Mont d’an endalc’had

Brezel Tregont Vloaz

Eus Wikipedia
Brezel Tregont Vloaz
brezel relijion
Rann eusbrezelioù ar relijion en Europa Kemmañ
StadImpalaeriezh santel roman german Kemmañ
Lec'hEuropa ar C'hreiz Kemmañ
Deiziad23 Mae 1618 Kemmañ
Deiziad kregiñ1618 Kemmañ
Deiziad echuiñ1648 Kemmañ
Abeg an diwezhFeur-emglev Westfalen Kemmañ
Abeg pennañBohemian Revolt Kemmañ
Rummad evit ar c'hartennoùCategory:Maps of the Thirty Years' War Kemmañ
AnvetDreißigjähriger Krieg Kemmañ
Brezel
Tregont Vloaz

Dug Enghien en emgann Rocroi (1643)
Padelezh 1617-1648
Lec'h Europa
Emgannerien Sveden
Bohemia
Denmark
Rouantelezh C'hall
Proviñsoù Unvanet
Bro-Skos
Impalaeriezh Spagn
Impalaeriezh Santel German
Rouantelezh Portugal
Impalaeriezh Aostria
Bavaria
Disoc'h Feur-emglev Westfalen
(24 a viz Here 1648)

Brezel Tregont Vloaz a reer eus un heuliad brezelioù hag a c’hoarvezas en Europa etre 1618 ha 1648.

Emgannoù lodenn gentañ ar brezel a c’hoarvezas e kreiz Europa, e douaroù an Impalaeriezh Santel German, hag enno e kemeras perzh al lod brasañ eus stadoù Europa, war-bouez Rusia ha Bro-Saoz. E-pad eil lodenn ar brezel e voe ivez emgannoù e Bro-C'hall, en Izelvroioù, e norzh Italia hag e Katalonia. E-pad an tregont vloaz ma padas ar brezel e kemmas ivez neuz ar brezel: eus ar brezel relijiel ma oa er penn-kentañ e troas er fin d'ur brezel etre Bro-C’hall hag Aostria.

Orin ar brezel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Difrenestriñ Praha

Ma’z eo liesseurt abegoù ar brezel eo dav menegiñ an enebiezh a savas etre katoliked ha protestanted (doare Luther pe giz Calvin) a-fet politikerezh ha relijion. Ouzhpenn e voe abegoù a denne d’ar vestroniezh, d’an dieubidigezh, kevezerezh a-fet kenwerzh, gwarizi diabarzh familhoù ha skloufoni hiniennel. Ma voe difrenestriñ Praha abeg kentañ ar brezel, eo ret anzav ez eo un darvoud dister pa seller ouzh pegeit e padas ar brezel ha pegen spontus e voe. Abegoù all, kalz donoc’h, a voe.

Katoliked a-enep da brotestanted

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Martin Luther

Goude prezegerezh Martin Luther e voe gounezet tachenn buan a-walc’h gant difennerien an Disivoud protestant. Kalz priñselezhioù alaman a gemmas kredenn hag a zegemeras ar brotestantiezh, ar pezh a lakaas an Impalaeriezh Santel German da vezañ rannet. An Enep-Disivoud a voe aozet gant ar familh Habsburg, gant ar pal diazezañ ar gatolikiezh en-dro.

Peoc’h Augsburg a voe sinet e (1555). Dre an emglev-se e voe kadarnaet ar pezh a oa bet embannet gant dael Spir: an emgannoù etre katoliked ha protestanted luterian a baouezas er Stadoù alaman.

En destenn ez eus anv eus meur a dra evel:

  • frankiz ar briñsed alaman (war-dro 360 anezho) da zibab ar gredenn (katolik pe protestant) a veze war o douaroù, ha diouzh o c’hredenn dezho (« Cuius regio, eius religio »);
  • al luterianed a oa o chom e priñselezhioù renet gant eskibien a c’halle derc’hel d’o c’hredenn;
  • al luterianed a c’halle mirout an douaroù bet gounezet diwar-goust ar gatoliked abaoe Peoc’h Passau e 1552;
  • pennoù-bras an iliz katolik (eskibien hag arc’heskibien) o doa kemmet kredenn evit dont da vezañ protestanted a ranke dilezel o douaroù (arc’heskopti hag eskopti).

