Brezhoneg Kerne
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ diwar-benn ar brezhoneg ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
Brezhoneg Kerne, pe kerneveg (arabat eo droukveskañ gant kerneveureg, a zo yezh keltiek Kernev-Veur) a vez graet eus brezhoneg Bro-Gerne. Dre m'eo ar vro-se bro hengounel brasañ e Breizh-Izel eo diaes a-walc'h lavaret resis petra eo brezhoneg Kerne. Eus Kerne-Uhel betek ar Vro Vigoudenn, hag eus Plougastell betek Kemperle e cheñch kalz an doare da zistagañ hag ar gerioù implijet. Koulskoude eo sklaer ez eus perzhioù dibar da vrezhoneg Kerne e-keñver ar rannyezhoù all.
Pouez-mouezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Pouezmouezhiet e vez war an eil silabenn diwezhañ, evel e brezhoneg Leon, hogen kreñvoc'h eo an taol-mouezh. Abalamour da se e vez neutralizet ar vogalennoù dibouezmouezh: dont a reont da vezañ "chwa" pe mont a reont da get zoken.
Da skouer e vez distaget /ba:r/ evit "bara", /ne:/ evit "nevez".
Ar gerioù implijet alies, evel "anezhañ", "anezhi", a vez distaget en ur silabenn nemetken.
Yezhadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ne vez ket graet gant ar rannig e hag erlec'hiet e vez honnezh gant ar rannig a. Da skouer e vo klevet : bemde(z) a ganan e-lec'h bemdez e kanan.
- Erlec'hiet e vez a-wezhioù é ouzh ar rannig-verb "o". An hevelep kemmadurioù (kemmadurioù mesket) a vez graet avat. Da skouer : emañ o tont a vez lavaret e lec'hioù zo : ema é tont (/ma i tõn/).
- Alies ne vez klevet rannig-verb ebet.
- Klevet e vez ar c'hemmadur mesket koulskoude. Er Reter e vez klevet un h etimologel (dre ma teu "o" diwar ouzh), ha kement-se
- a laka /l/, /n/, /r/ da gemmañ e /lh/, /nh/, /x/ (« o lenn » /lhεn/) ;
- a greñva kemmadurioù /m/ ha /b/, o reiñ /f/ e-lec'h /v/ (« o vont » /fõn/) ;
- a laka harz da gemmadur « s » e /z/ ha « f » e /v/ (« o sevel » /sewl/).
- Ne vez klevet ar rannig a nemet evel raganv-stag (war-bouez ar c'hemmadur a zeu diwarni).
- Ne vez klevet ar rannig ne nemet ral a wezh. Kavet e vez avat e frazennoù-nac'h en trede gour ur "rener-nac'h" anezhañ, anezhi, anezhe, distaget /nõ/, /nèj/, /nε/. Klevet e vo da skouer, e-lec'h « Ne glevont ket mat », « (Ne) glev ket mat anezhe » /glèf ke ma: nε/.
- Ne vez ket klevet ar rannig e kennebeut. En islavarennoù-diskuliañ ez eus deuet war-wel ur stagell all, lar (pe la).
- « ne veze ket gouiet la e oa kamm ken » (« ne veze ket gouezet e oa kamm ken »)
- Gallout a ra "lar" bezañ heuliet gant un islavarenn pe ur genlavarenn. Da skouer :
- « soñjal a ran la an ouvrierien a chomas da gousket » (« soñjal a ran e chomas an ouvrierien da gousket »)
- pe c'hoazh :
- « evel ar c'hefeleg, la ma vez yen an amzer en em blija... » (« evel ar c'hefeleg, ha ma vez yen an amzer en em blija... »)
- Notennoù : En hevelep degouezh e vez implijet a-wezhioù penaos e gwenedeg hag e tregerieg. Jean-Marie Le Scraigne a implij an daou a-wezhioù « gwelet e-meump abaoe lar penaos ne oa ket gwir ! » (« gwelet hon eus abaoe ne oa ket gwir »)
- Implijet e vez stank ar ger ba e brezhoneg Kerne (diwar grennadur e-barzh), e-lec'h e er brezhoneg lennegel.
