Azen

Evit implijoù all, gwelet Azen (disheñvelout).

Azen

Rummatadur filogenetek

Riezad :

Skourrad :

Kevrennad :

Urzhad :

Kerentiad :

Genad :

Equus

Anv skiantel

Equus asinus
Linnaeus, 1758

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Azen eo an anv a vez graet eus ul loen pevarzroadek ha bronnek kar d'ar c'hezeg. Azenez a vez graet eus ar barez.

Doñvaet eo bet an ezen gant Henegiptiz, met gouennoù ezen gouez zo en Afrika hag en Azia.

O neuz

Diwar-benn an ezen e c'haller lavarout:

int bihanoc'h eget ar c'hezeg ;
eo hiroc'h o divskouarn ;
eo troet o daoulagad war-zu pezh zo dirazo, pa n'eo ket gwir evit ar c'hezeg ;
eo louet o blevenn dre vras, nemet o c'hof hag o min, ha tro-dro o daoulagad a zo gwenn.

Gouennoù zo a zo du o blevenn (azen Berry), pe gell (azen Poatev), pe gwenn (azen Egipt). War ar re louet e weler ur groaz du, anvet « kroaz sant Andrev ».

Livioù etre louet ha gell zo d'ar gouennoù gouez, gell-ruz zoken a-wechoù (kiang Tibet).

Gouennoù disheñvel

Dre o neuzioù disheñvel (penn, blev, gouzoug, pavioù) e reer ar c'hemm etre ar gouennoù:

an azen boutin (Equus asinus) a gaver e pep bro.
azen gouez Azia (Equus hemionus) a vev en kreiz Azia ;
azen gouez Persia (Equus hemionus onager) a vev en Iran,
ar ouenn Kiang en Himalaya ;
azen gouez Afrika (Equus africanus) a vev e Reterafrika, en Somalia dreist-holl.

Diwar an ezen doñv ez eus deuet gouennoù gouez en Aostralia hag en Amerika .

Ur spesad albinos a zo ivez en enez Asinara er-maez da gornôg Sardinia.

En Gall

Seizh gouenn zo anavezet gant Ministrerezh al Labour-Douar gall hag ar Marchosioù Broadel gall.

azen Poatev,

azen Berry

azen Kotentin

an azen norman
azen Provañs

azen ar Pireneoù

azen ar Bourbonnais

Gouennañ

E galleg e vez graet baudet eus ne vern pe azen-gouennañ, ouzhpenn azen Poatev, anvet e galleg "baudet du Poitou" (fr:baudet du Poitou).

Etre 12 ha 13 miz e vez an azenez o tougen, ouzhpennik a-wechoù. Un tamm muioc'h evit ar gazeg eta (etre 10 ha 12 miz).

Talvoudegezh an ezen

Pell amzer e voe implijet an ezen doñvaet evel ar c'hezeg, rak nebeutoc'h e kouste o magañ, hag e broioù zo e vez graet «kezeg ar re baour» anezho. Ouzhpenn-se e c'hall an azen krapat gant diribinoù, se zo kaoz e veze implijet er menezioù ha war zouaroù meinek.

Laezh

Al laezh azen (azenezed, kentoc'h) a zo damheñvel e berzhioù ouzh hini ar maouezed.

Kig

E Provañs e vez graet silzig sec'h gant kig azen.

Sotoni

Lakaet eo bet an azen da sot dre ma n'eo ket ul loen ken sentus hag ar marc'h. Kavout a ra d'e zifennerien eo dousoc'h ha speredkoc'h avat, hag e fell dezhañ kompren a-raok sentiñ. War evezh e vez atav, ha setu perak eo diogeloc'h e gerzhed er menezioù.

Ezen brudet

An tad Frédé hag e azen Lolo, lesanvet Boronali, dirak kabared al *Lapin Agile*.

*Coucher de soleil sur l'Adriatique*, pennoberenn Boronali, er *Salon des Indépendants* e 1911.

An Azen Aour e romant latin Apuleus
Azen ar gontadenn Kroc'hen Azen, gant Charles Perrault
Azen Buridan
Aliboron, anv an azen e meur a fablenn gant Jean de La Fontaine
Boronali, anv savet diwar Aliboron, anv arzour an azen Lolo, a livas un daolenn gant e lost, hag a c'hounezas ur priz en ur saloñs e Pariz er bloavezhioù 1900
Cadichon, azen ar romant gallek Mémoires d'un âne gant kontez Ségur
Modestine, azenez Stevenson
Platero, el levr "Platero y yo", gant Juan Ramón Jiménez, priz Nobel al Lennegezh
an azen Trotig, e levrioù ha fiñvdresadennoù evit bugale
an azen Balthazar, er film gallek Au hasard Balthazar gant Bresson
an azen Culotte, er romant gallek L'Ane Culotte, gant Henri Bosco.

Troiennoù

Azen gornek! kunujenn
Taol troad an azen. Diwar un droienn c'hallek deuet eus unan eus Fablennoù Jean de La Fontaine, Ar Leon aet da vout kozh, savet diwar ur fablenn gant Phaedrus. Arouez an dreitouriezh.

Lavaredoù

Bezañ evel azen Lizilour,

Ha ne boanie na gant taolioù bazh na dre gomzoù flour.

Krennlavaroù

Azen dre natur ne oar ket lenn e skritur.
An hini a lavar e oar pep tra A ziskouez eo an azenañ.
Un azen bev zo gwelloc’h eget daou varc’h marv.

Hag ivez

Asinus asinum fricat a zo daou azen o'n em lipat. Jakez Riou, An Ti Satanazet. Frazenn meneget gantañ diwar ul levr-skol latin, hag ur bomm brezhonek da zegas ur glotenn.
Moulpenn, lesanv an azen hervez Fablennoù Jean de La Fontaine, troet gant Yves Louis Marie Combeau ha Daniel Doujet (notennoù, pajenn 506).

Arz

Louis le Nain
August Macke - Marc'heger war un azen (1914)
Isaac Israels - Ezeltje rijden op het strand - 1898-1900.
Golo gant un tigr war-lerc'h un azen, X^vet-XII^vet kantved, Nishapur.
Kib gant un azen. Pri-poazh,, Iran, XII^vet-XIII^vet kantved.
Eva Gonzalès, Pourmenadenn war un azen - 1880
Rhyton e stumm ur penn azen, o skeudenniñ Dionysos. Eus Aten, 440–430 kent JK. Mirdi al Louvre.
Azen o seniñ al lourenn. Izelvos, XI^vet-XII^vet, Sant'Ambrogio, Milano
Gwaz war un azen, gant Niko Pirosmani, war-dro 1900.