Sarkeg
Ar sarkeg (Lé Sèrtchais) a zo ur rannyezh normanek komzet e Sark diorroet diwar ar jerzenezeg bet kaset d’an enezezenn didud betek neuze gant ezvroidi eus Jerzenez, ez-resis a-orin eus Saint Ouën an darn vrasañ anezhe, er 16vet kantved, ha levezonet da c’houde gant ar gwernenezeg.
Kar eo d’an aldernezeg bet komzet gwezhall en Aldernez hag ivez d’ar rannyezhoù normanek komzet c’hoazh e Normandi.
Gwezhall e veze rannet ar sarkeg e div isrannyezh [1].
Aet eo kalz war-gil ar yezh abalamour dreist-holl d’an niver brasoc’h-brasañ a Saozon aet d’en em staliañ da Sark evit chom hep rankout paeañ tailhoù hag ivez abalamour ma n’eus bet graet striv ebet evit kas ar yezh war-raok.
Skridoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ne van ket nemeur a sarkeg dre skrid ha n'eus doare-skrivañ unvan ebet.
Ar skrid koshañ embannet e sarkeg a zo tennet eus Aviel Mazhev, bet dastumet hag embannet e 1862 gant ar yezhonour Priñs Louis Lucien Bonaparte war-lerc'h bezañ bet gweladennet an enez a-ratozh-kaer:
- L'chen qui sème s'n allit s'mai ; Et tàndis qu' i s'maitt une partie d' la s'menche quitt le long du ch'mìnn et l's oesiaux du ciel vìndrint et i la màndgirent. Une aûtre quitt dans d's endréts roquieurs, où alle n'avait pas fort de terre; et ou l'vist ossivite, parçe que la terre où al' 'tait n'était pas ben avant. Mais l'solé se l'vitt et ou fut brulaie; et coumme ou n'avait pas d'rachinnes, ou s'quitt. Une aûtre quitt dans d's épinnes, et l's épinnes vìndrent à craitre, et l'etoupidrent. Une aûtre enfin quitt dans d'bouanne terre, et ou portit du fritt; quiq' grâins rèndirent chent pour un, d'aûtres sessànte, et d'aûtres trente. L'chen qu'a d's oureilles pour ouit qu' il ouêt.}} (S. Makyu. Chap. XIII. 3-9)
Fonologiezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ne vez ket kavet e sarkeg elfennoù fonologel diorroet er jerzeneg war-lerc’h. Evel e jerzenezeg Saint Ouën m'eo diorroet ar sarkeg diwarnañ, ne gaver ker e sarkeg, da skouer, ar fonem /ð/ kavet e jerzenezeg diorroet diwar /r/:
| Sarkeg | Jerzenezeg | Galleg |
|---|---|---|
| lyer | liéthe | lire |
| kuoradj | couothage | courage |
| fere | féther | repasser |
N'eo ket ken diorroet staonekadur ar c'hensonenn drekstaon /k/ ha /g/ e sarkeg hag e Jerzenezeg:
- Jerzenezeg /k/ -> [tʃ] ha /g/ -> [dʒ], d.s. hitchet (gall. "hoquet"), dgèrre (gall. "guerre")
- Sarkeg /k/ -> /kj/ ha /g/ /gj/, d.s. hekyet, gyer
- Jerzenezeg /t/ -> [tʃ], d.s. mêtchi (gall. "métier")
- Sarkeg /t/ -> /t/, d.s. meeti
Miret eo bet [dʒ] e sarkeg, avat, ma teu da vezañ [ʒ] e jerzenezeg, d.s. mãdji kv. mangi (gall. "manger")
E sarkeg eo bet miret kensonennoù e dibenn ur ger bet kollet da vat e jerzenezeg, da skouer: sarkeg pret kv. jerzenezeg pré (gall. "pré")
Ral a wezh e gaver metatezenn /r/ e sarkeg kavet e jerzenezeg ha stankoc'h e gwernenezeg:
| Sarkeg | Jerzenezeg | Gwernenezeg | Galleg |
|---|---|---|---|
| krwee | crouaix | kérouaïe | croix |
| mekrëdi | Mêcrédi | méquerdi | mercredi |
E jerzenezeg eo bet gwanet al <l> staonekaet -> /j/ keit ha m'eo bet miret e sarkeg, da skouer:
| Sarkeg | Jerzenezeg (li = /j/) |
Galleg |
|---|---|---|
| blyakyĩ | bliatchîn | cirage |
| klyüt | cliu | tache |
| plyechi | pliaichi | placer |
| lyef | lief | toit |
Kavet e vez stank kensonennoù doubl e displegadur ar verboù dres evel e jerzenezeg met aet da get e gwernenezeg:
| Sarkeg | Jerzenezeg | Gwernenezeg | Galleg |
|---|---|---|---|
| machunnii | machonn'nie | machounn'rie | maçonnerie |
| dje dmãdde | jé d'mand'dai | je d'mànd'rai | je demanderai |
Ne gaver ket kensonennoù staon dre fic'hal doubl e sarkeg avat:
| Sarkeg | Jerzenezeg | Galleg |
|---|---|---|
| brachii | brach'chie | brasserie |
| brachii | brachie | brasée |
| mãdji | mangi | manger |
| mãdji | mang'gie | mangeant |
Displegadur ar verboù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Sklaer e c'heller gwelet ar fed m'eo diorroet diwar jerzenezeg Saint Ouën o keñveriañ displegadur ar verboù en amzer dremenet strizh ma kaver an dibenn -dr, aet da get e yezh Saint ouën hiziv zoken e-touez ar gomzerion yaouankañ:
| Sarkeg | Jerzenezeg (Saint Ouën) |
Jerzenezeg unvan | Galleg |
|---|---|---|---|
| i vuliidr | i' voulîdrent | i' voulîtent | ils voulurent |
| uu paaliidr | ou pâlîdres | ou pâlîtes | vous parlâtes |
| i füüdr | i' fûdrent | i' fûtent | ils furent |
| uu prẽẽdr | ou prîndres | ou prîntes | vous prîtes |
| |||||
Gwelit ivez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Daveoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Liddicoat, Anthony J. (1994). A Grammar of the Norman French of the Channel Islands: The Dialects of Jersey and Sark. Berlin : Mounton de Gruyter. ISBN 3110126311.
- Liddicoat, Anthony J. (2001). Lexicon of Sark Norman French. Munich : LINCOM Europa. ISBN 3895864110.
- Patrom:Note Société Jersiaise
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Lé Sèrtchais
- Jèrriais and Sercquiais today gant Dr Mari C. Jones – war lec’hienn ar BBC