Sozialdemokratische Partei Deutschlands

Logo SPD

Strollad sokial-demokrat Alamagn (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) a zo unan eus strolladoù politikel pennañ Alamagn. Strollad politikel koshañ Alamagn eo ivez hag an hini nemetañ a oa anezhañ en ur stumm damheñvel a-raok an Eil Brezel-Bed. Sez ar strollad a zo e Willy Brandt-Haus e Berlin.

Istor

A-raok ar Republik

Savet e voe e 1875 dindan anv anv SAP (Sozialistische Arbeiterpartei, Strollad sokialour al labourerien) pa voe kendeuzet daou strollad all : ADAV (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein, Kevredigezh alaman hollek al labourerien), savet e 1863 gant Ferdinand Lassalle ha SDAP (Sozialdemokratische Arbeiterpartei, Strollad sokial-demokrat al labour) savet e 1869 gant August Bebel ha Wilhelm Liebknecht. Diwar 1871 e kemeras perzh ar sokialourien e kement votadeg a voe aozet er Reichstag. Daou zileuriad a dapjont kaout e 1871, betek dont da vezañ strollad politikel pouezusañ Alamagn e 1912 pa dapjont 34,8% eus ar mouezhioù ha 110 dileuriad. E 1890 e vo dibabet an anv SPD. Adal ar mare ma voe krouet SPD e voe tost ouzh ar sindikadoù, ha mont a reas war gresk e levezon e-touez ar vicherourien. Etre 1878 ha 1890 e voe savet ar Sozialistengesetze (Lezennoù ar sokialourien) gant gouarnamant Bismarck: berzet e voe SAP ha heskinet ar sokialourien-demokrat. Kenderc'hel a reas ar strollad dre guzh. Abaoe m'eo bet krouet SPD ez eus un dislavar ennañ : ez-ofisiel ez eo a-gleiz da vat e brogramm, padal n'eo ket kement e zoare da ren. Er bloavezhioù 1890 e voe meur a ziviz ennañ a-benn gouzout hag-eñ e oa dav aozañ un dispac'h sokialour a-benn gwellaat stad ar vicherourien, pe hag-eñ e oa trawalc'h kas adreizhadennoù da benn vat (Revisionismusdebatte).

D'ar 4 a viz Eost 1914 e votas a-du dilennidi SPD ar Reichstag gant an dispignoù-brezel, ar pezh a zisplijas da veur a ezel eus ar strollad, dre ma soñje dezho e oa ur vot a yae a-enep pennaennoù SPD. Stank e voe an izili a voe skarzhet (Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht, Hugo Haase, Karl Kautsky, Paul Levi, Otto Rühle, Clara Zetkin ha re all), ha meur a strollad all a voe savet da-heul USPD (Unabhängige SPD, SPD dizalc'h) hag ar C'hevread spartakour (Spartakusbund).

Da vare Republik Weimar

E penn-kentañ an dispac'h e voe unvanet SPD hag USPD, ha Friedrich Ebert, hag a oa e penn SPD, a voe lakaet da brezidant ar Republik. SPD a voe e-touez krouerien Republik Weimar e 1919, asambles gant strolladoù all evel DDP (strollad frankizour) hag ar Zentrum (strollad kristen). Goude c'hwitadenn an emglev-se e dilennadegoù 1920 e voe dister perzh SPD er gouarnamantoù. Krennet e voe ivez levezon SPD pa greskas KPD (Kommunistische Partei Deutschlands Strollad komunour Alamagn). Ul lodenn eus izili tu-kleiz SPD a voe skarzhet e 1931, ha gant an dud-se e voe krouet SAPD (Strollad Sokialour Labourerien Alamagn). Da vare dilennadegoù 1933 e tapas kaout SPD 18,3 % eus ar mouezhioù, padal en doa tizhet 37,9 % e 1919.

