Pallenn-moger Bayeux

Pallenn-moger Bayeux, anavezet ivez gant an anv Pallenn ar rouanez Mathilda, hag ivez « Telle du Conquest » (gwiad an aloubadeg), a zo e gwirionez ur pezh broderezh. War ar pallenn-se ez eus kontet darvoudoù a denn da aloubidigezh Bro-Saoz gant an Normaned renet gant o dug Gwilherm II e 1066, evel da skouer emgann Hastings. Un hanter eus ar skeudennoù a zo koulskoude diwar-benn darvoudoù bet c'hoarvezet a-raok, war an douar-bras ha kontañ a reer enno, da skouer, kurioù an Normaned e Breizh.
Savet e vefe bet ar pezh broderezh-se etre 1066 ha 1082. Soñjal a reer e voe urzhiet gant Odon de Bayeux, hag eñ hantervreur Gwilherm II. Hervez ar vojenn e vije bet brodet gant ar rouanez Matilda, gwreg Gwilherm. Hervez enklaskoù nevesañ an istorourien e vije bet brodet e kreisteiz Bro-Saoz, e Kent, Winchester pe Canterbury nebeut amzer goude emgann Hastings.
Evit sevel ar pallenn ez eus bet implijet eizh liv naturel disheñvel da vrodañ war lin. Rannet eo ar pallenn e meur a lodenn. En holl ez eus dezhañ 70 metr hirder hag 50 cm ledander. Met un tamm a vank. Hervez an istorourien ez eo an tamm ma weler kurunadur Gwilherm da roue Bro-Saoz. Daoust ma vez meulet Gwilherm II gant ar skeudennoù, en deus pallenn-moger Bayeux un dalvoudegezh vras evit an istorourien da anavezout gwelloc’h ar vuhez e Normandi hag e Bro-Saoz en XIvet kantved : an dilhad, an armoù, ar c’hestell, al listri… Warnañ e weler ivez steredenn-lostek Halley a oa bet gwelet en oabl en amzer-se, argad an Normaned a-enep Kastell Lehon e-kichen Dinan. Kement skeudenn a zo a zo displeget gant un destenn latin. En holl e weler 626 den, 250 marc'h ha mulez, 37 savadur, 505 loen liesseurt, 49 gwezenn.
Betek dibenn an XVIIIvet kantved e oa miret ar pallenn-moger en iliz-veur Bayeux, hiziv an deiz e c'haller gwelout anezhañ en ur mirdi e Bayeux ivez. Abaoe 2007 emañ war roll Memor ar Bed savet gant UNESCO.
Ar pallenn en e bezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Lakait da zibunañ a gleiz da zehou dre ar reti a zo e traoñ ar skeudenn.
Displegadur an arvestoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Arvestoù 1 – 7 : beaj Harold e Normandi | ||||
1 | EDVVARD RЄX : | Edward the Confessor | ![]() |
En e goazez e palez Winchester emañ Edward o fiziout ur gefridi diplomatel ha politikel en e vreur-kaer Harold Godwinson : degas ur gemennadenn da zug Normandi. |
2 | VBI : hAROLD DVX : ANGLORVM : ET SVI MILITЄS : ЄQVITANT : AD BOShAM : | M'emañ Harold, dug ar Saozon, hag e soudarded o varc'hekaat etrezek Bosham | ![]() |
Emañ Harold o vont da lestrañ e Bosham[n 1]. Anavezet eo dre ar falc'hun a zo kludet war e vrec'h. |
