Molibden

Molibden
Niobiom – Molibden – Teknetiom
Cr Mo W Taolenn beriodek
Niver atomek	42
Rummad kimiek	Metaloù ardreuzat
Strollad	6
Trovezh	5
Aozadur elektronek	[Kr] 4d5 5s1
Niver oksidadur	+6
Tredanleiegezh	2,16
Skin atomek	136,3
Tolz atomek	95,96
1 cm3 eo ec'honad an diñs molibden.

Un elfenn gimiek eo ar molibden ; Mo eo e arouez kimiek, 42 e niver atomek ha 95,96 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo.

Ur metal blot liv an arc'hant eo ar molibden, a gaver er molibdenit (MoS₂) hag er wulfenit (MoO₄Pb).
Sina a voe ar c'henderc'her pennañ e 2011, gant 94 000 tonennad a volibden ; d'he heul e voe Stadoù-Unanet Amerika (64 000 t), Chile (38 000 t), Perou (18 000 t) ha Mec'hiko (12 000 t). War-lerc'h e teuas Kanada (8 300 t), Armenia (4 200 t), Rusia (3 800 t), Iran (3 700 t), Ouzbekistan (550 t), Kazakhstan (360 t) ha Kirgizstan (250 t). War-dro 250 000 tonennad a volibden a voe kenderc'het e 2011 eta, ur c'hresk a 8 000 t e-keñver ar bloavezh 2010. Trawalc'h a volibden a chom evit bastañ da ezhommoù an dazont a c'haller rakjediñ.

Istor

E-pad pell e voe ar molibdenit droukvesket gant ar grafit (an daou a c'hall servijout da zuañ ur gorread ha da lardigenniñ) ha gant kailh plom (PbS, anvet galen), evel m'en diskouez e anv Μόλυβδος molubdos, a dalvez "plom" en henc'hresianeg.
Kavet ez eus bet ur c'hleze japanat bet goveliet e 1330 diwar ur c'hendeuzad molibden ha dir, hogen kollet e voe an dro-vicher.
E 1754 e voe echuet gant an droukkemer pa voe prouet ne oa plom ebet er molibdenit gant ar c'himiour svedat Bengt Andersson Qvist.
E 1778 e voe kadarnaet gant ur c'himiour svedat all, Carl Wilhelm Scheele e anv, n'eo ar molibdenit na grafit na galen ; un elfenn nevez e oa er c'hailh-se neuze, a anvas molybdenum hag a voe hiniennekaet gant ar c'himiour svedat Peter Jacob Hjelm e 1781 a-drugarez da garbon ha da eoul lin.

Perzhioù

Kimiek

Adal 600°C e vez oksidet ar molibden, a ro trioksid molibden MoO₃ neuze, hag e 2 615 °C e teuz.
Setu amañ perzhioù pennañ ar molibden :

• div wezh nebeutoc'h eget dir e koeñv pa vez lakaet e gwrezverkoù uhel ;
• mat eo da dreuzkas an tredan hag ar wrez ;
• solutoc'h eget an dir eo ;
• kalet e chom er wrez < 2 615 °C ;
• kalet a-walc'h hag orjalennus a-walc'h e chom da 25 °C ;
• uhel eo e zouester (10,2 g/cm³).

Izotopoù

Bez' ez anavezer 35 izotop, eus ⁸³Mo betek ¹¹⁷Mo. Seizh anezho a gaver en natur : ⁹²Mo, ⁹⁴Mo, ⁹⁵Mo, ⁹⁶Mo, ⁹⁷Mo, ⁹⁸Mo ha ¹⁰⁰Mo, an hini diwezhañ-mañ o vezañ distabil — da izotopoù an niobiom, ar ruteniom pe an teknetiom e tro izotopoù distabil ar molibden.
⁹⁸Mo eo an izotop paotañ (24,14 % eus ar molibden).

Arver

E 1906 ez embannas ar fizikour amerikan William David Coolidge un doare da lakaat ar molibden da vezañ orjalennus, da lavaret eo e c'halljer e astenn hep na dorrje, ar pezh a voe arveret er fornioù uhelwreverk hag el lampoù dre gannder.
E-pad ar Brezel-bed kentañ e voe implijet kalz molibden da fardañ hobregonoù evit an tankoù, hag evit erlec'hiañ ar wolfram en dir — an arver diwezhañ-mañ a voe graet ivez e-pad an Eil brezel-bed.

Kendeuzadoù

War-dro 87 % eus ar molibden a voe kenderc'het e 2011 zo aet da fardañ kendeuzadoù — evit an dir peurliesañ, ar peurrest o vont d'ar gimiezh c'hreantel.
En abeg d'e berzhioù e gwrezverkoù uhel e vez arveret er fardañ hobregonoù, kirri-nij, en tredanerezh, er c'hefluskerioù hag el lampoù.
Abalamour ma'z eo marc'hadmatoc'h e vez ar molibden lakaet da erlec'hiañ ar wolfram c'hoazh hiziv an deiz.
Evel danvez-strujañ ez implijer poultr molibden (war ar c'haol-fleur da skouer).

Erlec'hiadoù

Peogwir e kaver molibden a-builh n'eus ket bet klasket erlec'hiadoù dezhañ, hogen rakwelet ez eus un nebeud elfennoù all a c'hallje kemer e lec'h er greanterezh : krom, vanadiom, niobiom ha bor er c'henaozadoù dir ; wolfram e dir an ostilhoù ; grafit, wolfram ha tantalom er fornioù tredan uhelwrezverk ; krom, kadmiom ha kenaozadoù karbon da fardañ liv melen-ruz.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford