Richard Francis Burton
Sir Richard Francis Burton | |
---|---|
![]() Sir R. F. Burton e 1864 Luc'hsk. Rischgitz/Stringer | |
Obererezh | barzh, diplomat, douarniour, egiptour, ergerzhour, iskrimer, reteroniour, skrivagner, soudard, spier, troour, tudoniour, yezhoniour |
Ganedigezh | 19 a viz Meurzh 1821 Torquay, Devon, ![]() |
Marv | 20 a viz Here 1890 Trieste ![]() |
Yezh skrivañ | saozneg |
Oberennoù pennañ | |
Personal Narrative of a Pilgrimage to Al Madinah and Meccah] (1855–1856) The Kasidah of Haji Abdu El-Yezdi (1880) The Arabian Nights (1885-1888) | |
kemmañ ![]() |
Richard Francis Burton (1821–1890) zo un ofiser saoz en arme an East India Company, diplomat, beajour, yezhour, barzh, skrivagner ha spier eus an XIXvet kantved.
Brudet eo e veajoù en Arabia, Afrika, Amerika, e anaoudegezh eus 29 yezh, e droidigezh eus ar Mil nozvezh hag unan (anvet The Arabian Nights) diwar an arabeg ha hini ar C'hamasoutra.
E daol kaerañ marteze eo e droiad da Arabia, betek Mekka, gwisket e pirc'hirin, met ken brudet all eo e ergerzhadenn da lennoù Afrika, gant John Hanning Speke, war glask andon ar stêr Nil. Eñ eo ar c'hentañ Europead en deus gwelet al lenn Tanganyika.
Konsul Breizh-Veur e voe en Enez Fernão do Pó, Santos, Damask ha Trieste.
E vuhez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Richard Francis Burton zo ganet e Torquay, e Devon, d'an 19 a viz Meurzh 1821, daoust ma skriv, en e vuhezskrid, e oa ganet e ti e dud e Barham House, en Elstree, e Hertfordshire. D'an 2 a viz Gwengolo 1821 e voe badezet en iliz Elstree, e Borehamwood. E dad, Joseph Netterville Burton, a oa iwerzhonat, ofiser en arme saoz. E vamm, Martha Baker, a oa pennhêrez un esquire pinvidik eus Hertfordshire. Ur c'hoar, Maria Katherine Elizabeth, en do en 1823, hag ur breur, Edward Joseph, en 1824.
Kalzik e veajas Richard Burton gant e dud pa oa bugel. En 1825 ez ejont da chom da deurgn, e Bro-C'hall. Kelennet e voe gant kelenneien a bep seurt a deue d'o zi. N'eo nemet e 1829 ez eas d'ar skol da vat, e Richmond Green, e Richmond, e Surrey, renet gant ar pastor Charles Delafosse. E-keit-se e veaje e dud etre bro-Saoz, Bro-C'hall, hag Italia. Diskouez a rae Richard Burton bezañ troet da zeskiñ ar yezhoù, rak buan e teskas galleg, italianeg, napolitaneg, latin, ha meur a rannyezh. En e grennoad en dije darempredet ur plac'h yaouank eus ar bobl Rom, ha desket un tamm eus he yezh, ar romani.
En arme (1842–53)[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Hervez a skrivas e-unan, ne oa mat da netra nemet da vezañ "tennet warnañ evit c'hwec'h gwenneg an deiz" ("fit for nothing but to be shot at for six pence a day"),[1], ha se zo kaoz ez eas da soudard gant an East India Company, sachet gant kamaraded-skol a oa eno en e raok. C'hoant en devoa d'en em gannañ e kentañ brezel Afganistan, met echu e oa ar brezel a-raok dezhañ erruout en India. Lakaet e voe en rejimant en Gujarat dindan ar jeneral Charles James Napier. Eno e teskas kaozeal Hindustani, Gujarati, Punjabi, Sindhi, Saraiki ha Marathi, ouzhpenn perseg hag arabeg. Kement e oa aet war-raok e studioù diwar-benn ar sevenadur indian (pe indou) ma voe aotreet gant e gelenner da zougen sae ar vramaned ( "my Hindu teacher officially allowed me to wear the Janeu (Brahmanical Thread)". Kement-se a gav lod diaes da grediñ rak hiroc'h studi en dije ranket ober, yunañ, ha touzañ e benn, nemet marteze e oa kelennet gant ur renavi.