3 | ЄCCLЄSIA : | An iliz | Harold hag un den all zo o vont da bediñ en iliz. | |
4 | HIC hAROLD : MARЄ NAVIGAVIT : | Amañ e vordo Harold war ar mor | ![]() |
E-kerzh ur pred e ti Harold e tiskouez un den emañ al lanv o tont ; diskenn ra an dud betek an aod, Harold gant e falc'hun c'hoazh. Un den zo o lakaat al lestr da ouel. |
5 | ET VЄLIS VЄNTO : PLЄNIS VЄNIT : IN TERRÃ(M) : VVIDONIS COMITIS | Ha gant e ouelioù en avel ec'h erru war douaroù Wido [n 2] | ![]() |
An treizh war-du aodoù Normandi. |
6 | HAROLD : | Harold | ![]() |
Emañ Harold en e sav war staon e lestr aochet. |
7 | hIC : APRЄhЄNDIT : VVIDO : HAROLDṼ(M): | Amañ emañ Harold tapet gant Wido | ![]() |
Pintet war e stleugoù e ro Wido urzh da zaou soudard da dapout Harold. |
Arvestoù 8 – 18 : tapadenn Harold ha kejadenn ouzh Gwilherm | ||||
8 | ЄT DVXIT : EVM AD BЄLRЄM : ET IBI ЄVM : TENVIT : | Hag e gas a eure da Veaurain ma voe dalc'het | ![]() |
Gant e falc'hun emañ Harold atav ; ambrouget eo betek kastell Wido. |
9 | VBI : hAROLD: ⁊ VVIDO : PARABOLANT : | M'emañ Harold ha Wido o komz | ![]() |
En e goazez emañ Wido, Harold e-tal dezhañ. |
10 | VBI : NVNTII : VVILLELMI : DVCIS : VENERVNT : AD VVIDONЄ(M) | Ma teu kannaded Gwilherm davet Wido | ![]() |
Kenvreutaerezh etre Wido hag an daou gannad. |
TVROLD | Turold | Izeloc'h eget ar re arall emañ an anv-se, met anv unan eus an daou gannad eo ; n'eo ket hini an den bihan a zo o terc'hel ar c'hezeg. | ||
11 | NVNTII : VVILLELMI | Kannaded Gwilherm | ![]() |
Daou gannad o varc'hekaat a-dizh trema kastell Wido. Ur gedour zo pintet ouzh ur wezenn adreko. |
12 | † HIC VENIT : NVNTIVS : AD WILGЄLMVM DVCEM | † Amañ e teu ur c'hannad davet an dug Gwilherm | ![]() | |
13 | HIC : WIDO : AD DVXIT hAROLDVM AD VVILGЄLMVM : NORMANNORVM : DVCЄM | Amañ emañ Harold degaset gant Wido da Wilherm, dug an Normaned | ![]() | |
14 | HIC : DVX : VVILGELM : CVM hAROLDO : VЄNIT AD PALATIṼ(M) SVṼ(M) | Amañ ec'h erru an dug Gwilherm en e balez gant Harold | ![]() |
Ur gedour a ziskouez ar strollad, Harold bepred gant e falc'hun. Pelloc'h en e balez e Rouen emañ an dug war e gador, Harold o komz dirazañ. |
15 | VBI : VNVS : CLЄRICVS : ЄT ÆLFGYVA | Ma 'z eus ur beleg hag Ælfgyva | ![]() |
Den ne oar piv eo an Ælfgyva-se, na petra a c'hoarvez etre hi hag ar beleg a astenn e zorn — evit kuzhat he dremm pe he flourañ ? |
16 | HIC VVILLEM : DVX : ЄT ЄXЄRCITVS : EIVS : VЄNЄRVNT : AD MONTЄ(M) MIChAЄLIS | Amañ ec'h erru Gwilherm hag e lu e Menez Mikael ar Mor | ![]() | |
17 | ЄT HIC : TRANSIЄRVNT : FLVMЄN : COSNONIS : | Hag amañ e treuzont ar stêr Kouenon | ![]() | |
HIC : hAROLD : DVX : TRAhЄBAT : ЄOS : DЄ ARЄNA | Amañ emañ an dug Harold ouzh o zennañ eus an traezh | ![]() | ||
18 | ЄT VЄNЄRVNT AD DOL : ЄT : CONAN :FVGA VЄRTIT :RЄDNЄS | Hag int erru e Dol ha Konan a dec'h da Roazhon | ![]() | |
Arvestoù 19 – 25 : Brezeliadenn Gwilherm e Breizh enep Konan ; le Harold da Wilherm | ||||
19 | hIC MILITЄS VVILLЄLMI : DVCIS : PVGNANT : CONTRA DINANTЄS : | Amañ en em gann soudarded Gwilherm gant Dinaniz | ![]() | |
20 | ET : CVNAN : CLAVЄS : PORRЄXIT : | Ha Konan en deus roet an alc'hwezioù[n 3] | ![]() | |
21 | hIC : WILLЄLM : DЄDIT : hAROLDO : ARMA | Amañ e ro Gwilherm an armoù da Harold | ![]() | |
22 | hIЄ[n 4] VVILLELM VЄNIT : BAGIAS | Amañ ec'h erru Gwilherm e Bayeux | ![]() | |
23 | VBI hAROLD : SACRAMЄNTVM : FECIT :VVILLELMO DVCI : | Ma tou Harold e le d'an dug Gwilherm | ![]() | |
24 | hIC HAROLD : DVX : RЄVERSVS : EST AD ANGLICAM : TERRAM : | Amañ e tistro an dug Harold d'an douar saoz | ![]() | |
25 | ET VЄNIT : AD : EDVVARDVM REGEM : | Hag ec'h a davet ar roue Edward | ![]() | |
Aervestoù 26 – 34 : marv Edward ha kurunidigezh Harold | ||||
26 | hIC PORTATVR : CORPVS : EADWARDI : RЄGIS : AD : ЄCCLЄSIAM : S(AN)C(T)I PETRI AP(OSTO)LÎ | Amañ e touger korf ar roue betek iliz Sant Pêr Abostol[n 5]. | ![]() | |
27 | hIC EADVVARDVS : REX IN LЄCTO ALLOQVIT[n 6] : FIDELES | Amañ ar roue Edward war e wele a gomz ouzh e dud feal | ![]() |
Edward war e dremenvan a gomz ouzh Stigand, arc'heskob Canterbury, en ur astenn e zorn davet e vreur-kaer Harold daoulinet evit reiñ kador-roue Bro-Saoz dezhañ. |
28 | ET HIC : DЄFVNCTVS ЄST | Hag amañ emañ marvet | Daou zen zo o lakaat korf ar roue en ul liñsel-gañv dirak ur beleg. | |
29 | hIC DEDERVNT : hAROLDO : CORONÃ(M) REGIS | Amañ o deus roet kurunenn ar roue da Harold | ![]() |
Daou gannad eus ar witenagemot[n 7] a ro da Harold arouezioù ar rouantelezh : kurunenn ar roue ha bouc'hal he zroad hir. |
30 | hIC RЄSIDET hAROLD RЄX ANGLORVM : | Amañ emañ sez Harold, roue ar Saozon | ![]() |
Emañ Harold war an tron, en e gichen daou gannad eus ar witenagemot hag an arc'heskob Stigand ; war an tu dehou ez eus pemp den evit aroueziañ ar bobl. |
31 | STIGANT ARChI EṔ(ISCOPV)S | An arc'heskob Stigand | ||
32 | ISTI MIRANT STELLÃ(M) | Emañ ar re-mañ o sellet ouzh ar steredenn | ![]() |
Steredenn-lostek Halley eo. Trubuilhet eo Harold gant an droukziougan, evit doare. |
33 | hAROLD | Harold | ![]() | |
34 | hIC : NAVIS : ANGLICA : VЄNIT. IN TЄRRAM WILLELMI : DVCIS | Amañ ec'h erru ul lestr saoz war douar an dug Gwilherm | ![]() | |
Arvestoù 35 – 44 : printiñ an aloubadeg, dilestradeg, preizhadeg ha banvez | ||||