- Erlec'hiet e vez ba ouzh e(n) en araogennoù diwar "e" : e-kreiz, e-lec'h, e-mesk, e-tal a vez lavaret neuze ba-kreiz, ba-lec'h (pe ba-plass), ba-mesk, ba-tal.
- Krennet e vez ar ger gant ha distaget /ga/.
- E brezhoneg Kerne n'eus ket kalz a ziforc'h etre an araogennoù eus, ouzh ha diouzh. Distaget e vezont pe deus, pe doc'h (hervez ar rannyezh).
Distagadur ar c'hensonennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Koulz hag e Bro-Dreger hag e Bro-Gwened, ne vez ket distaget e brezhoneg Kerne ar /z/ a zeu diwar /ð/ ("dd" e kembraeg). Da skouer e vez distaget ar ger ezhomm /e:m/ pe c'hoazh /i:m/, hag ar verb anavezout /ã'nowt/.
- Er c'hontrol e vez distaget ar /z/ a zeu diwar un /s/ e latin (azen diwar « asinus ») pe e predeneg (izel). (Ezreolderioù a zo : neuze a vez distaget a-wezhioù /'nœhe/, an dra-se /'ndrahe/).
- Distaget e vez ar skrivad c'h en doareoù-mañ :
- /h/ dre vras (evel el lodenn vrasañ eus Breizh-Izel).
- /x/, er gerioù a grog gant « c'hoa » /xwa/, e kemmadurioù « k », e dibenn ar gerioù...
- pa zeu diwar gemmadur « g », e c'hell bezañ distaget /ɣ/, /h/ pe c'hoazh /ʁ/ er Gevred.
- Distaget e vez ar skrivad « v » a-wezhioù /w/ (pe /µ/). A-wezhioù e vez distaget ar skrivad « w » evel /v/. Pe c'hoazh ne vez ket distaget.
- Da skouer e vez distaget ar ger avel /aεl/ e korn-bro Kemper / Douarnenez.
- Distaget e vez w evel /v/ alies e penn-kentañ ar gerioù (dreist-holl dirak e pe i), a-hend-all e vez distaget /ɥ/ (evel e gwenedeg) goude g peurgetket.
- Er Vro-Vigoudenn ha war-dro e vez distaget c'hw, evel /f/. Lavaret e vez neuze c'hwi evel fi, ha c'hwec'h evel fec'h.
- E lodennoù 'zo ne vez ket distaget « zh » bepred: c'hoazh a vez distaget /xwaˑ/, brizhilli a vez distaget /ˈbrili/.
Geriaoueg
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- E brezhoneg Kerne e vez klevet dreist-holl morse ha james evit lavarout "gwezh ebet".
- Distaget e vez marteze evel-henn : matrese / matre'e / mantr'eñ / matros / matrèhe...
- E-lec'h Pegoulz, e vez lavaret alies pedavare / pezavare / pevare / peur.
- Implijet e vez stank ar raganv-goulenn Peseurt mod (distaget /pessa mod/) e-lec'h penaos ; anavezet, hogen raloc'h, eo pegiz ivez.
- E kornioù zo e vez implijet a-benn e-lec'h evit.
- E kornioù zo e vez implijet evit e-lec'h eget, da skouer : "kreñvoc'h eo evidon".
- E Kerne-Izel e vez implijet mui e-lec'h ken:
- N'eus ket mui kalz a dud / N'eus ket kalz a dud ken.
Skrivagnerien hag o deus graet gant brezhoneg Kerne
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Skrivagnerien zo o deus implijet brezhoneg Kerne e mod pe vod en o oberennoù. En o zouez emañ:
- Youenn Drezen (implijet en deus al langaj chon zoken)
- Jakez Riou
- Pêr-Jakez Helias
- Yeun ar Gow
- Frañsez Kervella
- Yann Bijer
- Fañch Jestin