Ergerzhadennoù kentañ a beaj da Mekka (1851–53)[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Broudet gant e c'hoant avanturioù ez eas Burton da c'houlenn skoazell digant ar Royal Geographical Society evit ergerzhout ar broioù-se, hag aotre a voe roet dezhañ gant renerien ar British East India Company da guitaat an arme. Goude seizh vloaz en India e oa kustum Burton ouzh doareoù hag emzalc'h Muzulmaned ha prest en em gave da ober un Hajj (tro-birc'hirinañ da Mekka ha Medina). E 1853 e reas e veaj, ha brud a dapas diwarni. Kemer a reas muzulioù Kaaba Mekka.
Afrika (1854–55)[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Distro eus Mekka da Cairo, setu Burton lestret da vont da India da adkavout e rejimant. E Meurzh 1854, e voe lakaet da labourat e rann bolitikel an East India Company, ha kaset da Aden (e Yemen hiriv) e beg ledenez Arabia evit aozañ un ergerzhadenn all, harpet gant ar Royal Geographical Society, en sell da ergerzhout Bro-Somali ha pelloc'h, rak esper en doa Burton da zizoleiñ al lennoù bras en doa klevet anv anezho gant beajourien arab. En Aden e Gwengolo 1854 en em gavas gant al letanant John Hanning Speke evit ar wech kentañ. Hennezh a reas gantañ e vrudetañ ergerzhadenn. Burton a reas al lodenn gentañ eus an droiad e-unan. Bale a reas betek Harar (hiriv en Etiopia), ma ne oa bet taolet troad ebet gant Europead ebet biskoazh c'hoazh.
An tamm -se eus an ergerzh a badas eus-talek an 29 a viz Here 1854 betek an 9a viz C'hwevrer 1855, ma rankas Burton chom pell amzer e porzh Zeila, hwisket en ur marc'hadour arab, da c'hortoz ken na vije kemennet dezhañ e oa diogel an hent da Harar. Eno e voe degaset dirak an Emir, hag e chomas dek devezh, evel kouviad ofisiel, e gwirionez evel prizoniad. Diaes e voe an distro, bihan ar pourvezioù, ma skrivas Burton e vije marvet gant ar sec'hed panevet m'en doa gwelet evned an dezerzh ha gouvezet e ranke bezañ dour nepell.
Goude an droiad-se e prientas Burton da vont adarre gant al letananted Speke, G. E. Herne ha William Stroyan,hag un toullad Afrikaned evel simidi. Pa oant o kampiñ e-tal Berbera, e kouezhas warne ur bagad waranle ("brezelourien")Somali ed. An arsailherien a oa un 200 anezho, a gavas d'an ofiserien. Stroyan a voe lazhet en emgann, Speke a voe prizoniet ha gloazet, unnek gwech, met tapout a reas tec'hel. Burton was impaled gant ur goaf-bann, the point entering one cheek and exiting the other. War-lerc'h ar c'hloaz-se e chomas ur pezh kleizenn a weler mat war e boltredoù. Tec'hel a reas gant an arm en e benn. Souezh ebet eta ma kavas e oa ar Somalied ur "fierce and turbulent race"[2] Daoust da se e voe droug er pennoù-bras abalamour d'an ergerzhadenn c'hwitet, ha savet e voe ur bodad enklask, ac'h eas en-dro e-pad daou vloaz, da c'houzout ha kablus e oa Burton eus an drouziwezh. Didamallet rik e voe, met kement-se ne sikouras ket anezhañ da sevel en arme. Kontañ a ra an arsailh en e First Footsteps in East Africa (1856).[3].
En 1855 e tistroas Burton d'an arme ma voe kaset da vrezeliñ da Krimea. Ober a reas war-dro ar Beatson's Horse, ur bagad Bashi-bazouked, soudarded dindan ar jeneral Beatson, en Dardanelles. Bec'h a voe, emsavadeg e-touez ar soudarded a nac'has sentiñ, divodet ar rejimant, ha tamallet Burton gant ar bodad enklask.
Ergerzhout bro lennoù meur Afrika (1856–60)[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Tabutoù diwar e benn[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Tabut a voe diwar e benn en e amzer, hag en arme e veze lesanvet « Dick the Rufian » dre ma ne zouje ket ouzh ar reolennoù nemeur. Met ar gwashañ brud savet dezhañ a oa diwar-benn ar reizh.
Oberennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Goa and the Blue Mountains, 1851.
- Scinde or the Unhappy Valley, 1851.
- Sindh and the Races That Inhabit the Valley of the Indus, 1851.
- Falconry in the Valley of the Indus, 1852.
- A Complete System of Bayonet Exercise, 1853.
- Personal Narrative of a Pilgrimage to Al Madinah and Meccah, teir levrenn, 1855–1856 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
- First Footsteps in East Africa, 1856 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
- The Lake Regions of Central Equatorial Africa, 1859.
- The Lake Regions of Central Africa, 1860.
- The City of the Saints, Among the Mormons and Across the Rocky Mountains to California, 1861.
- Wanderings in West Africa, 1863.
- Abeokuta and the Cameroon Mountains, 1863.
- A Mission to Gelele, King of Dahomé, 1864.
- The Nile Basin, 1864, gant James McQueen.
- Wit and Wisdom From West Africa, 1865.
- Stone Talk, 1865.
- The Guide-book. A Pictorial Pilgrimage to Mecca and Medina, 1865.
- Explorations of the Highlands of Brazil, 1869.
- Letters From the Battlefields of Paraguay, 1870.
- Vikram and the Vampire or Tales of Hindu Devilry, 1870 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
- Unexplored Syria, 1872.
- Zanzibar, 1872.
- Ultima Thule, 1872.
- The Lands of Cazembe. Lacerda's Journey to Cazembe in 1798, 1873, troet hag embannet gant R. F. Burton.
- The Captivity of Hans Stade of Hesse, in A.D. 1547–1555, Among the Wild Tribes of Eastern Brazil, troidigezh gant Albert Tootal ha notennoù gant Richard F. Burton.
- A New System of Sword Exercise for Infantry, 1876.
- Two Trips to Gorilla Land and the Cataracts of the Congo, 1876 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
- Etruscan Bologna, 1876.
- Sind Revisited, 1877.
- The Gold Mines of Midian, 1878.
- The Land of Midian (revisited), 1879.
- Os Lusiadas (The Lusiads), div levrenn, 1880.
- The Kasidah of Haji Abdu El-Yezdi, 1880.
- A Glance at the Passion-Play 1881.
- To the Gold Coast for Gold, div levrenn, 1883 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
- The Kama Sutra of Vatsyayana, 1883, gant Forster Fitzgerald Arbuthnot.
- Camoens: His Life and His Lusiads, 1883. Troidigezh Os Lusíadas, oberenn veur ar barzh portugalek Luís de Camões .
- Camoens. The Lyricks, div levrenn, 1884.
- The Book of the Sword, 1884.
- The Arabian Nights, troidigezh gant R. F. Burton, dek levrenn, 1885.
- The Perfumed Garden of the Shaykh Nefzawi, 1886.
- The Supplemental Nights to the Thousand Nights and a Night, c'hwec'h levrenn, 1886–1888.
- The Jew, the Gypsy and El Islam, 1898.
- The Sentiment of the Sword: A Country-House Dialogue, 1911.
Skrivañ a reas ivez ur bern pennadoù evit ar c'helaouennoù.
Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- ↑ Falconry in the Valley of the Indus, Richard F. Burton (John Van Voorst 1852) - Kessinger Publishing, 2010, ISBN13 978-1164642985, pajenn 93.
- ↑ In last of a series of dispatches from Mogadishu, Daniel Howden reports on the artists fighting to keep a tradition alive, The Independent, dated Thursday, 2 December 2010.
- ↑ Burton, Richard (1856). First Footsteps in East Africa, 1st, Longman, Brown, Green, and Longmans. 449–458 p.