35 | HIC : WILLЄLM DVX : IVSSIT NAVЄS EDIFICARE : | Amañ e ro an dug Gwilherm an urzh da sevel listri | ![]() |
Miz meurzh 1066 : e-kerzh ur c'huzul-familh e kastell Lillebonne[n 8] e tivizas Gwilherm, Odon ha Robert de Mortain sevel ul lestraz. |
36 | hIC TRAhVNT : NAVЄS AD MARЄ | Amañ e sachont war al listri evit o morañ | ![]() | |
37 | ISTI PORTANT : ARMAS : AD NAVЄS : ЄT hIC TRAhVNT : CARRVM CVM VINO : ET ARMIS | Ar re-mañ a gas armoù d'al listri hag amañ e sachont war ur c'harrad gwin hag armoù | ![]() | |
38 | †hIC : VVILLELM : DVX IN MAGNO : NAVIGIO : MARЄ TRANSIVIT ET VENIT AD PЄVЄNЄSÆ : | Amañ e treuz an dug Gwilherm ar mor war ul lestr bras hag ec'h erru e Pevensey | ![]() | |
39 | hIC ЄXЄVNT : CABALLI DE NAVIBVS : | Amañ ec'h a ar mirc'hed er-maez eus al listri | ![]() | |
40 | ЄT hIC : MILITЄS FESTINAVERVNT: hЄSTINGA : VT CIBVM RAPERENTVR[n 9]: | Hag amañ e hast ar soudarded trema Hastings evit tapout bevañs eno | ![]() |
Ur breizhadeg eo, gwarezet gant daou varc'heger. |
41 | HIC : EST : VVADARD : | Amañ emañ ar marc'heg Wadard | ![]() |
Ar melestrour e oa Wadard, karget da zasparzhañ ar bevañs er c'hamp milourel. |
42 | hIC : COQVITVR : CARO ET hIC : MINISTRAVЄRVNT MINISTRI | Amañ e poazher ar c'hig hag amañ e tifret ar servijerien | ![]() | |
43a | hIC FECЄRVNT : PRANDIVM : | Amañ e fardont ar pred | ![]() |
Un den zo o seniñ ar c'horn evit gervel d'ar pred. |
43b | ET. hIC. EPISCOPVS : CIBṼ(M) : ET : POTṼ(M) : BENEDICIT. | Hag amañ e vennig an eskob ar bouedoù hag an diedoù | ![]() |
Er c'hreiz emañ an eskob Odon. |
44 | ODO : EP(ISCOPV)S : WILLELM : ROTBERT : | An eskob Odon, Gwilherm, Robert | ![]() |
Kuzul-familh renet gant Gwilherm, e gleze sonn gantañ. |
Arvestoù 45 – 51 : sevel difennoù ar c'hamp - Gwilherm o prezegenniñ d'e arme | ||||
45 | ISTE. IVSSIT : VT FODERЄTVR : CASTELLVM AT HESTENGA CEASTRA | Hennezh a roas an urzh da sevel difennoù | ![]() |
Emeur o sevel ur c'hamp difennet ha kastell Hastings. |
46 | HIC NVNTIATVM EST : WILLELMO DE hAROLD : | Amañ eus eus bet degaset da Wilherm keleier diwar-benn Harold | ![]() |
Robert FitzWimarc (†1070) eo ar c'hannad hep mar ebet ; sheriff Essex e voe diwezhatoc'h.[n 10]. |
47 | hIC DOMVS : INCENDITVR : | Amañ e tever un ti | ![]() |
Devet e veze an tiez evit reiñ tremen d'an arme ha distruj pep goudor d'an enebourien. |
48 | hIC : MILITES : EXIERVNT : DE hESTENGA : ET : VENERVNT AD PRЄLIVM : CONTRA : hAROLDVM : REGЄ[n 11] | Amañ ec'h a ar soudarded er-maez eus Hastings hag ec'h eont da stourm ouzh ar roue Harold | ![]() |
Deroù Emgann Hastings eo. |
49 | HIC : VVILLELM : DVX INTERROGAT : VITAL : SI VIDISSЄT HAROLDI EXERCITṼ(M) | Amañ e c'houlenn an dug Gwilherm digant ar marc'heg Vital hag-eñ en deus gwelet arme Harold | ![]() |
