Jamaika

	Jamaica; Commonwealth of JamaicaJamaika – Kenglad Jamaika
Banniel	Ardamezioù
	Kanoù broadel; Jamaica, Land We Love; ; God Save the Queen;
	Sturienn vroadel; Out of Many, One People; ("Diwar Galz, Ur Bobl")
	; Jamaika er mor Karib
	; Jamaika er mor Karib
Yezh ofisiel	Saozneg
Kêr-benn	Kingston
Rouanez	Elesbed II
Gouarnour Meur	Patrick Allen
Kentañ Ministr	Andrew Holness
Gwerzhid-eur	UTC - 5
Moneiz	Dollar Jamaika

Jamaika (e brezhoneg; Jamaica anv ofisiel ar vro) zo un enezenn hag ur stad er Mor Karib, 234 km hed ha 80 km ledander dezhi, 145 km er Su da Guba.

Anv

Dont a ra hec'h anv eus ur ger eus ar yezh arawak, Xaymaca, hag a dalv kement ha "Bro koad ha dour" pe "Bro an eienennoù". Bet eo anvet Santiago pa oa dalc'het gant Spagn, a-raok ma voe diframmet an enez diganti gant ar Saozon.

Kingston eo ar gêr-benn anezhi.

Ar parrezioù

Rannet eo ar vro e 14 parrez.

Poblet e oa an enezenn er mare rakkolombian gant indianed Arawaks Taïnos, goude degouezh Christophe Colomb en 1494 e tremenas dindan ar gallout spagnol. Mervel a rejont diwar kleñvejoù red, hag e voe degaset di sklaved afrikan. Anveet « santiago », dalc’het gant ar spagnoliz e voe betek 1655, pa voe aloubet gant bro saoz , neuze e voe adanvet « Jamaika ». Mammenn sukr brasañ ar bed e oa, gant ar sklaved o labourat er plantadegoù. Ar saozon o doa implijet a-bep seurt labourerien reoù deus afrika, chinais hag indianed zoken adalek ar bloavezh 1840. Dizalc’h e voe an enezenn diouzh ar Rouantelezh-Unanet d’ar 6 a viz Eost 1962. Skignet eo bet ar sevenadur Jamaikan er bed a-bezh, gant Bob Marley. Skediñ a ra ivez gant berzh ar sport hag an atleterezh, gant kampioned evel Usain Bolt ha Shelly-Ann Fraser-Pryce.

Torosennadur

Mein-raz a ya d’ober div drederenn an enezenn.

Un arridennat menezioù anveet ar Blue Mountains zo e kreiz an enezenn, gant takadoù plaen a-walc’h war an arvor. E-se emañ lodenn vrasañ an annezioù war an arvor.

Beg ar Blue Montain zo da 2 256 m uhelder, uhellañ begenn takad an Antilles eo. Pa seller a dost ouzh ar gartenn e weler mat emañ lodenn vrasañ an enez etre 500 m, ha 1000 m uhelder.

Hin

Trovanel eo hin Jamaika, gant amzer tomm ha mouest, daoust d’an douaroù kaout un hin gerreizh.

Dizingal e kouez ar glaveier, kaouadoù glav a zeu kentoc’h deus ar biz, stankoc’h deus miz Even da Gerzu. Siklonoù trovanel a dremen war an enezenn er prantad dibenn an hañv ha deroù diskaramzer.

Treuzdougen

3 aerborzh etrevroadel zo. Norman-Manley e Kingston, hini Ian Fleming e Ocho Rios, de Donald-Sangster e Montego Bay ; ha nijva Negril.

Istor an enezenn

Erruet e vije ar bobl Arawak tro ar bloaz 1000, diouzh Amerika ar Su. Bevañ a raent diwar mais, maniok, butun, gwrizioù, ar pesketa, chaseal gant ar wareg.

Christophe Colomb a zegouezhas e 1494, hag en em ziazezas da gentañ e “Sevilla la Nueva” e norzh an enez. Goude-se e kavjont gwell kuitaat Sevilla a gavent re ziaes bevañ eta, ha setu int d’en em staliañ war ar plaenennoù pinvidikoc’h ha strujusoc’h er Su. Savet e voe neuze « Santiago de la Vega » (Spanish Town bremañ). An dañvez sklaved kentañ voe an Arawaks, a voe peurlazhet e dibenn ar 16 vet kantved gant kleñvejoù-red.