Da vare an Trede Reich

D'an 23 a viz Meurzh 1933 e voe kannaded SPD er Reichstag (ar re a oa bet aotreet da vont e-barzh, ne gonter ket ar re o doa ranket tec'hout hag ar re a oa en toull-bac'h) ar re nemeto ne votjont ket evit ma vefe roet holl ar galloud da Hitler. Dileuridi KPD a oa toull-bac'het pe drouklazhet. Evel holl ar strolladoù politikel all, war-bouez NSDAP, e voe berzet SPD e-pad an hañv 1933. Ul lodenn vras eus e izili a voe bac'het pe kaset da gampoù-bac'h. Adsavet e voe SPD e Praha, met skarzhet e voe e 1938 pa voe aloubet Tchekoslovakia goude emglevioù München. Mont a rejont neuze da Frañs, ha rankout a rejont tec'hout war-du ar Rouantelezh-Unanet pa voe aloubet Frañs gant arme Alamagn.

Abaoe an Eil Brezel-Bed

Goude ar brezel e voe adsavet SPD e kement tachenn aloubiñ a oa. En dachenn soviedel (hag a zeufe da vezañ DDR) e kendeuzas gant KPD ha savet e voe neuze SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, strollad sokialour unvan Alamagn). Ul lodenn vras eus izili tu sokial-demokrat ar strollad en DDR a voe heskinet gant gouarnamant DDR hag a oa dindan levezoù politikerezh Stalin. Da-geñver kendalc'h SPD e Bad Godesbger e 1959 e voe degaset kemmoù da brogramm ar strollad, ha degemerete voe an armerzh marc'had gant SPD. E 1966 e kemeras perzh izili SPD en ur gouarnamant an unvaniezh, kaset gant ar c'hañseller Kurt Georg Kiesinger (CDU), hag enañ izili eus CDU hag eus CSU. Goude dilennadeg ar gannaded e 1969 e cheñchas an traoù, hag e voe izili eus SPD ha re eus FDP er gouarnamant. Ar c'hañseller Willy Brandt (SPD) a glaskas gwellaat an darempredoù etre Alamagn ha broioù bloc'had ar reter (Ostpolitik), ar pezh a zisplijas kalz d'ar virourien. War e lerc'h e teuas ar c'hañseller Helmut Schmidt a gasas ar gouarnamant betek 1982, pa zivizas izili FDP cheñch tu. En tu-enep en em gavas neuze SPD. E 1983 e tapas kaout Die Grünen dileuridi er Bundestag evit ar wech kentañ. Neuz e voe posupl krouiñ emglevioù e tu-kleiz ar c'hreiz (Willy Brandt).

E 1989 e voe krouet SDP (Sozialdemokratische Partei, Strollad sokial-demokrat) en DDR, ha kendeuziñ a reas gant SPD ur pennadig a-raok adunvanidigezh Alamagn. E 1998 e voe dilennet Gerhard Schröder da gañseller, a-drugarez d'un emglev SPD-Die Grünen. Oskar Lafontaine, hag eñ prezidant SPD, a voe laket da vinistr an armerzh. Met bec'h a savas etrezañ ha Schröder a-fet politikerezh, hag e miz Meurzh 1999 e roas Lafontaine e zilez eus kement karg a oa bet fiziet ennañ. Miz a-raok e oa bet kollet ar muianiver gant SPD er Bundesrat, neuze e rankas ar gouarnamant kavout emglevioù gant CDU.

E 2003 e voe embannet Agenda 2010, ur programm ennañ kinnigoù kemmoù frankizour, gant ar c'hañseller Gerhard Schröder. Reuz a voe e diabarzh SPD betek dibenn 2004, fall e voe disoc'hoù SPD en dilennaegoù ha meur a ezel az eas kuit. Pa oa tost da 1 million a izili er bloavezhioù 1970 e oa nebeutoc'h evit 600.000 anezho e 2005.
Ar re ne savent ket a-du gant kinnigoù Schröder a savas WASG da gentañ, ha Die Linke goude-se. Daoust d'ar pezh a oa bet raktreset er sontaedgoù ne voe ket re fall disoc'hoù SPD da-geñver dilennadegoù 2005. Ne zeuas ket a-benn CDU da gaout ar muianiver, hag izili SPD a asantas kemer perzh er gouarnamant kaset gant Angela Merkel (CDU).