Emañ Gwilherm hag Odon e penn an arme norman. Vital a ziskouez dezho pelec'h emañ an arme saoz. |
50 | ISTE NVNTIAT : HAROLDVM RЄGÊ(M) DE EXERCITV VVILELMI DUCIS | Hemañ a ditour ar ri Harold a-zivout arme an dug Gwilherm | ![]() |
A gleiz da zehou : ur gedour, an displeger, Harold war varc'h. |
51 | HIC WILLELM : DVX ALLOQVITVR : SVIS : MILITIBVS : VT : PREPARARENT SE : VIRILITER ET SAPIENTER : AD PRELIVM : CONTRA : ANGLORVM EXERCITŨ(M) : | Amañ emañ an dug Gwilherm o aspediñ e soudarded d'em brientiñ gant kalon ha furnezh evit stourm ouzh an arme saoz | ![]() | |
Arvestoù 52 – 58 : Emgann Hastings ha marv Harold | ||||
52 | hIC CЄCIDЄRVNT LEVVINE ЄT : GYRÐ FRATRES : hAROLDI REGIS : | Amañ e varv Leofwine ha Gyrth, breudeur ar roue Harold | ![]() |
Godwinson eo anv-tiegezh an daou vreur-se. |
53 | hIC CЄCIDERVNT SIMVL : ANGLI ЄT FRANCI : IN PRELIO : | Amañ e varv ar Saozon hag ar C'hallaoued a-gevret en emgann | ![]() | |
54 | HIC. ODO EṔ(ISCOPV)S BACVLṼ(M) TЄNЄNS CONFORTAT PVEROS | Amañ emañ an eskob Odon gant e vazh oc'h atizañ ar yaouankizoù | ![]() | |
55 | hIC EST VVILLELM DVX E(VSTA)TIVS |
Amañ emañ an dug Gwilherm Eustach[n 12] |
![]() |
Gwilherm a ziskouez e zremm da Eustach evit prouiñ n'eo ket marv hag evit terriñ tec'hadeg e soudarded. |
56 | hIC FRANCI PVGNANT ET CЄCIDЄRVNT QVI ЄRANT : CVM hAROLDO : | Amañ e stourm ar C'hallaoued hag e varv ar re a oa gant Harold | ![]() | |
57 | hIC hAROLD : REX :INTERFЄCTVS: EST | Amañ emañ lazhet ar roue Harold | ![]() | |
58 | ET FVGA : VERTERVNT ANGLI | Hag ar Saozon a dec'h kuit | ![]() | |
|
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (en) David J. Bernstein : The Mystery of the Bayeux tapestry. London : Weidenfeld & Nicolson, 1986 (ISBN 0-226-04400-9)
- (fr) Simone Bertrand & Sylvette Lemagnen : La Tapisserie de Bayeux. Rennes : Ouest-France, 1996 (ISBN 9782737315954)
- (fr) Pierre Bouet, François Neveux, Brian Levy : La Tapisserie de Bayeux. L'art de broder l'histoire française. Caen : Presses universitaires de Caen, 2003 (ISBN 2-84133-160-1)
- (en) Shirley Ann Brown, The Bayeux tapestry : history and bibliography. Woodbridge : Boydell & Brewer, 1989 (ISBN 978-0-85115-509-8)
- (en) Rouben Charles Cholakian : The Bayeux tapestry and the ethos of war. Delmar : Caravan Books, 1998 (ISBN 0-88206-090-2)
- (en) Meredith Clermont-Ferrand : Anglo-Saxon propaganda in the Bayeux tapestry. Lewiston : E. Mellen Press, 2004 (ISBN 0-7734-6385-2)
- (en) Edward Augustus Freeman (1923) : The History of the Norman Conquest of England, its causes and its results. British Library, Historical Print Editions, 2011 (ISBN 978-1-241-55378-4)