Tapet e voe an enez gant an amiral William Penn hag ar general Robert Venables d’ar 27 a viz Mae 1655, Jamaika a zeuas da vezañ un drevadenn saoz e 1670. Etretant o doa kuitaet ar spagnoliz an enez, evit mont da Gouba. E-kerzh aloubadeg ar Saozon, e tec’has kuit strolladoù sklaved afrikan diouzh ar plantadegoù hag en em gavout e-kreiz an enez war an uhelderioù. Adpaket e voent evit ul lod gant ar Saozon ha kaset kuit d’ar broviñs kanadian Nouvelle-Écosse. Ur wagennad divroidi gall a zegouezhas, hag int staliet e Sant Andrew. Diwar-se ez eus bet chomet anvioù gall el lec’hanvadurezh : Bouin, Roche, Sablé, Clisson, Mainet, Jarries, Tranchant, Faucourt, Lemoque.

Goude Saint-Domingue, e oa an eil lec’h evit produiñ sukr dre ar bed.

Ugent vloaz goude ma oa bet tapet an enez digant ar spagnoled, e teuas Jamaika da vezañ ur blakenn-kejañ evit kenwerzh ar sklaved. Naturalized e voe an huguenoted c’hall e 1681 gant roue Bro-Saoz.

Ouzhpenn un hanter Million a sklaved afrikan a voe dilestret en enezenn etre 1701 ha 1807. 300 000 sklav a oa e dibenn an 18vet kantved. Ur c’henefeder 20 den du evit 1 gwenn.

Barradoù emsavadegoù a c’hoarvezas. Kalz a boan o doe ar Saozon evit redek war-lerc’h ar Maroons, « negred gell », deuet a-benn da dec’hout kuit.

Sam Sharpe, a voe e penn un emsavadeg a darzhas e gwalarn an enez e 1831. E 1834 e veze komzet eus an abolition gant tudjentil zo e Londrez, adaozet gwirioù ar sklaved ha re o ferc’henned, evit al labour. Un digoll voe roet da berc’henned ar sklavet. An sklaved-dieubet a yeas kuit diouzh ar plantadegoù evit en em staliañ war douaroù digenvez e diabarzh ar vro. Daoust da-se e kendalc’has an ekonomiezh da dreiñ gant ar sklavelezh, renet gant ar re wenn, gant bommoù emsavadegoù gwech dre vare.

Daou bennsturier a voe d’ar stourm broadelour jamaikan, Alexander Bustamante (1884-1977) ha Norman Manley (1893-1969). Keneiled e voent da gentañ, hag enebourien politikel da c’houde. Kentañ ministr e voe Manley e 1955 hag e oa a-du gant Unvaniezh ar C’haraib saozneger. Dizalc’h voe Jamaika e 1962, e-barzh framm ar C’hommonwealth, d’ar 6 a viz Eost 1962.

Goude an dizalc’houriezh, eo Bustamante a oa er galloud. Gantañ voe kaset da benn ar steuñv diorren an industriezh ar vro, a-benn dizarbenn ar baourentez. Diskennet voe feur marvelezh ar vugale e dibenn ar bloavezhioù 1960, koulz hag ar feur analfabetizadur. Kreskiñ a rae tamm-ha-tamm ar spi bevañ.

Cornwall County		Capital	km²	Middlesex County		Capital	km²	Surrey County		Capital	km²
1	Hanover	Lucea	450	6	Clarendon	May Pen	1,196	11	Kingston	Kingston	25
2	Saint Elizabeth	Black River	1,212	7	Manchester	Mandeville	830	12	Portland	Port Antonio	814
3	Saint James	Montego Bay	595	8	Saint Ann	St. Ann's Bay	1,213	13	Saint Andrew	Half Way Tree	453
4	Trelawny	Falmouth	875	9	Saint Catherine	Spanish Town	1,192	14	Saint Thomas	Morant Bay	743
5	Westmoreland	Savanna-la-Mar	807	10	Saint Mary	Port Maria	611