz 165 e grogas an ergerzh gentañ, er bro e-lec'h ma oa Legio I Italica. Savet e oa daou lejion nevez gant Marcus Aurelius, Legio II Italica, ha Legio III Italica.
Goude dek bloaz emgannioù dibaouezh, harzoù an impalaeriezh roman e oa kaset en tu all d'an Danav. Anvet e oa gant Marcus Aurelius ur senedour yaouank, d’Aulus Julius Pompilius Piso, e penn Legio I Italica ha Legio III Flavia Felix, gant galloudoù gouarnour
En despet e oa alies war an talbenn, karg gentañ Legio I Italica e oa difenn arzoù an Danav. Adalek 167, astennet e oa strolladoù al lejion tost da 354 kilometr ouzh hanternoz Moesia evit difenn kreñvlec'h Capidava (hirie er rannvro Constanta e Roumania). Ur roudour a-bouez e oa eno, difennet betek-henn gant Cohors I Germanorum civium Romanorum, ur strollad skoazel.
Goude marv Marcus Aurelius, ar 17 Meurzh 180, e vab Commodus e paouezas ar brezel hag e savas un emglev gant pobloù en tu all d'an Danav. Kement se en em gavas peuc'h evit pell er vroioù se.
E-pad ar peuc'h, kaset e oa strolladoù Legio I Italica ha Legio XI Claudia da vro Municipium Montanensium (Trakia) evit evezhiañ mengleuzioù ar vro ha tapout arzhed hag ejened gouez da gas da c'hoarioù sirk.
Remziad Severii
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Unan eus ar re gentañ e oa da vont a-du gant Lucius Septimus Severus, gouarnour Pannonia Huel, anvet impalaer er bloaz 193. Dre ma oa war an harzoù, n'en deus ket gallet kermer perzh ouzh trec'hlid Septimius e Roma.
Sur awalc'h en eus kemeret perzh ouzh ergerzh Septimus Severus er Reter a-eneb Pesciennus Niger, gouarnour Siria. Kermer e reas perzh ouzh seiziz Bizantion e lec'h e oa aet Niger d'en em gaeañ.
Kemer e reas perzh ivez e 196/197 ouzh ergerzh a enep Clodius Albinus, trec'het e Lyon e 197, hag d'an hini a eneb Impalaeriezh ar Barted ar bloaz war lec'h. Echuiñ e reas an ergerzh se gant arigrap ar gêr-benn, Ktesiphon.
E 205, Legio I Italica Antoniniana e oa lesanv a lejion.
Da vare Caracalla (211-217), mab Septimius Severus, an harzoù bro Dakia, hag e glote betek-henn gant an Olt hag an Danav, e oa kaset tost da 50 kilometr pelloc'h. Sur awalc'h e gemeras perzh Legio I Italica ouzh savadur ur mur (Limes Transalutanus) hag e groge e-kichen Novae.
Dindan Severus Aleksander (222-235), ur rannad eus al lejion da vihanañ e oa kaset da Salonae (hirie Split e Kroatia). Testeniet eo ivez gant un enskrivadur eus Qasr el-Azraq hag soudarded al lejion, lesanvet etretant Legio I Italica Severiana, o deus labouret war hentoù Jordania. Peurest al lejion e oa bepred e Novae.
Diveli an Arme (235-284)
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Eus 238 da 244, al lejion e oa dindan anv an impalaer Gordianus III (238-244) hag e oa anvet legio I Italica Gordiana. Er bloaz 250, taget e voe Novae gant ar C'hoted, hag ul lodenn eus an difennoù a voe dismantret. Pa deuas an impalaer Gallienus (253-268) war lec'h e dad Valerianus, c'hoant e oa gant meur a rannvro disgevrediñ eus Roma. Daoust da se e chomas Legio I Italica feal ouzh an impalaer, ha dre berzh se e oa anvet ivez Legio I Italica Pia Fidelis.
Hennamzer diwezhañ
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Adaozet e oa Legio I Italica, anvet ivez Legio Moesiaca hervez skrivadurioù, e fin an IIIe kantved. Kreñvaet eo gant soudarded nevez deut eus Trakia.
Da vare Diocletianus (284-305), ur ranned eus al lejion e savas brud hemañ dre o stourm e-touez ar re anvet comitatenses (ergerzhioù-brezel)
Strolladoù all e voe kaset gant strolladoù Legio XI Claudia, Legio VII Claudia ha Legio III Flavia Felix evit mougañ un emsav kaset gant Lucius Domitius Domitianus ha Aurelius Achilleus e bro Egipt.
Ur wech echu gant an emsav se e 298, e troas Diocletianus e selloù war harzoù gant impalaeriezh ar Barthed.