- (en) Richard Gameson : The Study of the Bayeux tapestry. Woodbridge : Boydell Press, 1997 (ISBN 0-85115-664-9)
- (en) Charles Harvard Gibbs-Smith : The Bayeux Tapestry. New York : Phaidon / Praeger, 1973 (ISBN 978-0-7148-1593-0)
- (fr) Wolfgang Grape : Valérie Agéma, Patrick Maubert : La Tapisserie de Bayeux : Monument à la gloire des Normands. München : Prestel, 1994 (ISBN 3-7913-1577-3)
- (de) Ulrich Kuder : Der Teppich von Bayeux – Bildgeschichte und Geschichtsbild. Frankfurt-am-Main : Fischer Taschenbuch Verlag, 1994 (ISBN 978-3-596-11485-6)
- (fr) Sylvette Lemagnen (renerez) : La tapisserie de Bayeux, une chronique des temps vikings – Actes du colloque international de Bayeux 29 et 30 mars 2007. Paris : Éditions Point de vues, 2009, (ISBN 978-2-915548-21-1)
- (en) Suzanne Lewis : The Rhetoric of power in the Bayeux tapestry. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 (ISBN 0-521-63238-2)
- (en) Eric Robert Dalrymple Maclagan : The Bayeux tapestry. Baltimore : Penguin Books, 1949 (ISBN 978-1-131-39529-6)
- (en) J. Bard McNulty : The Narrative Art of the Bayeux tapestry master. New York : AMS Press, 1989 Patrom:ISBN 0-404-61443-4
- (en) J. Bard McNulty : Visual Meaning in the Bayeux tapestry : problems and solutions in picturing history. Lewiston : Edwin Mellen Press, 2003 (ISBN 0-7734-6618-5)
- (fr) Lucien Musset : La Tapisserie de Bayeux. Paris : Zodiaque, 2002 (ISBN 2-7369-0281-5)
- (en) Gale R Owen-Crocker : King Harold II and the Bayeux Tapestry. Woodbridge : Boydell & Brewer, 2005 [[ISBN|1-84383-124-4}}
- (fr) Michel Parisse : La Tapisserie de Bayeux, un documentaire du XI siècle. Paris : Denoël, 1988.
- (fr) Mogens Rud : La Tapisserie de Bayeux et la bataille de Hastings 1066. Eljers, 2006.
- (fr) Jean Verrier : La Broderie de Bayeux dite tapisserie de la reine Mathilde, Paris, 1946.
- (en) David M. Wilson : The Bayeux tapestry : the complete tapestry in colour. London : Thames and Hudson, 1985 (ISBN 0-500-23447-7)
- (fr) David M. Wilson : La Tapisserie de Bayeux. Paris : Flammarion, 2005.
- (en) Richard David Wissolik : The Bayeux tapestry : a critical, annotated bibliography with cross-references and summary outlines of scholarship, 1729-1990, Greensburg : Eadmer Press, 1990 (ISBN 0-929914-08-2)
- (fr) L. Herrmann : Les Fables antiques de la Broderie de Bayeux. Bruxelles : Latomus, 1964.
- (fr) M.-F. Le Clainche, D. Morel : Les Brodeuses de l'Histoire. Rennes : Coop Breizh, 2006 (ISBN 2-84346-269-X)
- (fr) Adrien Goetz : Intrigue à l'anglaise. Paris : Grasset, 2007 Patrom:ISBN 978-2-246-72391-2