Katalaneg

Katalaneg/Valensianeg; (català/valencià)
	;
Perzhioù
Komzet e :	; Spagn, Frañs, Andorra, Italia
Rannved :	Broioù Katalanek: Katalonia, Aragon, Rousilhon, Kumuniezh Valencia, Inizi Balear
Komzet gant :	6,5 milion aktivel, 12 milion pasivel
Familh-yezh :	Indez-Europek; Yezhoù Italek; Yezhoù Romanek; Yezhoù Italez-kornôg; Yezhoù Italez-kornôg ar C'hornôg; Yezhoù Galianek-Iberek; Yezhoù Iberez-Romanek; Yezhoù Reter-Iberek; Katalaneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Andorra; Katalonia, Inizi Balear, Valensia e Spagn; l'Alguer e Sardigna
Akademiezh :	Institut d'Estudis Catalans; Acadèmia Valenciana de la Llengua
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	ca
ISO 639-2	cat
ISO 639-3
Kod SIL	CAT
	Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar c'hatalaneg (Català, Valencià) a zo anezhañ ur yezh romanek komprenet gant tost da 12 milion a dud e takadoù zo e Spagn, Frañs, Andorra hag Italia. An darn vrasañ eus an dud a ra gant ar c'hatalaneg a vez kavet e Spagn avat, dreist-holl e Kumuniezh Emren Katalonia.

Pelec'h e vez komzet?

An niver a dud a ra gant ar c'hatalaneg a zo etre 4 ha 12 milion. [1],[2].

Komzet e vez katalaneg el lec'hioù-mañ da-heul (eus an Hanternoz d'ar C'hreistez:

Departamant ar Rousilhon e Frañs.
Stad Andorra.
Kumuniezh Emren Katalonia e Spagn.
Lodenn reter Kumuniezh Emren Aragon e Spagn, a reer la Franja anezhañ (hag ez klok : la Franja de Ponent pe la Franja d'Aragó (tro Baixa Ribagorça, Llitera, Baix Cinca ha Matarranya ez ispisial).
Kumuniezh Emren an Inizi Balear e Spagn.
Kumuniezh Emren Valensia e Spagn, lec'h ma vez graet alies Valensianeg eus ar yezh.
Un takad bihan e Kumuniezh Emren Mursia a reer el Carxe anezhañ.
Kêr An Alguer e Sardigna.

Graet e vez Broioù Katalanek (Katalanek: Països catalans) eus an holl lec'hioù-mañ, dreist-holl gant ar vroadelourion.

Statud ar yezh

Yezh ofisiel Andorra eo ar c'hatalaneg. Kenofisiel eo ivez e Spagn e Ranndirioù resis zo, d.l.e. Katalonia, an Inizi Balear ha Valensia, hag ivez e kêr An Alguer e Sardigna en Italia. N'en deus statud ofisiel ebet el lec'hioù ma vez komzet en Aragon nag e lec'h ebet all ma ra an dud gantañ, da sk. e Frañs.

Rannyezhoù

E 1861, Manuel Milà i Fontanals a savas un doare d'ober an diforc'h etre rannyezhoù ar c'hatalaneg a c'heller rannañ e daou du pennañ: katalaneg ar reter ha katalaneg ar c'hornôg.

N'eus bevenn resis ebet etre an eil rannyezh hag eben abalamour d'an takadoù tremen a gaver kazi atav kenetreze (nemet, evel-just, evit ar pezh a denn da rannyezhoù an Inizi).

Ouzhpenn-se, ez eus meur a isrannyezh disheñvel e-barzh pep rannyezh pennañ hag a c'heller isrannañ evel-mañ:

Katalaneg ar c'hornôg

Katalaneg ar gwalarn
- Doare Ribagorça
- Doare Pallars
- Doare Tortosa
- Doare Lleida
Valensianeg etre (a c'hell bezañ lakaet da valensianeg pe da gatalaneg ar gwalarn)
- Valensianeg an Hanternoz
- Valensianeg pouezet (valencià apitxat) pe kreiz-valensianeg
- Valensianeg ar c'hreisteiz
- Mailhorkeg Tàrbena hag ar Vall de Gallinera (Valensia)

Katalaneg ar reter

Katalaneg an hanternoz pe rousilhoneg (Rousilhon)
- Doare Capcir
- Norzh-katalaneg etre
Katalaneg ar c'hreiz
- Català salat
- Doare Barselona
- Doare Tarragona
- Doare Xipella
Doare an Inizi Balear
- Doare Mailhorka
- Doare Menorka
- Doare Eivisa
Doare An Alguer (Italia)

Statud ar valensianeg

Hogos pep skol-veur a zo ha tost an holl yezhourion a bled gant ar yezhoù romanek a zo a-du evit lavaret ez eo ar c'hatalaneg hag ar valensianeg an hevelep yezh, daoust d'an diforc'hioù rannyezhel a gaver etre an takadoù, ha ne glot ket ho harzoù gant re ar C'humuniezhioù Emren eveljust.

Ur gudenn bolitikel kentoc'h evit yezhoniel eo neuze an diforc'h a vez graet etre an daou doare yezh-se, dreist-holl pa vezont lakaet da yezhoù disheñvel an eil diouzh eben. Trubuilhus a-walc'h eo evit gwir ar gudenn-mañ, avat, ha savet ez eus bet un doare-skrivañ ispisial evit ar valensianeg gant Akademiezh ar yezh-se a-benn brasaat an diforc'hioù etrezi hag ar c'hatalaneg a vez komzet e Katalonia dreist-holl.

Gwir eo e c'heller gouzout dre e gomz hag-eñ e teu unan bennaket eus Katalonia pe eus Valensia, met ken gwir all ez eo n'o devez kudenn ebet evit en em glevet an eil gant egile. E gwirionez eo tostoc'h an doare yezh-se evit an doareoù yezh katalaneg a gaver en Inizi Balearez hag a vez diaes a-walc'h da gompren a-wechoù, ha koulskoude eo ral a-wech e vez klevet ez eo doareoù yezh an Inizi-se yezhoù disheñvel diouzh ar c'hatalaneg.

Istor ar yezh

Ar c'hatalaneg a voe diorroet en IX^vet kantved diwar al latin poblek e pep tu eus ar Pinineoù e Rousilhon, Empuries, Besalú, Cerdagne, Urgell, Pallars ha Ribagorça).

Tost-tre e oa ar yezh-se ouzh an Okitaneg ha d'ar penn-kentañ e oa hogozik ur rannyezh okitanek hepmuiken.

Pa deuas mare ar Reconquista e voe ledanaet tachenn ar yezh, kaset pelloc'h-pell betek Barselona, Tarragona, Lleida ha Tortosa, Rouantelezh Valensia o tizhout an Inizi Balearez hag ar gêr anvet l'Alguer e Sardinia.

Etre an XIII^vet hag ar XV^vet kantved e teu ar c'hatalaneg da vezañ ur yezh pennañ tro-dro d'ar Mor Kreizdouar. Barselona a oa anezhi dija ur gêr a-bouez rak servijout a rae dreist-holl da borzh evit Impaelouriezh Aragon.

D'ar mare-se, an holl skrivagnerion a save skridoù (estreget barzhoniezh avat) a implije an anv 'katalaneg' evit ar yezh-se e pep korn ma veze graet gant doare komz katalanek, da sk. Ramon Muntaner e Katalonia ha Ramon Llull e Mailhorka.

Evit meur a abeg ez eas levezon Valensia war greskiñ ivez etre ar XV^vet hag ar XVI^vet kantved ha neuze e krogas an dud d'ober 'valensianeg' evit ar wech kentañ eus ar yezh a veze implijet gante kentoc'h eget 'katalaneg'. E-kerzh an XVI^vet kantved e cheñchas yezh an darn vrasañ eus kargidi uhel Valensia en ur gomz ha dreist-holl en ur skrivañ kentoc'h e spagnoleg eget e katalaneg. Al labourerion hag ar peurrest eus ar bobl o chom pe war ar maez pe er c'hêrioù a gendalchas d'ober gant o yezh-i avat.

E penn-kentañ an XIX^vet kantved e tegouezhas an emsav sevenadurel a reer Renaixença anezhañ. Gant-se e teuas meur a hini e-touez renkadoù uhel ar vro d'ober en-dro gant ar c'hatalaneg hag ar valensianeg. Santet e vez efedoù pozitivel an emsav-se hirie an deiz c'hoazh.

E-pad diktatouriezh Franco (1939-1975) e oa difennet ober gant ar c'hatalaneg pe gant n'eus forzh peseurt 'yezh rannvro' all, da lavaret eo an euskareg hag ar galizeg. Goude marv Franco avat e voe roet ur statud kenofisiel d'ar c'hatalaneg ha bremañ e vez implijet er vuhez politikel, er skolioù hag all. Bez' ez eus ivez meur a bemdezieg e katalaneg, da skouer Avui, "El Punt" hag El Periódico de Catalunya (embannet e spagnoleg hag e katalaneg). Chadennoù skinwel ha skingomz publik ha prevez a zo ivez e katalaneg: Televisió de Catalunya (TVC), TV3 ha Canal 33 hag ivez ur chadenn geleier 24/24 anvet 3/24. Meur a chadenn lec'hel a zo ivez.

Skouerioù

Sed un nebeud frazennoù implijet alies e katalaneg:

Katalaneg: Català
salud: hola
kenavo: adéu, adéu siau, a reveure
mar plij: si us plau
trugarez: gràcies, mercès
digarez: perdó
hemañ/homañ: aquest; aquesta
pegement eo?: quant val?; quant és?
ya: sí
nann: no
Ne gomprenan ket: No ho entenc
Pelec'h emañ ar privezioù?: on és el bany?
Yec'hed mat!: salut!
Ha komz a rit brezhoneg?: Que parla el bretó?
Ha komz a rit katalaneg?: Que parla el català?

Gwelet ivez:

Liammoù diavaez

Wikipedia e katalaneg.

Institut d'Estudis Catalans
Acadèmia Valenciana de la Llengua
Ethnologue report for Catalan
Catalan resources in the Web
Geriadur Katalaneg-Saozneg .
Learn Catalan online
Wikivoyage - Catalan phrasebook
Televisió de Catalunya
Diari Avui - Kazetenn gatalanek
Diari El Punt - Kazetenn gatalanek
Catalan Wikibooks
Diccionari Català del IEC
Diccionari Català-Valencià-Balear. e katalaneg, embannet gant an Institut d'Estudis Catalans ha Editorial Moll.
DACCO. Open source Raktres geriadur Saozneg-Katalaneg / Katalaneg-Saozneg.
La langue catalane