Strolladoù Legio XI Claudia, Legio VII Claudia, Legio III Flavia Felix, Legio I Italica ha Legio I Illricorum e savas un hent tost da 550 kilometr en Arabia Petraca, (Siria ha Jordania) etre kreñvlec'hioù Bostra, Basianis (Qasr al-Azraq), Amata ha Dumata .
War dro 300, Valerius Maximianus, evel praepositus vexillationis[5], e gasas ur strollad savet gant lejionerien Legio I Italica ha Legio II Herculia da Chersonesus Taurica (Cherson, e Krimea), hag e lezas eno un enskrivadur en enor an impalaer.
Da vare impalaer Constantinus Iañ (306-337), kenstaget e oa al lejion, anvet bremañ Primani pe Primanorum Legio, e-barzh Legiones palatinae (Difennourien ar palez), e 312, dindan renadur Magister Militum Praesentalis
Peuzflastret e oa peurest al lejion chomet e Novae e 316/317, e-kerzh ar brezel diabarzh etre Constantinus Iañ ha Licinus[6], ar c'hamp degouezhet gant tud nannsoudard.
War dro 400, ul lodenn eus Legio Prima Italica e oa laket dindan urzh Dux Moesiae secundae.
En em staliañ e reas Praefectus legionis ha Praefectus ripae e Novae. Ur Praefectus ripae all e oa staliet gant e soudarded tost da 100 kilometr izelloc'h war an Danav, e Sexaginta Prista (hirie Rouse e Bulgaria). En karg e oant, evel legio ripariensis (lejion an aod) da daol evez diouzh al lodenn se an Danav, hag e rae an harz gant broioù ar Varbared. Prima Italica gant ul lodenn all Legio I Italica, evel pseudocomitatenses, e oa dindan urzh Magister militum per Orientem, e-pad ma Primani, evel Legio palatinae e oa dindan urzh Magister militum praesentalis .
Adsavet e oa kreñvlec'h Novae adalek Justinien (527-565). Ne ouzer ket evit peseurt strollad n'hag arme.
Anvioù bet douget gant al lejion
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Legio I Italica
- Legio I Italica Antoniniana
- Legio I Italica Severiana
- Legio I Italica Pia Fidelis
- Legio Moesiaca
- Primani pe Primanorum Legio
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Notennoù ha daveoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ An niverenn e sifroù roman roet d'ul lejion a c'hall bezañ forc'hellek. Da vare ar Republik roman e veze savet al lejionoù e-pad ar goañv da vrezeliñ e-doug an hañv ha divodet e vezent a-raok fin an hañv da gaout amzer da vediñ. Roet e veze un niverenn dezhe hervez an urzh ma oant savet. Ar memes lejion a c'halle eta kaout un niverenn disheñvel hervez ar bloaz. An niverennoù I da IV a veze miret evit al lejionoù renet gant ar gonsuled. Dindan an impalaeriezh e oa niverennet al lejionoù savet gant an impalaerien adalek « I ». Kalz nemedennoù a voe neoazh. Aogust e-unan a viras lejionoù kozh gant o niverenn urzh kozh. Vespasian a roas d'al lejionoù a grouas niverennoù lejionoù a oa bet divodet. Kentañ lejion Trajan he doa an niverenn XXX, rak 29 lejion a oa dija. A-wezhioù e oa div lejion gant ar memes niverenn d'ar memes mare. Abalamour da se e oa ouzhpennet ul lesanv cognomen pe un anv a verke orin al lejionerien (Italica = a orin eus Italia), pe ur bobl trec'het gant al lejion (Parthica = trec'h war ar Barted), pe anv an impalaer hag e gens, pa oa bet savet gant an impalaer e kaoz, pe evel ur merk a enor (Galliena, Flavia), (3) pe ur perzh eus al lejion (Pia fidelis = leal). An anv « Gemina » a veze roet d'ul lejion savet diwar div lejion all pe muioc'h c'hoazh pa oa bet kollet kalz soudarded en emgann. En testennoù, ar sifroù « 4 » ha « 9 » evit ober anv eus al lejionoù a veze skrivet « IIII » ha « VIIII » kentoc'h evit « IV » ha « VIIII (Adkins (1994) pp. 55 ha 61).
- ↑ Ar bajenn-mañ a zo bet troet, tamm pe damm, diwar galleg hag alamaneg. Tu ez eus gwellaat anezhi, evel just.
- ↑ Decebal en em zistrujas er bloae 105
- ↑ diwar Marcus Ulpius, anv bihan Trajan
- ↑ Strollad marc'hegerien
- ↑ François Zosso & Christian Zingg : Les empereurs romains 24 av J.-C. - 476 ap. J.-C. Embannadurioù Errance. 1994