Mont a reas war washaat an darempredoù etre stadoù Europa e penn-kentañ ar XVIIvet kantved. Dedennet e voe roue Spagn gant aferioù diabarzh Alamagn dre ma oa Fulup III Spagn a orin eus familh Habsburg, ha dre ma oa perc’henn war douaroù tost ouzh harzoù kornôg Stadoù alaman zo. Ken liammet e oa daou skourr ar familh Habsburg ken e oa boutin o folitikerezh diavaez. Roue Spagn an hini eo a rene war pep tra e gwirionez. Pennoù Bro-C’hall a voe dedennet ivez gant aferioù Alamagn, rak gwelout a raent e oant kelc’hiet gant douaroù dindan beli ar familh Habsburg. Gwall iskis e voe politikerezh Bro-C’hall d’ar mare-se: a-du e savas Richelieu gant ar briñsed protestant a-benn talañ ouzh familh Aostria (hag a oa e penn ar stourm katolik a-enep d’an Durked) padal e kendalc’he da flastrañ ar brotestanted e Bro-C’hall. Sveden ha Danmark a voe dedennet ivez gant norzh Alamagn, met dreist-holl abalamour d’o interestoù armerzh, memes ma oa ivez prederiadennoù a-fet politikerezh.

Evit a sell ouzh ar relijion ez eas an traoù war washaat e-pad eil lodenn ar XVIvet kantved. Ne voe ket doujet da beoc’h Augsburg, rak eskibien zo, daoust m’o doa kemmet kredenn, a nac’has en em zizober diouzh o douaroù. Ouzhpenn da se e tiorroas ar galviniezh en Alamagn, da lavaret eo e voe ur gredenn ouzhpenn. Padal e felle da gatoliked reter Europa (Aostria, Polonia) ma vije dalc’het ar gatolikiezh da relijion bennañ.

Pevar frantad ar brezel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Europa e 1648

Boas e vezer, pa studier ar Brezel Tregont Vloaz, da rannañ anezhañ e pevar frantad : pep prantad a glot gant kresk niver an emgannerien. Bewech ec'h echuas an tri frantad kentañ gant trec'h ar gostezenn gatolik hag an impalaer, ar pezh a lakaas emgannerien all da zont da sikour ar gostezenn brotestant.

Sed aze ar pevar frantad :

  • ar prantad bohemian ha palatinat, etre 1618 ha 1625
  • ar prantad danat, etre 1625 ha 1629
  • ar prantad svedat, etre 1630 ha 1635
  • ar prantad gall, pe gall ha svedat, etre 1635 ha 1648

Feurioù-emglev Westfalia

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Friko gwarded Amsterdam da lidañ peoc'h Münster gant Bartholomeus van der Helst, livet e 1648

Chom a reas ar brezel a-sav ur wech sinet feurioù-emglev Westfalia. War un dro e paouezas ivez Brezel Pevar-Ugent Vloaz, d’ar 24 a viz Here 1648. E-pad meur a vloaz e voe marc’hataet danvez ar feurioù-emglev, ha sinet e voent e daou lec’h disheñvel (kudennoù gwir-renk ha relijion) :

  • en Osnabrück etre an Impalaeriezh Santel, Sveden hag ar broioù protestant ;
  • e Münster etre an Impalaeriezh, ar Rouantelezh C’hall hag ar broioù katolik.

N’eus netra evit a sell ouzh ar brezel etre Spagn hag ar Rouantelezh C’hall er feurioù-emglev.

Listenn ar re a gemeras perzh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Matthias Gallas
Johan Banér
Lennart Torstenson
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Brezel_Tregont_Vloaz&oldid=2111529 »